Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi Y.Ş.Şıxəliyev, İ.Ə. Qasımov, M. A.Şıxlinskaya
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sinir sisteminin zədələnməsi
- Periferik sinirlərin zədələnməsi
- Depressiya və digər psixi pozğunluqlar
- Mündəricat Vərəm əleyhinə dərmanların qısa xarakteristikası...................................................... 3-32
- İnyeksion vərəm əleyhinə dərmanlar............................................................................ 15-19
- Ftorxinolonlar…….…………………………………………………………………. 19-25
- Ikinci sıra vərəm əleyhinə dərmanlar........................................................................ 25-28
- Dərmana davamlı vərəmin müalicəsində istifadə olunan yeni preparatlar.......... 28-32
- Vərəm əleyhinə dərmanların əlavə təsirlərinin aradan qaldırılması........................ 32-56
51
dəfə). Pirazinamid alan hiperurikemiya və podaqraya səciyyəvi olan artritli xəstələrdə allopurinolun istifadəsi az təsirli olduğu üçün tövsiyə olunmur. Tərkibində purin əsaslarının səviyyəsi yüksək olan qida məhsullarının qəbulunun azaldılması profilaktik tədbir sayılır.
sisteminin zədələnməsi tez-tez baş verir. Onların bir qismi yüngül keçir, digəriləri isə tədricən əmələ gəlir və müalicə olunmur. Belə zədələnmələrə eşitmənin itməsi, periferik sinirlerin zədələnməsi, qıcolmalar depressiya və digər psixi pozğunluqlar, baş ağrıları, psixoz aid edilir.
kapreomisin qəbulundan sonra baş verir. Bu VIII cüt kəllə-beyin sinirin zədələnməsi ilə əlaqədardır. Bu eşitmənin pozulmasına və qulaqlarda küyün yaranmasına səbəb olur. Yüksək tezlikli küy adətən eşitmənin itirilməsi ilə nəticələnir. Bununla yanaşı nistaqm, ataksiya, tarazlığın itirilməsi kimi vestibulyar simptomlar da müşahidə oluna bilər. Bu adətən toplam böyük doza aminoqlikozidlər və ya kapreomisin alan xəstələrdə müşahidə olunur. Klaritromisin də ototoksik təsirə malikdir. Böyrək çatmamazlığı olan xəstələrdə furosemidın qəbulu aminoqlikozidlərin ototoksik təsirini gücləndirə bilər. Eşitmə pozğunluğu geridönməzdir. Lakin eşitmə pozğunluğuna səbəb olan dərmanın qəbulunun dayandırılması ilə qarşısını almaq mümkündür. Mikobakteriyaların spesifik dərmanlara yüksək davamlılığı zamanı ağır vərəm xəstələrində eşitmənin pozulmasına baxmayaraq inyeksion terapiyanın davam etdirilməsi əsas ola bilər. Belə hallarda aminoqlikozidlərdən kapreomisinin istifadəsi məqsədə uyğundur (MBT-nın ona qarşı həssaslığı saxlanıldığı halda). Eləcə də, inyeksion preparatların həftədə üç dəfə və ya daha aşağı dozada verilməsi məqsədyönlüdür. Ototoksiki reaksiyalarının korreksiyasında qeyri-spesifik ototrop sitoprotektor, suksinat tərkibli antihipoksant sitoflavin müsbət rol oynayır. Zədələnmiş orqan və toxumalarda maddələr mübadiləsinin yaxşılaşması üçün anabolik təsirli preparatların istifadəsi mümkündür. Vitamin B 5 -in təyini vərəm əleyhinə preparatların ototoksiki fəsadlarının qarşısını alır. Periferik sinirlərin zədələnməsi. Periferik sinir sisteminin zədələnməsi ən çox