Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Aqrar Elm Mərkəzi
Yüklə 5,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
söyləmək olar ki, yalnız bir forma (Çəhrayı kişmiş sortu) aşağı məhsuldar olmuş, digər sort və klon formalar isə orta (Ağ oval kişmiş, Ağ kişmiş, Qara kişmiş, Sultanı kişmiş, 3-2/12 klonu), yüksək (30/03, 4-18/17, 3-22/14 saylı klonlar) və çox yüksək (5/2-14, 9/2-14, 6/1-02, 18/1-02, 27/11, 4-5/28 saylı klonlar) məhsuldarlıq nümayiş etdirirlər. Araşdırmalardan məlum olmuşdur ki, tədqiq edilən sort və klonlarda zoğun məhsuldarlığı (tənəkdəki cəmi salxımın quru kütləsi üzrə) 89 (Çəhrayı kişmiş)- 274 q (5/2-14 klon forması) arasında tərəddüd edir. Ümumilikdə isə, bu göstərici sortların adi tənəklərində onların klon tənəklərinə nisbətən aşağı olmaqla 89-112 q arasında dəyişmişdir. Klon variasiyalarında isə bu göstərici nəzərəçarpacaq dərəcədə yüksək olmaqla 136-274 q arası təşkil etmişdir. Bu isə onu göstərir ki, seçilmiş klonlar yüksək məhsuldarlıq nümayiş etdirməklə yanaşı, gilələri qənaətbəxş səviyyədə (süfrə sortlarına xas) şəkərlilik toplayır. Tədqiq edilən sort və klon formalarının bəzi uvoloji göstəriciləri də müəyyən edilmişdir. Belə ki, tədqiqat zamanı məlum olmuşdur ki, salxımda gilənin sayı 140-270 ədəd arasında dəyişir. 100 gilənin kütləsi gilələrin iriliyini xarakterizə edən əlamətlərdən biridir. Bu göstərici valideyn formaları- Ağ kişmişdə 111,3 q, Ağ oval kişmişdə 120,0 q, Çəhrayı kişmiş sortunda 121,8 q, Qara kişmişdə 156,6 q, Sultanı kişmişdə isə 183,6 q olduğu halda onların vegetativ klon nəslində nəzərəçarpacaq dərəcədə yüksək olmaqla müvafiq olaraq 138,6 (3-2/12 klonu)-240,0 (6/1-02 klonu) arasında dəyişmişdir. 100 gilənin kütlə göstəricisinə görə klon variasiyalarında valideynlərinə görə artımın 19,7-30,8% arasında təşkil etdiyi aydınlaşdırılmışdır. Riyazi-statistik araşdırmalardan məlum olmuşdur ki, bu göstəriciyə görə sortlarla onların klon tənəkləri arasında fərq əhəmiyyətli dərəcədə dürüstdür. Tədqiq edilən sort və klonların kimyəvi, zoğun məhsuldarlıq və 100 gilənin kütləsi göstəriciləri Cədvəl 4 Sort və klonlar Gilədəki şəkərlilik, q/100 sm 3 Gilədəki titrlənən turşuluq, q/dm 3 Z oğ u n m əh su ld ar lıq in d ek si , q Z oğ u n m əh su ld ar lıq in d ek si , q (ş ək ər lil ik h es ab ı i lə ) 10 0 gi lə n in k ü tl əs i, q t 0,05/ t fakt X ± S x X ± S x Ağ oval kişmiş 19,8±0,84 5,00±0,38 112 22,6 120,0±3,18 - 27/11 19,4±0,37 4,80±0,41 220 42,8 173,3±3,11 2,12/11,98 30/03 18,5±0,29 4,86±0,41 162 31,4 181,0±2,45 2,12/11,25 Çəhrayı kişmiş 22,1±0,54 3,84±0,20 89 18,0 121,8±2,67 - 3-22/14 21,2±0,45 4,16±0,31 148 32,0 164,0±2,62 2,12/11,41 4-5/28 20,0±0,76 4,28±0,34 179 43,0 171,0±4,37 2,12/7,23 Ağ kişmiş 22,6±0,24 3,80±0,14 106 23,6 111,3±3,21 - 4-18/17 21,5±0,29 4,20±0,27 143 31,0 150,0±3,77 2,12/7,80 3-2/12 21,2±0,80 4,26±0,27 136 29,5 138,6±3,32 2,12/7,30 Qara kişmiş 24,2±0,28 4,56±0,08 106 25,6 156,6±1,23 - 5/2-14 19,6±0,18 4,86±0,09 274 53,8 226,2±1,44 2,12/36,63 9/2-14 22,8±0,23 5,12±0,11 250 57,0 210,4±1,14 2,12/32,20 Sultanı