Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Respublikası Təhsil Problemləri İnstitutu
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İkitaktlı daxiliyanma mühərriki
- İllüstrasiya
- İntensiv
- İstehsal sanitariyası
- İzolyator
- İzolyatorlar
- İstifadə olunmuş ədəbiyyat Azərbaycan dilində
- Rus dilində 1. Материалы разработки национального стандарта среднего общего образования Республики Казахстан, Алматы, 2004.
- İngilis dilində
- Türk dilində
122 2) insanın əmək fəaliyyətinin növüdür. Hər hansı istehsal sahəsində məşğul olmağa imkan yaradan bilik, bacarıq və fərdişlər kompleksidir. İxtisas peşə daxilində formalaşır. Hər peşə bir və ya bir neçə ixtisası əhatə edir. İxtisaslı əmək – müəyyən işlərin yerinə yetirilməsi üçün işçidən xüsusi hazırlıq, səriştə, bacarıq və bilik tələb edən əməkdir. İxtisassız (sadə) əməkdən fərqli olaraq ixtisaslı əmək mürəkkəb əmək kimi çıxış edir. Mürəkkəb əməyin bir saatı sadə əməyin bir neçə saatına ekvivalentdir. Buna uyğun olaraq ixtisaslı əməyə, ixtisassız əməyə nisbətən daha yüksək haqq verilir. İkitaktlı daxiliyanma mühərriki – porşenin iki gedişi, yaxud dirsəkli valın bir dövrü müddətində tam iş sikli yaradan daxiliyanma mühərrikidir. Dördtaktlı daxiliyanma mühərrikdən fərqli olaraq, ikitaktlı daxiliyanma mühərrikdə silindrin yanar qarışıq, yaxud hava ilə dolması və işlənmiş qazların kənar edilməsi prosesləri iki müstəqil takt yox, işlək gediş və sıxılma taktlarının bir hissəsini təşkil edir. İqtisadiyyat – 1) istehsal münasibətlərinin məcmusudur, cəmiyyətin iqtisadi bazisidir. İqtisadiyyat bütün digər ictimai münasibətlərin əsasını təşkil edir və cəmiyyətin inkişafında həlledici rol oynayır. 2) müəyyən ölkənin xalq təsərrüfatı, yaxud onun bir hissəsidir. İqtisadiyyat ölkənin fərqləndirici xüsusiyyətlərini əks etdirir, maddi istehsal sahələrini – sənaye, kənd təsərrüfatı, ticarət və s. qeyri-istehsal sahəsini əhatə edir. 3) elm sahəsi. Cəmiyyətin iqtsiadi quruluşunun obyektiv qanunauyğunluqlarını öyrənir, xalq təsərrüfatının müxtəlif sahələrindəki prosesləri, hadisələri nəzəri təhlil edir, həyat nemətlərinin istehsalı və bölgüsü sahəsində təcrübi tövsiyələr işləyib hazırlayır. İlişmə mexanizmi – nəqliyyat maşınlarında burucu momenti daxiliyanma mühərrikindən ötürmələr qutusuna ötürən mexanizmdir. Bu mexanizm mühərrikin valı ilə transmissiya valının qısamüddətli ayrılmasını, ötürmənin zərbəsiz dəyişdirilməsini, maşının yerindən səlis tərpənməsini təmin edir. Aparılan disklərin sayına görə ilişmə mexanizmi bir, iki və çoxdiskli olur. Məsələn, avtomobilin bu mexanizmi yaylarla sıxılmış bir və ya iki disklidir. ilişmə mexanizmi pedal, yaxud servointiqal (idarəedici mexanizm) vasitəsilə açılır. İlişmə mexanizmi ayrı-ayrı nəqliyyat vasitələri (avtomobil, traktor, velosiped və s.) üçün müxtəlif quruluşda hazırlanır. İllüstrasiya (lat. illuçtrastio – işıqlandırma, əyani təsvir) – 1) mətni müşayiət edən və onu tamamlayan təsvirdir (rəsm, qravüra, foftşəkil, reproduksiya, xəritə, sxem və s.) 2) bədii və elmi əsərləri obrazlı şərh edən təsviri sənət sahəsidir. Kitab, qəzet və jurnallarda verilən illüstrasiyalar mətnin obrazlı şərhinə yardım edən tərtibatın digər elementləri ilə tamamlanır, tarixən qədim əlyazmaların və kitabların bədii tərtibi ilə əlaqədar yaranıb inkişaf etmişdir. 