aminoqlikozidlər, izoniazid, tiamidlər, ftorxinolonlar, sikloserin, etambutol, delemanid, bedaqulin və linolazidin qəbulu zamanı baş verir. Şəkərli diabet, İİV, alkoqolizm, hipotireoz, digər dərman vasitələrinin qəbulu (difenin, amiadaron, dapson, bəzi xərçəng əleyhinə dərmanlar), həmçinin B qrup vitaminlərin və fol turşusunun çatışmazlığı periferik neyropatiyalara səbəbi ola bilər. Sinir keçiriciliyinin pozulması nəticəsində baş vermiş neyropatiyaları klinik əlamətlər əsasında müəyyən etmək olar. Neyropatiyanın simptomlarına aşağı ətraflarda müşahidə olunan 52
hissiyatın pozulması (keyimə, iynə batma, yanma, ağrı hissi, isti-soyuq hissiyyatının itirilməsi) eləcə də, yerimənin pozulması, zəifləmə, vətər reflekslərinin zəifləməsi və ya olmaması aiddir. Bəzən yuxarı ətraflarda və bədənin digər hissələrində də həssaslıq pozğunluqları müşahidə oluna bilər. Vərəm dərmanları ilə müalicə zamanı piridoksinin biotransformasiyası pozulur. Odur ki, vərəm əleyhinə dərmanlardan izioniazid mərkəzi və periferik sinir sistemində bir sıra pozğunluqlar əmələ gəlir. Bunun qarşısını almaq üçün müalicə zamanı vitamin B 6 - piridoksin istifadə olunmalıdır. İzoniazidin yaratdığı neyrotoksiki təsirinin korreksiyası göstərilən sxem üzrə aparılır: - vena daxilinə 4,0 qr piridoksin hidroxlorid yeridilir, ardınca per os 30 dəq fasilələrlə 1,0 qr təyin edilir. Piridoksin hidroxloridin daxilə qəbul edilən dozası izoniazidin sutkalıq dozasına çatdırılmalıdır. Vitaminoterapiyanın aparılması xroniki alkoqolizm və şəkərli diabetdən əziyyət çəkən xəstələrdə xüsusilə vacibdir. Vitamin B 6 izoniazid pirazinamid, PAST, etionamidin neqativ təsirinin qarşısını alır. Piridoksinin profilaktik təyinindən başqa, xəstələrdə vitamin çatışmazlığının qarşısını almaq məqsədilə vitaminlərlə zəngin qidalanma da təmin edilməlidir. Periferik neyropatiya diaqnozu qoyulduqda onun mümkün olan digər səbəblərini yadda saxlamaq lazımdır. Neyropatiyanın simptomatik müalicəsinə fızioterapiya və triqliserid antidepressantlar (əks göstəriş olmadığı halda) aiddir. Antidepressantların qəbulu kiçik dozalardan başlayır, məsələn, 25 mq amitriptilin yatmazdan əvvəl, müalicənin nəticəsini ən azı bir həftə gözləmək lazımdır. Effekt olmadığı halda dozanı yatmazdan əvvəl 75 mq-a qədər artırmaq lazımdır. Trisiklik antidepressantların təsiri olmadığı halda qabapentin təsirli ola bilər (400 - 1200 mq gündə üç dəfə). Spesifik dərmanların parenteral qəbulu zamanı trisiklik antidepressantların təyinindən əvvəl elektrolitlərin səviyyəsini də nəzarətdə saxlamaq lazımdır. Müalicə zamanı MBT-nin kapreomisinə qarşı həssaslığı qorunduğu halda bu preparatın işlədilməsi önəmlidir. Kimyəvi terapiya rejimi əhəmiyyətli dərəcədə pozulmadıqda səbəbkar dərmanın sxemadan çıxarılması məsləhətdir. Qıcolmalar – mərkəzi sinir sisteminin vərəmlə zədələnmələri zamanı və eləcə də, spesifik dərmanlardan sikloserinin, izoniazidin, ftorxinolonların və imipenin qəbulu nəticəsində baş verə bilər. Hipokaliemiya, elektrolit tarazlığının pozulması, hipoksemiya, alkoqol abstinensiyası sindromu, bəzi dərmanların istifadəsi (penisillin, triqliserid preparatlar), uremiya və qaraciyər funksiyasının pozulması və s. qıcolmaya səbəb ola bilər. Qıcolma baş beyinin patoloji elektrik aktivliyinin təzahürüdür. Diaqnoz klinik göstəricilər əsasında elektroensefaloqrafıya aparılmadan qoyulur. Klinik simptomlara huşun itirilməsi, əzələlərin zəifliyi və ya qeyri-iradi 53