kişmiş 23,6±0,36 3,48±0,13 108 25,5 183,6±1,28 - 6/1-02 19,8±0,21 4,74±0,12 207 41,0 240,0±1,22 2,12/31,90 18/1-02 21,2±0,20 5,96±0,22 200 42,4 232,0±1,01 2,12/29,20 Seçilmiş klon variasiyalarının təsərrüfat-iqtisadi əhəmiyyətini və becərilmə perspektivliyini müəyyənləşdirmək məqsədilə üzüm sortlarının və klon formalarının iqtisaqi göstəriciləri öyrənilmişdir (cədvəl 5). Aydınlaşdırılmışdır ki, klon variasiyaları valideynlərinə nisbətən yüksək rentabelliyə malikdirlər. Rentabellik Çəhrayı kişmişdə 82,5%, Qara kişmişdə 98,5%, Ağ kişmişdə 104%, Ağ oval kişmişdə 146,3%, Sultanı kişmişdə 120,0% olduğu halda onların klon variyasiyalarında xeyli yüksək olmaqla 3-22/14 klon formasında 212,5%, 3-2/12 klon formasında 242,5%, 4-18/17 klon tənəyində 254,6%, 4-5/28 klon variasiyasında 265,0%, 18/1-02 klon formasında 340,0%, 30/03 klon formasında 363,0%, 6/1-02 klon formasında 367,0%, 27/11 klon tənəyində isə 371,7%, 9/2-14 klon tənəyində 436,2%, 9/2-14 klon variasiyasında isə 474,4% təşkil etmişdir. Göründüyü kimi, klon formaları yüksək iqtisadi göstəricilərə malikdirlər. Tədqiq edilən üzüm sort və klonlarının iqtisadi səmərəlilik göstəriciləri Cədvəl 5 Sort və klonlar Hektardan məhsuldarl ıq, s/ha Bir sentner məhsulun maya dəyəri, AZN Bir hektardan ümumi gəlir, AZN Bir hektara çəkilən xərc, AZN Xalis gəlir, AZN (1 hektarda n) Rentabelli k, % Ağ oval kişmiş 102,2 20,3 5110 2070 3040 146,3 27/11 195,5 10,6 9775 “-----“ 7705 371,7 30/03 191,1 10,8 9555 “-----“ 7485 363,0 Çəhrayı kişmiş 75,5 27,4 3775 “-----“ 1705 82,5 3-22/14 128,8 16,0 6440 “-----“ 4370 212,5 4-5/28 151,1 13,7 7550 “-----“ 5480 265,0 Ağ kişmiş 84,4 24,5 4220 “-----“ 2150 104,0 4-18/17 146,7 14,1 7335 “-----“ 5265 254,6 3-2/12 142,2 14,6 7110 “-----“ 5040 242,5 Qara kişmiş 82,2 25,2 4110 “-----“ 2040 98,5 5/2-14 237,8 8,7 11890 “-----“ 9820 474,4 9/2-14 222,2 9,3 11100 “-----“ 9030 436,2 Sultanı kişmiş 91,1 22,7 4555 “-----“ 2485 120,0 6/1-02 193,3 10,7 9665 “-----“ 7595 367,0 18/1-02 182,2 114 9110 “-----“ 7040 340,0 Beləliklə, aparılan tədqiqatlardan məlum olmuşdur ki, seçilmiş və tədqiq olunan klonlar əksər kəmiyyət və keyfiyyət göstəriciləri üzrə sortların adi tənəklərindən üstünlük təşkil edirlər. Üzüm sortlarının populyasiyalarındakı genotiplərin məhsuldarlıqlarının qiymətləndirilməsi, məhsuldarlıq elementləri və bir sıra biomorfoloji əlamətlər arasındakı korrelyasiya əlaqələrinin təhlili zamanı müəyyən edilmişdir ki, tənəklərin məhsuldarlıqları ilə salxım və gilələrin ölçü və kütləsi, salxımların sayı, salxımın orta kütləsi, 100 gilənin kütləsi, salxımdakı gilələrin sayı, tənəyin gözcük yükü, barlı zoğların miqdarı ilə düz müsbət korrelyasiya əlaqəsi vardır və yüksəkməhsuldar genotiplərin (klonların) müəyyən edilməsində tənəyin gözcük yükünün, tənəkdəki salxımların sayı, 100 gilənin kütləsi, salxımların kütlə göstəricilərinin kəmiyyət əlaməti kimi, o cümlədən “zoğun məhsuldarlıq indeksi”nin əsas meyar, yəni fenotipik marker kimi istifadə olunması məqsədəuyğundur. Yüklə 5,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|