Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Aqrar Elm Mərkəzi

 
 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
18  Murov x Doka 
166 
+3 
169  169 
0 
0 
+1 
19  Tərəqqi x Doka 
169 
+2 
171  167 
+4 
+1,18 
+3 
20  Tərəqqi x Bezostaya-1 
169 
0 
169  169 
0 
0 
0 
21  Tərəqqi x Pərvin 
169 
0 
169  170 
-1 
-0,59 
-1 
22  Tərəqqi x Sönməz 
169 
+4 
173  170 
+3 
+1,76 
+7 
23  Tərəqqi x Aran 
169 
+2 
171  171 
0 
0 
+1 
24  Doka x Sönməz 
171 
-2 
169  170 
-1 
-1,17 
-3 
25  Doka x Tanya 
171 
0 
171  169 
+2 
0 
+1 
26  Doka x Şəfəq-2 
171 
+1 
172  170 
+2 
+0,58 
+3 
27  Doka x Pərvin 
171 
-3 
168  170 
-2 
-1,75 
-5 
28  Doka x Azəri 
171 
-3 
168  169 
-1 
-1,75 
-2 
29  Sönməz x Doka 
170 
-3 
167  169 
-2 
-1,76 
-5 
30  Sönməz x Murov-2 
170 
-4 
166  170 
-4 
-2,35 
-4 
31  Sönməz x Tanya 
170 
+1 
171  171 
0 
0 
+1 
32  Sönməz x Trap 
170 
-1 
169  170 
-1 
-0,59 
-1 
33  Sönməz x Nota 
170 
-1 
169  169 
0 
-0,59 
-1 
34  Sönməz x Pərvin 
170 
-3 
167  171 
-4 
-2,34 
-7 
35  Alman sortu x Bezostaya-1 
173 
-4 
169  170 
-1 
-2,31 
-1,67 
36  Alman sortu x Sönməz 
173 
-5 
168  170 
-2 
-2,89 
-2,33 
37  TT 09214/3  lütessens x Doka 
168 
-4 
164  166 
-2 
-2,38 
-3 
38  TT 09214/3 lütessens x Bezostaya-1 
168 
-1 
167  167 
0 
-0,59 
-1 
39  TT 09214/3 lütessens x Vassa 
168 
+2 
170  169 
+1 
+0,59 
+3 
40  TT 09214/3 lütessens x Sönməz 
168 
-2 
166  166 
0 
-1,19 
-1 
41  TT 09214/3 lütessens x Tanya 
168 
-2 
166  167 
-1 
-1,19 
-3 
42  TT 09214/3-1 lütessens x Sönməz 
169 
+1 
170  168 
+2 
+0,59 
+3 
43  TT 09214/3-1 lütessens x Tanya 
169 
-2 
167  169 
-2 
-1,18 
-2 
44  TT 09214/3-1 lütessens x Nota 
169 
0 
169  167 
+2 
0 
+1 
45  TT 09214/3-1 lütessens x Trap 
169 
-1 
168  166 
+2 
-0,59 
+0,33 
46  TT 09214/3-1 lütessens x Doka 
169 
-6 
163  169 
-6 
-3,55 
-6 
47 
Z 2009/1-1 (Aran x Umanka) x 
Bezostaya-1
 
168 
-1 
167  170 
-3 
-1,76 
-2 
48  Z 2009/1-1 (Aran x Umanka) x Sönməz  168 
-5 
163  165 
-2 
-2,98 
-2,33 
49  Z 2009/1-1 (Aran x Umanka) x Doka 
168 
-1 
167  167 
0 
-0,59 
-1 
50  Z 2009/1-1 (Aran x Umanka) x Vassa  
168 
-5 
163  167 
-4 
-2,98 
-9 
51  Z 2009/1-1 (Aran x Umanka) x Pərvin 
168 
-3 
165  167 
-2 
-1,79 
-5 
52 
Z 2009/2-1 (Murov x Aran) x 
Bezostaya-1 
169 
-4 
165  169 
-4 
-2,37 
-4 
53  Z 2009/2-1 (Murov x Aran) x Sönməz 
169 
-2 
167  170 
-3 
-1,76 
-5 
54  Z 2009/2-1 (Murov x Aran) x Doka 
169 
-3 
166  169 
-3 
-1,77 
-3 
55  Z 2009/2-1 (Murov x Aran) x Vassa 
169 
-3 
166  170 
-4 
-2,35 
-7 
56  Z 2009/2-1 (Murov x Aran) x Pərvin 
169 
0 
169  172 
-3 
-1,74 
-1 
Yetişkənliyə  görə  2013-2014  cü  tədqiqat  ilində  apardığımız  təcrübələrdə  56  birinci  nəsil 
(F
1
)  hibridlərinin  analizlərinin  təhlili  zamanı  müəyyən  edilmişdir  ki,  1,79%  kombinasiyada 
dominantlıq  yoxdur;  17,86%  kombinasiyada  tam  dominantlıq;  12,5%  kombinasiyada  yüksək 
dominantlıq;  7,14%-də  aralıq  irsiyyət;  60,71%-də  depresiya;  12,5%-də  müsbət  heterozis; 
67,86%-də mənfi heterozis müşahidə edilmişdir; 19,64%-də isə heterozis müşahidə edilməmişdir 
(yəni H
həq
=0 olmuşdur).  