qıcolmalar, sidiyin və nəcisin saxlanılmaması, tutmadan sonra huşun pozulması və ya yuxululuq aiddir. Diaqnoz qoyulduqdan sonra qıcolmaların səbəblərini müəyyən etmək lazımdır. Epilepsiyaya qarşı dərman vasitələrini qəbul edən xəstələrdə tutmaların profılaktikası məqsədi ilə müalicədən əvvəl - piridoksinin təyini (150-200 mq/gündə) və eləcə də, bütün müalicə kursu boyu qan zərdabında preparatın konsentrasiyasına nəzarət lazımdır. Bəzi tutmalar vərəm əleyhinə dərmanların (izoniazid, sikloserin və ftorxinolonlar) qarşılıqlı təsir yaratması ilə əlaqədardır. Qıcolmanın digər səbəblər istisna edildikdə tutmalar baş verdikdə epilepsiyaya qarşı terapiyanı başlamaq lazımdır. Şübhə edilən spesifik dərmanlar müalicə rejiminin əsas komponenti deyilsə, onun qəbulunun dayandırılması və digər preparatın təyini tələb olunur. Şübhə edilən spesifik dərmanların qəbulunun dayandırılması qeyri mümkün olduğu halda, onun istifadəsini xəstənin epilepsiyaya qarşı preparatların qəbulu fonunda vəziyyət sabitləşdikdən sonra bərpa etmək olar. Terapiyaya adətən qıcolmalara qarşı prepartlardan biri ilə aparılır: məsələn benzobarbital (benzonal) - 0,1-0,2 q gündə 3 dəfə yeməkdən sonra; bariant - valproy turşusu, yemək zamanı və ya dərhal sonra 0,3-0,6 q gündə, sonra 1-2 həftə ərzində dozanın 0,9 - 1,5 q-dək artırılması ilə. Qıcolmalara qarşı belə müalicə vərəmin müalicəsinin bütün kursu zamanı davam etdirilməlidir. Müalicə kursu başa çatdıqdan sonra epilepsiayaya qarşı terapiyanı dayandırmaq olar. Qıcolmalar davam etdikdə səbəbkar dərmanın qəbulu dayandırılmalıdır. Piridoksinin gündəlik dozasının maksimuma çatdırılması (200 mq) lazımdır. Qıcolmaya səbəb olan dərman kombinasiyada əsas sayıldığı halda onun aşağı dozada qəbulu mümkündür. Anamnezində qıcolma tutmaları olan xəstələr vərəmin müalicəsi zamanı yüksək risk qrupu sayılırlar. Qıcolma əleyhinə aparılan terapiyaya baş beyni, dili və tənəffüs yollarını travmadan qoruyan əsas vasitədir. Yaranan bu əlavə təsiri təcili aradan qaldırmaq üçün oksigen terapiyası, qıcolma əleyhinə preparatların vena daxili və ya əzələ daxili yeridilməsi lazımdır. Qıcolma zamanı bu əlavə təsiri yaradan kimyəvi preparatın qəbulu təcili dayandırılmalıdır.
və funksionlar fəaliyyətini məhdudlaşdıran müxtəlif simptomlarla səciyyələnir ki, bu simptomlara kefsizlik, ətrafa marağın itməsi, gücsüzlük, nitq, düşünmə, hərəkət kimi psixomotor reaksiyaların zəifləməsi, yuxunun və iştahanın pozulması, günahkarlıq, əlacsızlıq və ümüdsizlik hissinin yaranması, fikrin cəmləşdirilməsi qabiliyyətinin itirilməsi aiddir. Psixotik simptomlar və özünə qəst fikirləri də mümkündür. Xəstəlik adətən, iki və daha çox həftə qalan simptomlara diqqəti cəlb edir.