123 İnduksiya 1) elektrostatik induksiya – elektrik sahəsinə daxil edilmiş naqil və dielektrikdə elektrik yüklərinin yaranması prosesidir. Həmçinin mühitin elektrik sahəsini xarakterizə edən fiziki kəmiyyətdir. 2) maqnit induksiyası – maqnit sahəsinə daxil edilmiş cisislərin maqnitlənmə prosesidir, həmçinin maqnitlənməni xarakterizə edən kəmiyyətdir. 3) elektromaqnit induksiyası – naqilin konturunu kəsib keçən maqnit selinin bütün dəyişmələrində naqildə EHQ-nin yaranması prosesidir. İnşaat işləri – bina və qurğuların tikilişi üçün inşaat meydançasında görülən işlərdir, ümumi və xüsusi işlərdən ibarətdir. Ümumi işlərə: torpaq işləri, armatur işləri, beton işləri, xarratlıq işləri, dam örtüyü işləri, tamamlama işləri (suvaq, üzçəkmə və rəngsazlıq), quraşdırma işləri və s. Xüsusi işlərə isə hidroizolyasiya işləri, istilik izolyasiya işləri, santexnika işləri, elektromontaj işləri daxildir. İnşaat maşınları – inşaat işlərini yerinə yetirmək üçün mexanikləşdirmə vasitələridir. İşin növünə görə inşaat materialları qruplara ayrılır: hazırlıq işləri görən, torpaqqazan, sıxlaşdırıcı, payabastıran avdanlıq, qaldırıcı-nəqliyyat, yol inşaat, qarışdırıcılar və s. maşınlar. bunlarla yanaşı, bir sıra mexanikləşdirmə vasitələri (yükləmə və boşaltma maşınları, yük maşınları, konveyer, traktor və s.) və əl maşınları da mövcuddur. İntensiv (fr. intensif; lat. intensio – gərginləşmə, güclənmə) – gərgin, gücləndirilmiş, kəsərli, məhsuldar. İnteryer (fr. interieur – daxili) – 1) memarlıqda – binanın daxili quruluşu və tərtibatıdır. İnteryerin xarakteri binanın nə məqsədlə (saray, yaşayış evi və s.) tikilməsindən asılı olub, daxili plan quruluşu (ölçüsü, işıqlandırılma dərəcəsi, qapı və pencərə yerlərinin, dayaqların ritmik yerləşdirilməsi) və avadanlığı (mebel) ilə müəyyən olunur. 2) təsviri sənətdə – XVII əsr holland və flamand boykarlığında janr. Azərbaycanda Usta Qəmbər Qarabağı, Mirzə Qədim İrəvani və s. interyer janrlarında əsərlər yaratmışlar. İnteryerdə, əsasən, məişət səhnələri və tarixi süjetlər təsvir olunur. 3) heyvanların interyeri – məhsuldarlıq və nəsilvermə keyfiyyətləri ilə əlaqədar kənd təsərrüfatı heyvanları orqanizminin biokmiyəvi və fizioloji xüsusiyyətləri, orqan və toxumalarının daxili quruluşudur. İnteryer təlimi kənd təsərrüfatı heyvanlarının konstitusiyası təliminin əsasıdır. Müxtəlif konstitusiya tipinə və məhsuldarlıq istiqamətinə (ətlik, südlük və s.) malik heyvanlar interyer göstəricilərinə görə bir-birindən fərqlənir. Heyvanlarda interyer göstəriciləri onların cinsiyyətindən və yaşından asılı olaraq dəyişir. İntiqal – maşın və ya mexanizmləri hərəkətə gətirmək üçün quruluşdur. İntiqal vasitəsilə hərəkətin sürətini, istiqamətini və xarakterini dəyişmək olar. İntiqal enerji mənbəyindən, ötürücü mexanizmdən və idarəetmə aparatlarından ibarətdir. Enerji mənbəyi kimi müxtəlif mühərriklərdən və ya yaylı, ətalətli mexanizmlərdən və s.