Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Respublikası Təhsil Problemləri İnstitutu

 
 
104 
 
xarici  bazarlarda  satılırdı.  Bədii  parça,  əsasən,  Şəki  ipək  kombinatında  (ipəkdən) 
və Bakı toxuculuq kombinatında (pambıqdan) hazırlanır. 
Bəzək  işləri  (inşaatda)  –  bina  və  qurğuların  istifadə  müddətinin  artırılması, 
istismar,  sanitariya-gigiyena  və  dekorativ  kefiyyətlərinin  yaxşılaşdırılması 
məqsədilə  görülən  tikinti  işləri  kompleksidir.  Buraya  suvaq,  rəngsazlıq,  divar 
kağızı, şüşəsalma,  yapma  işləri, döşəmələrin örtülməsi  və s. daxildir. Bəzək  işləri 
tikinti işlərinin tamamlama mərhələsidir. 
Bəzək  materialları  (inşaatda)  –  bina  və  tikililərin  istismar  və  dekorativ 
keyfiyyətlərini  yüksəldən  materiallar  və  məmulatlar. Müasir  bəzək  materiallarına, 
əsasən,  aşağıdakılar  daxildir:  məhlullar  və  betonlar,  təbii  daş,  keramika,  ağac, 
kağız, şüşə, plastik kütlə, asbestsement, lak və boya materialları. Bu materiallardan 
daxili və xarici bəzək işləri üçün istifadə olunur. 
Bitkiçilik – 
1)  kənd  təsərrüfatının  əsas  sahələrindən  biri;  insanları  qida  məhsulları, 
heyvanları  yem,  sənayenin  bir  çox  sahələrini  (yeyinti,  qarışıq  yem,  toxuculuq, 
əszaçılıq, ətriyyat və s.) bitki  mənşəli xammalla təmin etmək üçün  mədəni bitkilər 
və  onların  becərilmə  üsullarını  hərtərəfli  öyrənməklə  məşğul  olur.  Bitkiçiliyin 
arlaçılıq  (taxıl,  texniki  bitkilər,  yem  bitkiləri  və  s.  bura  aiddir),  tərəvəzçilik, 
meyvəçilik,  üzümçülük,  çəmənçilik,  meşəçilik,  gülçülük  və  s.  kimi  sahələri  də 
vardır. 
2)  Bitkilçilik az  məsrəflə  yüksək  keyfiyyətli bol  məhsul almaq  üçün  mədəni 
bitkilər və onların becərilmə üsulları haqqında elmdir. Kənd təsərrüfatı bitkilərinin 
biologiyasını və xarici mühitlə qarşılıqlı əlaqəsini öyrənir. 
Bitkilər  –  günəş  enerjisindən  istifadə  etməklə  avtotrof  qidalanan  və 
hüceyrələri  bir  qayda  olaraq  sellülozadan  ibarət  sıx  qlaflı  canlı  orqanizmlər. 
Fotosintez  və  bununla  əlaqədar  fizioloji-biokimyvəi  proseslər  bitkiləri  başqa 
canlılardan  fərqləndirməyə  imkan  verir.  Heyvanlara  nisbətən  bitkilər  biosferin 
müxtəlif  təbəqələrində  daha  geniş  sahələrdə  yayılmışdır.  Bitkilər  buz,  daş,  şüşə, 
qaynar bulaqların suyunda məskən salıb oranın ilk canlıları olurlar. Yer kürəsində 
500 min növ bitki yayılmışdır ki, bunun 200–250 mini çiçəkli bitkilərdir. 
Bitkinin  böyüməsi  –  hüceyrələrin  sayca  çoxalması,  yeni  struktur 
elementlərinin əmələ gəlməsi, orqanizmin kütlə və ölçüsünün artması. Orqanizmdə 
gedən  maddələr  mübadiləsi  ilə  müəyyən  olunur.  Bitkilərin  böyüməsinə  xarici 
amillər güclü təsir edir.  
Bolt  –  maşın  və  qurğuların  sökülə  bilən  hissələrini  birləşdirmək  üçün 
bərkidici  detal;  bir  ucunda  başlıq  (altı  və  ya  dördöucaqlı  şəklində),  o  birində  isə 
qayka  bağlamaq  üçün  yiv  olan  silindrik  mildir.  Bolt  müxtəlif  konstruksiyalı  olur. 
Bolt  karbonlu,  az  legirlənmiş,  yaxud  xüsusi  poladlardan,  bürünc  və  s.-dən 
hazırlanır. 
Boyaqlar  –  örtük  əmələ  gətirən  maddələrlə  qeyri-üzvi  və  ya  üzvi  narın 
piqmentin  qarışığından  ibarət  lak-boya  materialları.  Əsasən,  cisimlərin  xarici 
mühitin zərərli təsirindən (günəş  işığı,  rütubət,  yüksək temperatur  və s.) qorumaq 
və yaraşıqlı göstərmək məqsədilə işlədilir. Örtük əmələ gətirən maddə olaraq bitki 

---

 
 
