Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankı
Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2014
Yüklə 2,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2014
- Açar sözlər
- Key words
- Müxtəlif ölkələr üçün qurulmuş BARS əyrisinə dair nəticələr
Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2014
23 korrelyasiya yoxdur) əks etdirir. J-statistikası instrumentlərin etibarlılığını (H0=instrumentlər etibarlıdır) əks etdirən testdir. *-10% , **-5%, ***-1% əminlik intervalında statistik əhəmiyyətliliyi əks etdirir. G.T AH İ RO VA D Ö VL ƏT XƏRC L ƏRI VƏ IQT ISA DI ART IM A RASIN DA ƏL AQƏL ƏRIN N ƏZ ƏRI - EM PIR IK T ƏDQIQI Xülasə Tədqiqat işi dövlət xərcləri və iqtisadi artım arasında əlaqənin araşdırılmasına həsr olunmuşdur. Bu məqsədlə müxtəlif ölkələr üzrə aparılmış tədqiqat işləri icmallaşdırılmış və BARS əyrisinin qiymətləndirilməsi üzrə nəticələr müqayisə edilmişdir. Ümumilikdə, aparılmış tədqiqat işinin yekun nəticəsi büdcə xərcləri ilə ÜDM arasında mənfi əlaqənin olması fikrini təsdiqləməmişdir. Tədqiqatın nəticəsinə görə, büdcə xərclərinin effektivliyindən asılı olaraq, büdcə xərcləri və iqtisadi artım arasında əlaqə müsbət və ya mənfi ola bilər.
The article examines the relationship between government expenditure and economic growth. For this purpose, the existing literature is reviewed, and the estimation results of BARS curves are compared. In general, the conducted research does not confirm the existence of the negative relationship between government expenditure and economic growth. The results also show that whether the relationship between government expenditure and economic growth is negative or positive depends on the effectiveness of the government expenditure.
Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2014
24 Giriş Tədqiqat işi makroiqtisadiyyatda ən çox araşdırılan mövzulardan birinə həsr olunmuşdur. Dövlət xərclərinin iqtisadi artıma necə təsir etməsi, dövlətin iqtisadiyyatda rolunun hansı səviyyədə olması geniş müzakirəyə səbəb olan mövzulardandır. Romer (1986), Lukas (1988), Barro (1989;1990) və Rebelonun (1991) birlikdə işlədikləri artım modeli dövlətin iqtisadi artım prosesində rolunu əhatə edir. Bu yanaşmaya görə, dövlət fiskal siyasət vasitəsilə iqtisadi artıma ölkənin idarəetmə sistemindən, tarixi inkişaf yolundan, iqtisadi dayanıqlığından və s. asılı olaraq müsbət (mənfi) təsir edə bilər (Nijkamp (1999)). Məlum olduğu kimi, artım nəzəriyyələri arasında geniş yayılan Solounun iqtisadi artıma neoklassik yanaşması isə iki əsas amili nəzərə alır: ekzogen texnoloji dəyişikliklər və adambaşına gəlirlər. Bu nəzəriyyəyə görə, artımın əksər determinantlarının ekzogen olduğu fərz olunarsa, dövlətin iqtisadi siyasətinin artım prosesində rolu kölgədə qalmış olur. Klassik Keyns yanaşması isə fiskal siyasətin kontr-tsiklik və stabilləşdirici alət olması fikrini əsas hesab edir. Keynsə görə, iqtisadi problemlər yaşayan dövlət vergiləri azaltmaq və dövlət xərclərini artırmaq yolu ilə iqtisadiyyatda stimulverici siyasət yürüdə bilər. Amma məlum olduğu kimi, inkişaf etməkdə olan ölkələr adətən protsiklik siyasət yürüdürlər (Hausmann and Stein, 1996; Gavin and Hausmann, 1998; Talvi and Végh, 2000;). Belə siyasət iqtisadi canlanma dövründə vergilərin azaldılması və xərclərin artırılması kimi faktlarla müşahidə olunur. Bu siyasətin nə dərəcədə effektiv olması isə ölkənin siyasi-iqtisadi mühitindən asılıdır. Bir qrup alimlərə görə, fiskal siyasətin tsiklikliyi ilə ölkədəki institutların keyfiyyəti arasında sıx bağlılıq var (Johnson, Robinson and Thaicharoen, 2003). Zəif institutlar həm fiskal, həm də pul siyasətinin effektivliyinə təsir edir. Tədqiqat işləri arasında fiskal siyasətdəki davranışları siyasi məsələlərlə əlaqəli olduğunu əsaslandıranlar da var (Tornell and Lane, 1999; Talvi and Vegh, 2005; Alesina and Tabellini, 2005; Ilzetzky, 2007). Tornell və Lane (1999) fiskal siyasəti analiz etməklə
institutlar və
büdcə xərcləri arasındakı münasibətləri aydınlaşdırmışlar. Dövlətin xərc siyasətinin iqtisadi artıma təsirlərinin effektivliyini müəyyən edən yanaşmalardan biri də “BARS əyrisidir”. Barro (1989), Armey və d. (1995), Rahn və d. (1996), Scully (1998, 2003) nəzəri və empirik tədqiqatları ilə “Optimal dövlət xərci” yanaşmasını məşhurlaşdırmışlar. Bununla bağlı yanaşma ilk dəfə 1979-cu ildə Armey (1995) tərəfindən irəli sürülmüşdür. Dövlət xərcləri və sosial təminat Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2014
25 arasındakı münasibətləri əks etdirən “Armey əyrisi” adlanan əyri Laffer əyrisinin oxşarıdır, qrafiki isə “aşağı əyilmiş U” kimi müəyyən olunmuşdur. Hesab olunur ki, dövlət xərcləri və ÜDM arasında münasibətlərin optimal səviyyəsi var və bu səviyyə ümumi gəlirləri maksimallaşdıra bilər. “Optimal dövlət xərci” konsepsiyasına dəstək verən yanaşmalardan biri də “Barro qaydası” adı ilə tanınır(Barro (1989, 1990)). Bu qaydaya görə dövlət xərclərinin iqtisadi artıma təsiri monoton deyil. “BARS əyrisi” yanaşmasına töhfəsini verənlərdən biri kimi, Scully (1994; 1998; 2000; 2002; 2003) 103 ölkənin vergi dərəcələri, dövlət gəlirləri və iqtisadi artım arasındakı əlaqələrini tədqiq etməklə aşağıdakı nəticəni almışdır:
fiskal siyasətin iqtisadi artıma müsbət təsir etməsi üçün büdcə xərcləri ümumi gəlirin (ÜDM)-in 1/5-nə bərabər olmalıdır;
Qeyd olunan fikirləri ümumiləşdirərək dünya təcrübəsində “BARS əyrisi”( Barro, Armey, Rahn, and Scully) adı ilə tanınan və dövlət xərcləri ilə iqtisadi artım arasında əlaqəni əks etdirən yanaşmanı əks etdirən metodologiyalarla tanış olaq (Şək.1). Şəkil 1.
BARS əyrisində pik nöqtənin, yəni dövlətin optimal miqyasının tapılması ilə bağlı müxtəlif metodologiyalar mövcuddur. Bunlardan geniş yayılanlardan biri də İlarionov və Pivarova (2002) tədqiqatında verilmişdir. Müəlliflər 1960-2000-ci illər üzrə İƏİT ölkələri üzrə dövlətin optimal miqyasını qiymətləndirməklə, dövlət Yüklə 2,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|