---

 
 
 
Şəkil 2: Növdaxili birinci nəsil (F
1
) yumşaq buğda hibridlərində vegetasiya müddətinin 
irsiliyi 
Yetişkənliyə  görə  yüksək  dominantlıq  Tərəqqi  x  Sönməz  (h
p
=  +7),  Tərəqqi  x  Doka  (h
p
=  +3), 
Doka x Şəfəq-2 (h
p
= +3,0), TT 09214/3 lütessens x Vassa (h
p
= +3,0), TT 09214/3-1  lütessens x 
Sönməz  (h
p
=  +3,0)  kombinasiyalarında  müşahidə  edilmişdir.  Yüksək  heterozis  Tərəqqi  x 
Sönməz (h
həq
= +1,76%), Tərəqqi x Doka (h
həq
= +1,18%) kombinasiyalarında alınmışdır. 
Hibrid  kombinasiyalardan  vegetasiya  müddəti  ən  qısa  olanlar  TT  09214/3-1  lütessens  x 
Doka  (163  gün),  Z  2009/1-1  (Aran  x  Umanka)  x  Sönməz  (163  gün),  Z  2009/1-1  (Aran  x 
Umanka)  x  Vassa  (163  gün),  TT  09214/3  lütessens  x  Doka  (164  gün),  Z  2009/1-1  (Aran  x 
Umanka)  x  Pərvin  (165  gün),  Z  2009/2-1  (Murov  x  Aran)  x  Bezostaya-1  (165  gün),  Şəfəq-2  x 
Doka (166 gün), Sönməz x Murov-2 (166 gün), TT 09214/3 lütessens x Sönməz (166 gün), TT 
09214/3 lütessens x Tanya (166 gün), Z 2009/2-1 (Murov x Aran) x Doka (166 gün), Z 2009/2-1 
(Murov x Aran) x Vassa (166 gün) olmuşdur, bunlar tezyetişkənliyinə görə daha çox fərqləndiyi 
üçün donor kimi istifadə edilə bilərlər. 
 
ƏDƏBİYYAT 
 
1.
 
Ustimenko  Q.V.,  Şerbakov  M.İ.  Tarla  bitkiləri  aqrotexnikasının  əsasları,  Bakı  1983, 
s.220 
2.
 
Куперман Ф.М. Морфофизология растений Москва, «Высшая школа», 1977, 288с. 
3.
 
Носатовский А.И. Пшеница (биология), М: «Колос», 1965,568с 
4.
 
Fischer  R.A.  Growth  and  water  limitation  to  dryland  wheat  yield  in  Australia:  a 
physiological travewort.//The J.Aust.Just.agris.Sci., 1979.45.№2 -р.83-94. 
5.
 
Təlai C.M., CahangirovA.A., Mahmudov R.U., Abdulbaqiyeva S.A. Müxtəlif aqroekoloji 
şəraitlərdə yeni buğda sortlarının inkişafının xüsusiyyətləri.//Azərbaycan Elmi–Tədqiqat 
Əkinçilik İnstitutunun Elmi Əsərləri Məcmuəsi, XXI cild, Bakı–2005, s.25-30 
6.
 
Сандухадзе  Б.И.  Результаты  изучение  короткостебельных  образцов  озимой 
пшеницы.  //Актуальные  вопросы  сельскохозяйственной  науки  Научные  труды, 
Тбилиси, 2000, с.118-122 
7.
 
Musayev Ə.C., Abdullayev A.M. Yumşaq buğdanın növdaxili F
1 
hibridlərində təsərrüfat 
qiymətli əlamətlərin irsi xüsusiyyətləri. // 2000-1-2, Azərbaycan Aqrar Elmi, s.28 
8.
 
Xuduyev  F.A.  Bərk  buğdanın  növdaxili  birinci  (F
1
)  nəsil  hibrid  kombinasiyalarında 
vegetasiya  müddətinin  öyrənilməsi.  //  Azərbaycan  Aqrar  Elmi,  Elmi-nəzəri  jurnal,  2-ci 
cild, 2012, s.182-184 
9.
 
Musayev  Ə.C.,  Hüseynov  H.S.,  Məmmədov  Z.A.  Dənli–taxıl  bitkilərinin  seleksiyası 
sahəsində  tədqiqat  işlərinə  dair  tarla  təcrübələrinin  metodikası,  “Müəllim”  nəşriyyatı, 
Bakı 2008, 88 səh. 
 

---