105 
 
yağı,  əlif  yağı,  lak  və  s.  götürülə  bilər.  Boyaqlar  rənglənəcək  səthlərə  val  və  ya 
fırça ilə çəkilir, boyaçiləyən cihazla, yaxud boyaqvuran pultla çilənir. 
Boyama üsulları – toxuculuq mallarını, heyvan dərilərini, xəzi, kağızı, plastik 
kütlələri  və  s.  boyamaq  üçün  tətbiq edilən  fiziki,  kimyəvi  və  mexaniki  proseslər. 
Materiallar təbii, yaxud sintetik üzvi boya maddələri, müxtəlif piqmentlər və s. ilə 
boyanır. Boyama  üçün  irəli sürülən əsas tələb  – boyanmış  materialın rənginin tez 
solmaması, suyun və işığın təsirinə, habelə sabunla yuyalmağa qarşı kifayət qədər 
davamlı olmasıdır. Boyamada müxtəlif üsullar tətbiq olunur: kağızı boyamaq üçün 
mineral piqmentlər (ultramarin, oxra) və ya müxtəlif boya növləri (əsaslı boyalar, 
turşulu boyalar, kükürdlü boyalar və s.) işlədilir. 
Buxar  turbini  –  buxarın  potensial  enerjisini  əvvəlcə  kinetik  enerjiyə,  sonra 
isə  mexaniki  işə  (alın  fırlanması)  çevirən  rotorlu  istilik  mühərriki.  Mühərrikdə  iş 
prosesi  fasiləsiz  davam  edir.  İki  növ  buxar  turbini  olur:  aktiv  və  reaktiv.  Aktiv 
buxar  turbinində  buxarın  potensial  enerjisi  tərpənməz  ucluqlarda  kinetik  enerjiyə 
çevrilir  və  sonra  turbinin  rotorunu  hərəkətə  gətirir.  Reaktiv  buxar  turbinində  isə 
buxarın potensial enerjisinin çox hissəsi çarxın işlək kürəklərində kinetik enerjiyə 
çevrilir. İstehlakçılara buxar verir. 
Burğu  –  materialda  deşik  açan  və  ya  onda  olan  deşiyin  diametrini  böyüdən 
kəsici  alət.  İşlək  hissəsi  kəsici  elementlər  olur,  quyruq  hissəsi  isə  patrona,  yaxud 
dəzgahın  şpindelinə  bərkidilir  və  ona  dayanıqlıq  verir.  Burğunun  əsas  hərəkəti 
fırlanmaqla  irəliləmədir.  Müxtəlif  növləri  var.  Burğular  legirlənmiş  və  tezkəsən 
poladlardan hazırlanır. Ən çox spiralvarı qurğular tətbiq edilir. 
Burğu  dəzgahı  –  metaldan  və  başqa  materiallardan  ibarət  pəstahlarda  deşik 
açan  dəzgah.  Bu  dəzgahda  deşikləri  genişləndirmə,  içyonuş,  zengerləmə, 
rayberləmə,  yivaçma  və  s.  əməliyyatlar  da  aparılır.  Şpindellərinin  sayına  görə 
burğu dəzgahları bir və çoxşpindelli olur. Bundan başqa üfiqi burğu (dərin deşmə 
üçün),  stolüstü  burğu,  mərkəzləmə  və  digər  xüsusi  növ  burğu  dəzgahları  tətbiq 
edilir. Ağac emalında bu dəzgahın müxtəlif növündən istifadə olunur. 
 
C 
Cihaz  –  ölçü  və  nəzarət  işləri  aparmaq,  avadanlığı  qorumaq,  maşın  və 
qurğuları idarə etmək, texnoloji prosesləri təmizləmək, hesablamaq, uçot aparmaq 
və s. üçün geniş tətbiq olunan qurğu və mexanizmlərin ümumi adıdır. 
Cilalama  (maşınqayırma  və  cihazqayırmada)  –  məlumat  səthinin  təmizlik 
sinfini  (12–14-cü  sinfədək)  artırmaq,  məlumatı  lazımi  ölçülərə  çatdırmaq, 
müəyyən xassəli səth qatı almaq, habelə onların üzərinə dekorativ parlaqlıq vermək 
üçün  tamamlama  emalı  əməliyyatıdır.  Əməliyyat  cilalama  dəzgahında  aparılır. 
Bəzi  hallarda  elektrolitik  cilalamadan  (elektroliz)  da  istifadə  edilir.  Mebel  və 
xarratlıq  istehsalatında  cilalama  taxta  məmulat  üzərində  güzgü  parlaqlıqlı  səth 
alınması  prosesdir.  iki  üsulla  aparılır:  xarrat  cilalanmasında  taxta  üzərində 
məsamələr, əsasən, politura ilə tədricən doldurulub hamarlanır. Bu üsulla çox çətin 
və az məhsuldar prosesdir. Daha çox yayılmış ikinci üsulla – lak-boya örtük üzəri 
ilə  cilalamada  məmulatın  üzərinə  çəkilən  örtük,  əsasən,  mexaniki  metodlarla 
hamarlanır.  Daşları  cilalama  üçün  (pardaqlama  əməliyyatından  sonra)  onların 

---