54
Sikloserin, izoniazid, ftorxinolon, etionamid, imipenen və amoksisillin/klavulan turşusunun qəbulu zamanı xəstələrin əhval-ruhiyyəsi dəyişə bilər, lakin depressiya ilk növbədə sikloserinin qəbulu ilə əlaqələndirilir. Sosial- iqtisadi şərait (yoxsulluq, sosial təcrid olunrna, ailədə zorakılıq və s.) və xroniki xəstəliklər də depresiyaya səbəb ola bilər. Psixososial amillər hipotireoz, alkohol və narkotik asılılıq (o cümlədən benzodiazepinlərin qəbulu) da depressiyaya səbəb ola bilər. Ona görə də, depressiya zamanı xəstənin müalicə yollarının müəyyən edilməsi zamanı depressiyaya təkan verən digər amillər, o cümlədən, psixososial amillərin müəyyən edilməsi vacibdir. Ənənəvi psixoterapiya üsullarından istifadə etmək lazımdır, o cümlədən, dəstək qrupları, tibb işçilərinin intensiv müşahidəsi və xəstənin ailə üzvlərinin dəstək zamanı əsas rol oynayır. Hallusinasiya və aqressiya yarandıqda təcili olaraq əzələ və ya venadaxili halloperidol yeridilməli, göstəriş olduqda, bu terapiyanı hər saat təkrarlamaq lazımdır. Həyəcan yarandıqda benzodiazepin təyin edilir. Belə əlavə təsirlər olan xəstələrin psixoterapiyası bütün vərəm əleyhinə aparılan müalicə kursunda vacibdir. Bu simptomlar, adətən ötüb keçən xarakter daşıyır. Xəstədə kəskin aqressivliklə və ətrafdakıların təhlükəsizliyinə təhlükə yarandıqda, suisid meylləri əmələ gəldikdə, xəstənin müşahidəsinə psixiatr cəlb olunmalı və xəstənin psixiatrik stasionara yerləşdirilməsi məsələsi nəzərdən keçirilməlidir. Davamlı depressiya səbəbindən vərəm əleyhinə dərman vasitələrinin qəbulunun dayandırılması nadir halda gündəmə gəlir. Müalicə önü depresiyanın olmasına şübhə yarandığı halda spesifik dərmanların təyini haqqında düşünmək lazımdır. Psixiki pozğunluqlar psixoz şəkilində müşahidə olunur. Spesifik dərmanlardan sikloserin izoniazid, ftorxinolonlar və tiamidlər psixoza da səbəb ola bilər. Psixozlar psixi proseslərin pozulmasını və ya ətraf reallıqla əlaqənin itirilməsini əks etdirən simptomlarla təzahür edir. Eşitmə və görmə halusinasiyaları, paranoya, katatoniya, sayıqlama və davranış pozuntuları psixozların əsas simptomlarındandır. Tibb işçiləri psixotik vəziyyətləri müəyyən etməyə qadir olmalıdır, çünki ilkin mərhələlərdə psixozlar daha rahat müalicə olunur. Psixotik əlamətlərə sosial və psixoloji problemlər, hipotireoz eləcə də digər preparatların (benzodiazepin bəzi antidepressantlar) yanaşı təsiri, narkotiklərin istifadəsi və alkoqoldan sui istifadə səbəb ola bilər. Piridoksinin profilaktik qəbulu spesifik dərmanların yanaşı təsirlərindən olan nevrotik və psixotik əlamətlər riskini azaldır. Sikloserin qəbul edənlər üçün piridoksinin adi dozası gündə 150 mq təşkil edir. Psixoz diaqnozu müəyyən edildikdən sonra spesifik dərmanların təsirindən başqa ona səbəb olan digər amilləri də aydınlaşdırmaq lazımdır. Psixiatrın məsləhəti
55
və gündəlik, daimi nəzarət, suisid əhval-ruhiyyəsi və ətrafdakılara qarşı zorakılıq meylləri kimi qabarıq simptomları olan xəstələrin isə xəstəxanaya yerləşdirmə məsələsini həll etmək lazımdır. Psixozun müalicəsinə ən ilk simptomlar əmələ gələndə başlamaq lazımdır. Bu zaman ilkin olaraq vena daxili 1-5 mq haloperidol sonra daxilə yeməkdən yarım saat əvvəl və ya parenteral verilir. İlkin gündəlik doza- 0,5-5 mq 2-3 dəfəyə, sonra tələb olunan terapevtik təsirin əldə edilməsi üçün dozanın tədricən 0,5-2 mq artırmaqla (davamlı formalarda 2-4 mq artırılması), maksimal gündəlik doza - 100 mq, orta gündəlik doza - 10-15 mq olmaqla təyin edilir. Müalicə zamanı neyroleptiklərdən istifadə olunmalıdır. Psixoz əleyhinə dərmanlara klozapin, tioridazin (sonapaks), aminazin də aiddir. Psixoza şübhə olduqda səbəbkar dərmanın dozasının azaldılması