Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Aqrar Elm Mərkəzi

 
 
 
125 
temperaturu isə 25,9°C olur. Yay aylarında bəzən havanın mütləq maksimum temperaturu 40°-
yə  çatır,  havanın  orta  illik  mütləq  minimum  temperaturu  -8°C-dir.  Torpaq  səthinin  orta  illik 
temperaturu  16°  olub,  yanvarda  1°  ,  iyulda  isə  32°-dir.  Havanın  orta  illik  nisbi  rütubəti  68% 
olub, il ərzində 55-77% arasında dəyişir. Orta illik yağıntının miqdarı 265-460 mm intervalında 
olur. Ərazidə yağıntının çox miqdarı yaz və payız fəslində düşür [2]. 
Tədqiqatın  aparıldığı  2010-cu  ildə  meteoroloji  stansiyanın  məlumatlarına  görə  təcrübənin 
qoyulduğu bölgədə havanın orta illik temperaturu 15,6°C (norma 14,1°C), faktiki yağıntının illik 
miqdarı 481,2 mm (çoxillik orta 347,5 mm) olmuşdur.  
Təcrübələr  qəbul  olunmuş  metodiki  göstərilər  əsasında  aparılmış  [4],  xəstəliklər  qeydə 
alınmışdır [7] 
Tədqiqatlar standart sortlar da daxil olmaqla 32 hibrid və sort-nümunə üzərində aparılmışdır. 
Təcrübələrdə  müvafiq  aqrotexniki  qulluq  işləri  yerinə  yetirilmiş,  bütün  fenoloji  müşahidələr 
aparılmış,  tam  yetişkənlik  vaxtı  nümunə  dərzləri  əsasında  struktur  analizləri  aparılaraq 
məhsuldarlıq elementləri müəyyən edilmişdir. 
Bir  çox  tədqiqatlarda  seleksiya  prossesində  ilkin  materialın  vacib  önəm  daşıdığını  və 
mənsuldarlığı şərtləndirən edən əsas kəmiyyət göstəricilərinin seleksiyanın ilkin mərhələlərində 
tədqiq olunmasının böyük əhəmiyyət daşıdığını qeyd edirlər[5,6]. 
Bu  baxımdan  apardığmız  tədqiqatlarda  introduksiya  olunmuş  ikinci  nəsil  (F
2
)  hibridlərdə 
struktur  elementləri  müəyyənləşdirilmiş,  nəticələr  qruplaşdırılaraq  cədvəldə  verilmişdir.  Əldə 
edilmiş  nəticələr,  tədqiqatda  standart  olaraq  istifadə  edilmiş  yerli  Aran  sortu  ilə  müqayisə 
edilmişdir (Cədvəl). 
Cədvəldə  öyrənilən  yumşaq  buğda  hibridlərinin  struktur  analizlərinin  nəticələri  ümumi 
şəkildə  verilmişdir.  Kompleks  nəticələrə  nəzər  saldıqda  məlum  olur  ki,  öyrənilən  27-hibrid 
nümunələrindən  88,9%-i  hündürlüyünə  görə,  100%-i  sünbülün  uzunluğuna  görə,  7,4%-i 
sünbülcüyün sayına görə, 77,8%-i bir sünbüldə olan dənin sayına görə, 88,9%-i dənin kütləsinə 
görə, 85,2%-i isə min dənin kütləsi göstəricisinə görə yerli standart sort olaraq təcrübədə istifadə 
olunan  Arandan  yüksək  nəticəyə;  həmçinin  tədqiq  edilən  27-hibrid  nəsildən  11,1%-i 
hündürlüyünə görə, 92,6%-i sünbülcüyün sayına görə, 22,2%-i dənin sayına görə , 11,1%-i dənin 
kütləsinə görə, 7,4%-i min dənin kütləsinə görə standartdan  aşağı göstəriciyə və eləcədə 7,4%-i 
min dənin kütləsi göstəricisinə görə standartla eyni göstəriciyə malik olmuşdur. Ayrı-ayrı stuktur 
elementləriin  təhlili  göstərir  ki,  tədqiq  edilən  hibrid  kombinasiyaların  boyu  90-129  sm 
intervalında  olmuş.  Qeyd  edək  ki,  hündürlüyünə  görə  ən  yüksək  nəticə  SONMEZ/4/338-K1-
1//ANB/BUC/3/GS50A hibridində 129 sm olub, ən qısa boylu hibridisə 90 sm hündürlüyü olan 
KROSHKA/YUBILIEINAYA 100 olmuşdur. Nəticələrdən məlum olur ki, 3-hibriddə hündürlük 
standart Aran sortunun boyundan 2-11 sm qısa, qalan hibridlərin boyu isə standartdan 1-28 sm 
hündür olmuşdur. 
Demək  olar  ki,  hibrid  kombinasiyaların  hamısında  sünbülün  uzunluğu  standart  Aran 
sortundan  0,15-2,5  sm  uzun  olmuşdur.  Sünbülün  uzunluğu  öyrənilən  hibridlərdə  9,4-11,75  sm 
arasında  dəyişmiş,  ən  uzun  sünbülə  2-hibrid  kombinasiyası:-  GONDVANA/DEMIR  (11,75sm) 
və BEZOSTAYA 1/4/BABAX/ LR42/ /BABAX*2/3/BRAMBLING (11,75 sm), ən qısa sünbülə 
isə YUBILIEINAYA 100/TILEK (9,4 sm) hibridi malik olmuşdur. 
Tədqiq  edilən  hibrid  kombinasiyaların  6-da  1  sünbüldə  dənlərin  sayı  standart  Aran 
sortundan 1,2-9,9 ədəd az, qalan hibridlərdə isə standart sortdan 2,6-20,7 ədəd çox olmuşdur. Bir 
sünbüldə olan dənlərin sayı 32,9-63,5 ədəd arasında dəyişmiş, dənlərinin sayı ən çox (63,5 ədəd), 
T154/KRISTADORA  kombinasiyasında  ən  az  (32,9  ədəd)  isə  ADYR/SONMEZ 
kombinasiyasında müşahidə edilmişdir. 
 