-dən istifadə edilir. Bəzi hallarda intiqal əzələ qüvvəsi hesabına həyata keçirilir (məs., əl bucurqadlarında, tikiş maşınlarında, 124 velosipedlərdə). Enerjinin paylanmasına görə qrup, fərdi və çoxmühərrikli intiqallar olur. İpək – təbii toxuculuq lifləridir. İpəkqurdu tırtıllarının ipək vəzlərinin ifraz etdiyi məhsuldur. Tut ipəkqurdundan alınan ipək sənaye əhəmiyyətlidir. İpəkqurdu tırtılı iki elementar sap şəklində ipək hazırlayır. Tırtılın barama sapından düzəltdiyi sıx ipək qabıq (barama) ipək almaq üçün xammalıdır. İpək nazikliyi, hiqroskopikliyi, asan boyanması, xoş parıltısı ilə fərqlənir. Onun mexaniki xassələri də yaxşıdır (qırılmada gərginliyi 40 kq/mm 2 , qırılmada uzanması 14– 18%). İpək qələvi təsirinə az, mineral turşuların təsirinə nisbətən çox davamlıdır, üzvi həlledicilərdə həll olmur, işığın təsirinə çox davamlı deyil. İplik – burulmaqla (bəzən yapışdırılmaqla) birləşdirilmiş liflərdən ibarət sapdır. İpliklər liflərin növünə, işlədilmə yerinə, hazırlanma üsuluna, xassələrinə və struktur xüsusiyyətlərinə görə müxtəlif növlərə ayrılır. İplik pambıqdan, kətandan, yundan, ipək tulantılarından, kiməyvi liflərdən və s. alınır. Qarışıq liflərdən hazırlanmış ipliklər də olur. İskənə – çarxlarda və tamasalarda müxtəlif konstruksiyalı diş açan alətdir. İskənə dişləri kəsici vəzifəsini yerinə yetirən dişli çarx şəklində olur və tezkəsən poladdan hazırlanır. İskənələr 5 tipdə olur: dairəvi düzdişli, dairəvi çəpdişli, kasavarı düzdişli, quyruqlu düzdişli, quyruqlu çəpdişli. İskənə dəzgahının işlək hissəsinə də iskənə deyilir. İstehsal – 1) ehtiyaclarımızı ödəyəcək mal və xidmətlərin miqdarını və ya faydasını artırmağa yönəldilən bütün fəaliyyətlərin məcmusudur. İstehsal ona görə lazımdır ki, bizi əhatə edən mühitdə ehtiyaclarımızı ödəyən mal və xidmətlər kifayət qədər deyildir. Bunların miqdarını və faydasını artırmaq məqsədilə insan hökmən hər hansı bir müəssisənin gücünə arxalanaraq, onları çoxaltmalı və istifadəsinə ən çox ehtiyac duyulan yerlərə göndərməlidir. Hər hansı bir malın miqdarını artırmaq istehsaldır 2) maddi – cəmiyyətin mövcud olması və inkişafı üçün zəruri maddi nemətlər yaradılması prosesidir. İstehsal insan həyatının təbii şərti olub, digər fəaliyyət növlərinin də maddi əsasıdır. İstehsalın məzmununu əmək prosesi müəyyən edir və aşağıdakı 3 şərti nəzərdə tutur: məqsədəuyğun fəaliyyət, yaxud əməyin özü; əmək predmeti. İnsanın məqsədəuyğun fəaliyyətinin yönəldiyi hər şey, əmək vasitələri (ən əvvəl əmək alətləri). İstehsal insanların təbiətə münasibətidir. İstehsalın iki tərfəi var: məhsuldar qüvvələr və istehsal münasibətləri. Bunların vəhdəti olan istehsal maddi nemətlərin istehsal üsulunu təşkil edir və mövcud cəmiyyətin xarakterini müəyyənləşdirir. İstehsal sanitariyası – istehsal prosesində iş yerinin və mühitin çirklənməsi və zibillənməsinə qarşı aparılan tədbirlərdir. İstehsal vasitələri – insanın maddi nemətlər istehsalı prosesində istifadə etdiyi əmək vasitələri və predmetlərinin məcmusudur, məhsuldar qüvvələrin maddi amilidir və istehsal texnologiyası da dazil olmaqla, cəmiyyətin