və ya dayandırılması mümkündür. İlkin sabitləşmə dövründə sikloserin qəbulu dayandırılmalı və psixoz əlamətləri itəndən sonra aşağı dozalarla bərpa edilməlidir. Bəzi xəstələr pisxozu pis keçirdiklərinə görə sikloserini təkrar qəbulu mümkün olmur. Belə hallarda müalicə sxeminə digər spesifik dərmanların daxilməsi lazımdır. Simptomlar kəsildikdən sonra psixozun müalicəsini dayandırmaq olar. Sikloserinin qəbulu davam etdiriləcəkdirsə, bəzi xəstələrə vərəmin müalicə kursu boyu antipsixotik preparatların verilməsi tələb olunacaq. Belə hallarda psixozun müalicəsi vərəmin müalicəsi başa çatdıqdan sonra dayandırıla bilər. Baş ağrıları. Lokal və yayılmış baş ağrıları spesifik dərmanlarla terapiyanın ilk ayları zamanı baş verir. Psixi və sosial problemlər baş ağrılarının əmələ gəlməsinə təkan verir. Tərkibində sikloserin olan sxemilərin istifadəsi zamanı, terapiyanın əvvəlində əmələ gələn baş ağrısının, yuxu pozğunluqlarının qarşısının alınması üçün, ilkin olaraq dərmanlar aşağı dozalarda (250-500 mq) təyin olunur, sonra tədricən bir- iki həftə ərzində tam terapevtik dozaya qədər artırılır. Adi baş ağrıları qeyri-steroid iltihab əleyhinə dərman vasitələri ilə müalicə olunur. Onların qeyri-effektivliyi zamanı isə trisiklik antidepressantlar və ya kombinə edilmiş dərman vasitələrindən kodein əlavələri ilə iltihab əleyhinə dərmanlar təyin olunur. Dəridə qaşınma. Spesifik dərmanlarla müalicə zamanı dəri qaşınmalarına kifayət qədər tez-tez rast gəlinir. Onlar əsasən təhlükəli deyil, yüngül keçirilir, lakin xəstələk hərdən əziyyətli və hətta təhlükəli də ola bilər. Elektrolit tarazlığının pozulması və periferik sinirlərin zədələnməsi dəri qaşınmaları şəkilində özünü biruzə verir. Ona görə də dəri qaşınmaları zamanı bunu nəzərə almaq lazımdır. Dəri qaşınmaları şəkilində baş verən əlavə təsirlərin yüngünlləşdirilməsinin əsas yolu ona səbəb olan preparatın dozasının azaldılması və sonralar dozanın tədricən bərpa edilməsidir. 56
QİÇS-ə assosiasiya olunmuş vərəmli xəstələrində vərəmin proqrevsivləşməsi ilə əlaqədar əlavə reaksiyaların yaranması problemi daha qabarıq şəkildə müşahidə olunur. Vərəm və QİÇS olan xəstələrdə bir qayda olaraq, əlverişli olmayan virus hepatiti (əasasən hepatit C və ya hepatit B+C), visseral kandidoz və digər xəstəliklərlə səciyyələnən komorbid fona təsadüf edilir. Bu isə antiretrovirus və vərəm əleyhinə terapiya yanaşı aparıldıqda xüsusən vərəm preparatlarının yaratdığı əlavə təsirlərin daha sürətlə inkişafına səbəb olur. Vərəm və QİÇS olan xəstələrin 38.9 % hissəsində vərəm əleyhinə preparatların yaratdığı əlavə təsirlərin arasında ototoksiki ağırlaşma müşahidə olunur. Müasir tədqiqatlar göstərirk ki, bu zaman aparılan antivirus terapiyası erkən dövrlərdə immunitetin bərpasına və vərəm infeksiyasının gedişini zəiflətsə də yanaşı toksiki reaksiyaların inkişaf riskini artırır.
57
Vərəm əleyhinə dərmanların qısa xarakteristikası...................................................... 3-32 Birinci sıra dərmanlar..................................................................................................... 5-15 izoniazid......................................................................................................................... 5 rifampisin........................................................................................................................ 8 Rifabutin............................................................................................................................ 11 etambutol........................................................................................................................ 12 pirazinamid..................................................................................................................... 13 İnyeksion vərəm əleyhinə dərmanlar............................................................................ 15-19 Streptomisin...................................................................................................................... 15 Kanamisin sulfat………………………………………………………........................... 17 Kapreomisin…………………………………………………………………………… 18