 
 
 
 

---

 
 
 
126 
Cədvəl  
İntroduksiya olunmuş ikinci nəsil (F
2
) payızlıq yumşaq buğda hibridlərinin məhsuldarlıq 
elementləri (Tərtər-2010-cu il) 
№ 
Hibrid pitomnikinin adı 
Bitkinin 
hündür-
lüyü 
(sm) 
Sünbü
lün 
uzunl
uğu 
(sm) 
Sünbü
lcüyü
n sayı 
(əd.) 
Dəni
n 
sayı 
(əd.) 
Dəni
n 
çəkis
i 
(qr) 
1000 
dənin  
kütlə
si 
(qr) 
1 
BEZOSTAYA 
113 
9,25 
19,0 
29,5 
1,4 
44,8 
2 
SULTAN 
109 
10,15 
22,2 
40,9 
1,37 
33,6 
3 
SONMEZ 
127 
11,1 
19,4 
39,2 
1,88 
44,4 
4 
KINACI 
95 
9,3 
20,2 
43,4 
1,73 
39,6 
5 
ARAN (st) 
101 
9,25 
22,4 
42,8 
1,78 
40,0 
6 
BEZOSTAYA1/4/BABAX/LR42//BABAX*2/
3/BRAMBLING 
109 
11,75 
21,6 
51,0 
1,96 
43,6 
7 
PEHLIVAN/4/BABAX/LR42//BABAX*2/3/K
URUKU 
121 
10,75 
20,4 
48,1 
2,42 
44,8 
8 
ZAGADKA/4/BABAX/LR42//BABAX*2/3/K
URUKU 
97 
10,65 
21,4 
51,6 
2,28 
42,8 
9 
YUBILIEINAYA 
100/4/CROC_1/AE.SQUARROSA 
(224)//OPATA/3/PASTOR 
115 
10,2 
19,6 
50,2 
2,18 
44,0 
10 
KRASNODARSKAYA 
99/3/FALCIN/AE.SQUARROSA 
(312)//2*CUNNINGHAM 
117 
10,0 
20,8 
45,9 
2,07 
42,4 
11 
IVETA NTA-92/89-
6/3/FALCIN/AE.SQUARROSA 
(312)//2*CUNNINGHAM 
122 
9,9 
20,6 
50,4 
2,09 
42,0 
12 
L 4224 K 12//WAXWING*2/KURUKU 
102 
9,5 
21,0 
41,6 
1,87 
44,0 
13 
DESTIN//WAXWING*2/KURUKU 
110 
10,05 
20,0 
45,5 
2,01 
44,4 
14 
SONMEZ/4/BABAX/LR42//BABAX*2/3/TU
KURU 
118 
10,6 
20,0 
51,8 
2,31 
44,4 
15 
SONMEZ/4/VEE/PJN//2*TUI/3/SKAUZ*2/SR
MA 
118 
10,75 
21,8 
50,5 
2,17 
40,4 
16 
BEZOSTAYA1/KROSHKA 
118 
10,65 
21,0 
41 
2,23 
48,0 
17 
KATIA1/KROSHKA 
102 
10,6 
20,8 
45,4 
2,16 
40,0 
18 
STARSHINA/ZUBKOV 
128 
10,85 
21,0 
51,6 
2,31 
46,0 
19 
KROSHKA/YUBILIEINAYA 100 
90 
9,75 
19,6 
48,7 
2,15 
40,0 
20 
YUBILIEINAYA 100/DEMIR 
121 
9,85 
20,6 
51,8 
2,27 
42.0 
21 
POBEDA 50/PEHLIVAN 
114 
9,95 
19,8 
40,1 
2,22 
48,0 
22 
GONDVANA/DEMIR 
125 
11,75 
23,2 
62,4 
3,16 
49,6 
23 
GONDVANA/KNYAJNA 
99 
10,2 
23,4 
55,9 
2,49 
48,8 
24 
SONMEZ/4/338-K1-1//ANB/BUC/3/GS50A 
129 
11,05 
22,0 
48,6 
2,05 
44,4 
25 
TAM-107/KUPAVA 
114 
10,25 
20,6 
48 
1,84 
41,6 

---