Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi Y.Ş.Şıxəliyev, İ.Ə. Qasımov, M. A.Şıxlinskaya
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
37
“toplanma effekti” vacibdir. Vərəmin multirezistent və polirezistent formalarının müalicəsində istifadə olunan rezerv preparatlar daha uzun müddətli təyin edildiyi üçün daha çox toksiki təsir göstərirlər. Sözsüz, vərəm əleyhinə dərmanların qəbulu zamanı toksiki və allergik reaksiyaların birgə müşahidə olunması da mümkündür. Ədəbiyyatdan bəllidir ki, allergik reaksiyalar toksiki reaksiyalardan bir qədər əvvəl başlayır. Sözsüz, qara ciyər, böyrək, ürək-damar və sinir sistemində patologiya müşahidə olunan xəstələrdə hər iki reaksiya müalicənin erkən dövrlərində müşahidə oluna bilir. Bu baxımdan xəstələrin kliniki-biokimyəvi müayinələrinin nəticələrinin vaxtaşırı izlənilməsi və baş vermiş dəyişikliklərin aradan qaldırılması müalicənin əsas prinsiplərindən sayılır. Baş vermiş hər hansı bir əlavə təsir dərhal aradan qaldırılmalıdır. Periferik və vegetativ sinir sistemi, qanda müxtəlif toksiki maddələrin toplanmasına həssascasına reaksiya verir. Bu baxımdan əlavə təsirlərin 12-24%-ni nevroloji dəyişikliklər təşkil edir. Sinir sisteminə xüsusi aqressiv təsir göstərən vərəm əleyhinə dərmanlardan hidrozit izonikotin turşusunu-izoniazidi, sikloserini, tioaçetazonu göstərmək olar. İzoniazidin vena daxili təyini preparatın sinir sisteminə neqativ təsirini daha da artırır. HİNT qrupu preparatları ilə yanaşı etionamid, sikloserin, təsadüfi hallarda etambutol və streptomisin sinir sistemində eyforiya, yuxusuzluq, baş ağrısı, bəzən qısa müddətli şüurun itməsi, qıcolmalar, psixoz kimi arzu olunmayan hallar yaradır. Etambutolun qəbulu zamanı depressiya baş verə bilər. Neyrotoksiki fəsadların xarakteri və ağırlıq dərəcəsi xəstələrin emosional ləbilliyindən, onlarda sinir sistemi xəstəliklərinin olmasından, alkoqolizm kimi yanaşı faktorların olmasından çox aslıdır. Görmə orqanının zədələnməsi ən çox etambutolun təyini zamanı təsadüf etdiyi üçün 13 yaşına kimi uşaqlara bu preparatın təyini əks göstərişdir. Yaşlı pasientlərdə rəng seçmə qabiliyyəti, xüsusən yaşıl və qırmızı rənglərin seçilməsi, görmə sahəsinin daralması, bəzi hallarda, görmə itiliyinin zəifləməsi, görmə sinirinin nevriti, kataraktanın yaranması və inkişafı kimi əlavə təsirlər yarana bilər. Nəzərə almaq lazımdır ki, etambutol bu preparat üçün depo-hüceyrə rolunu oynayan eritrositlərdə toplanır. Bu səbəbdən preparatın qəbulunu kəsdikdən sonra da onun patoloji təsiri davam edə bilər. Etionamid və izoniazidin görmə sinirinə patolji təsir etməsi halları da mümkündür. Vərəm əleyhinə antibiotiklər baş beyinin VIII cüt sinirinə toksiki təsir edərək, eşitmənin və vestibulyar aparatın patologiyasına səbəb ola bilir. Streptomisin ən çox eşitmə aparatına mənfi təsir göstərir (daxili qulağın endolimfasında streptomisinin miqdarı periferik qana nisbətən 50-100 dəfə çox olur). Kanamisin əsasən vestibulyar aparatın patologiyasını yaradır. Bu preparatların eyni vaxtda 38
yaratdığı oto və nefrotoksiki təsiri antibiotiklərin orqanizimdə kumulyasiyası nəticəsində baş verir ki, bu da VIII cüt baş beyin sinirinə neqativ təsiri dərinləşdirir. Eşitmə qabiliyyətinin pozulmasının ilk vaxtlarında preparatıların istifadəsi kəsilməlidir. Belə ki, müalicənin həmin preparatla davamı tam karlığa gətirib çıxara bilər.