Ofloksasin………………………………………………………………...................... 20 Siprofloksasin………………………………………………………………………… 21 Lelvofloksasin………………………………………………………………………… 22 Moksifloksasin…………………………………………………………....................... 23 Ikinci sıra vərəm əleyhinə dərmanlar........................................................................ 25-28 Etionamid………………………………………………………………....................... 25 Protionamid…………………………………………………………………………… 26 Sikloserin……………………………………………………………………………... 26 PAST…………………………………………………………………………………. 27 Dərmana davamlı vərəmin müalicəsində istifadə olunan yeni preparatlar.......... 28-32 Revomisin…………………………………………………………………………….. 29 Linezolid……………………………………………………………………………… 29 Klofazemin…………………………………………………………………………… 29 Amoksisillin/Klavulanat……………………………………………………………… 29 İmipenem/Cilastin və Meropenem……………………………………………………. 30 Klaritromisin.................................................................................................................. 30 Bedaquilin...................................................................................................................... 31 Delamanid...................................................................................................................... 32 Vərəm əleyhinə dərmanların əlavə təsirlərinin aradan qaldırılması........................ 32-56 Dərman vasitələrinin əlavə təsirinin formaları..............................................................
32-39
Elektrolid mübadiləsinin pozulması.............................................................................. 40
Hipotireoz...................................................................................................................... 44
Qastrit və ya mədə-bağırsaq sisteminin çatmamazlıqları.............................................. 44
Qaraciyər zədələnmələri................................................................................................ 46
Böyrəklərin zədələnməsi............................................................................................... 49
Sümük-əzələ sistemi tərəfindən simptomlar.................................................................. 50
Sinir sisteminin zədələnməsi......................................................................................... 51
Eşitmənin zədələnməsi.................................................................................................. 51
Periferik sinirlərin zədələnməsi..................................................................................... 51
58
Qıcolmalar..................................................................................................................... 52
Depressiya və digər psixi pozğunluqlar......................................................................... 53
Baş ağrıları..................................................................................................................... 55
Dəridə qaşınma.............................................................................................................. 55
Mündəricat..................................................................................................................... 57-58 Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|