Ədəbiyyatdan belə məlum olur ki, birinci sıra preparatlar fəqərəarası disklərdə distrofik dəyişikliklər yarada bilir. Ürək-qan damar sisteminə əsasən HİNT preparatları, xüsusən izoniazid toksiki təsir göstərir. Ürəyə həmçinin streptomisin və kanamisin arzu olunmaz təsir edə bilir. Kliniki olaraq bu özünü ürək nahiyyəsində ağrılar, arterial təzyiqin yüksəlməsi, taxikardiya, EKQ-da miokardda distrofik dəyişikliklər kimi biruzə verir. Birbaşa olaraq vərəm əleyhinə preparatların ürəyə təsiri haqqında məlumatlar yoxdur. Lakin, məlumdur ki, bu preparatlar artıq yaranmış ürək patologiyasını dərinləşdirə bilir. Belə ki, kardiotoksiki reaksiyalar xəstələrin 15% hissəsində müşahidə olunur. Multirezistent və geniş dərmana davamlı xəstələrin müalicəsində istifadə olunan aktivliyi müəyyənləşdirilən dərmanlar qanın plazmasını metobolik balansını pozduğu üçün ürəyin fəaliyyətinə mənfi təsir edə bilir. Belə preparatlara delamanid, bedaqulin aiddir. Dərmanların qəbulu zamanı elektrokardioqrafiyada QT intervalının yüksəlməsi ciddi aritmiyalar yaradır və ölümlə nəticələnir. Vərəm əleyhinə preparatlar tənəffüs orqanlarında da toksiki zədələnmələr törədə bilərlər. Əksər hallarda əlavə təsiri spesifik prosesin fəallaşmasından fərqləndirmək mümkün olmur. Antibakterial preparatlar alveolyar makrofoqların aktivliyini 28 dəfə, interstisial makrofaqların aktivliyini 4 dəfə azaldır. Həmçinin, rifampisinin ağ ciyər hüceyrələrinə toksiki təsiri haqqında məlumat vardır. Bu preparat limfosit və alveolyar makrofoqlar arasında təması pozur. Vərəm xəstələrində izoniazid ağ ciyər kapillyarlarının rezistentliyini azaldaraq qanhayxırma və ya ağ ciyər qanaxması kimi ağırlaşmalara səbəb olur. Aparılan təhlildən belə bir nəticəyə gəlmək olur ki, spesifik dərmanların hər biri ayrılıqda yanaşı təsirlər törədir. Dərmanların kombinasiya şəkilində işlədilməsi zamanı isə bu təsirlər birləşərək daha ciddi şəkil alırlar. Əksər hallarda yanaşı təsirlərin səviyyəsi dərmanların dozasından asılıdır. Yanaşı təsirlərin qarşısını almaq üçün müalicə başlanan andan profilaktik tədbirlər aparılmalıdır. Yanaşı təsir baş verdikdə onun hansı preparatdan olduğunu, preparatın qəbul edilən dozasının düzgünlüyü, yanaşı təsirin ağırlıq dərəcəsi müəyyənləşdirilməlidir. Yüngül yanaşı təsirlər zamanı preparatın dozası azaldılmalı, lazım gələrsə qəbulu dayandırılmalıdır. Adətən belə hallarda dərmanlar aşağı dozadan başlayaraq təyin edilir, sonra isə doza tövsiyyə olunan səviyyyə qədər artırılır. Bəzən dərmanların gündəlik dozası bir neçə Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|