maddi-texniki bazasını əmələ gətirir. Əmək vasitələrinə və hər şeydən qabaq əmək alətlərinə maşınlar, dəzgahlar, alətlər (insanlar bunların köməyi ilə təbiətə təsir göstərir), 125 həmçinin istehsal binaları, torpaq, yollar, kanallar və s. daxildir. Əmək predmeti əmək prosesində insanın təsir göstərdiyi və öz şəxsi, yaxud istehsal istehlakına uyğunlaşdırdığı təbiət cisimləridir. İnsan əməyinin təsirinə məruz qalan, lakin sonrakı emal üçün nəzərdə tutulan əmək predmeti xammal adlanır. Bəzi hazır məhsullar da istehsal prosesində əmək predmeti rolu oynaya bilər (məs., üzüm şərabçılıqda əmək predmetidir). İstehsal vasitələri arasında əmək alətləri müəyyənedici rol oynayır. Əmək vasitələrinin inkişaf səviyyəsi texniki tərəqqinin mühüm göstəricisidir. Onların təkmilləşdirilməsi istehsalın texnika və texnologiyasında dərin irəliləyişə, istehsal münasibətlərinin dəyişməsinə səbəb olur, bir istehsal üsulundan digərinə keçməyi müəyyən edir. İşgil 1) maşın və ya mexanizmlərdə birləşdirici detaldır. Adətən, dişli çarx, nazimçarx, qasnaq, blok və çarx toplarını oxlar və ya vallarla birləşdirmək üçün işlədilir. Formasına görə işgillər prizmatik, seqmentşəkilli, pazşəkilli, dairəvi en kəsikli (silindrik) ola bilər. 2) ağac konustruksiyaların elementlərinin bir-birinə nəzərən yerdəyişməsinin qarşısını alan, sürüşmə qüvvələrini qəbul edən detaldır. 3) hidrotexniki qurğuların tikişlərindəki yarıqları doldurmaq üçün sukeçirməyən materialdan hazırlanan kipləşdiricidir. İtiləmə – kəsici alətin hazırlanmasında sonuncu əməliyyat, həmçinin istifadədə olmuş alətin kəsmə qabiliyyətinin bərpa edilmə üsuludur. Proses adi itiləmə alətləri, itiləmə daşları, ya da itiləmə dəzgahı ilə aparılır. Ən məhsuldar və perspektivli itiləmə almaz alətlə itiləmədir. İtiləmə dəzgahı – metalkəsən alətin itilənməsi üçün dəzgahdır. Abrazivlə və abrazivsiz itiləyən növləri var. Daha geniş yayılmış abrazivlə itiləmə dəzgahının adi ixtisaslaşdırılmış (kəski, burğu, dartı və s. itiləmək üçün) və universal (çoxtiyəli alətlər – frez, zenger, rayber, yiv burğusu üçün) növləri də vardır. İzolyator (fr. isolateur, isoler – ayırmaq) – 1) tibbidə – ətrafdakıları yoluxdura bilən şəxsləri (infeksion xəstəliyə tutulanlar və onlarla təmasda olanlar, epidemioloji cəhətdən xəstəlik törədə bilən sağlam adamlar və s.) müvəqqəti yerləşdirmək üçün xüsusi avadanlıqla təchiz olunmuş otaq və ya bina. 2) elektrik izolyatoru – elektrik qurğusunun müxtəlif potensiallı hissələrinin elektrik izolyasiyası və mexaniki rabitəsi üçün quruluşdur. İzolyator dielektrikdən və onu bərkitmək üçün bir sıra detaldan (armaturdan) ibarətdir. İzolyator ən çox çini və bəzən də şüşədən hazırlanır. izolyatorun konstruksiya və ölçüləri ona düşən mexaniki yüklər, qurğuların elektrik gərginliyi və istifadə qaydaları ilə müəyyən edilir. Gərginliyi 6 kv-dan 35 kv-a qədər olan elektrikötürmə xətlərində çubuqlu izolyatorlar, daha yüksək gərginlikli xətlərdə isə asma izolyator zəncirləri işlədilir. İzolyatorlar – izolyasiya materiallarından olan (əsasən, çinidən) detallardır. Elektrik qurğuları ötürücülərini bərkitmək və izolə etmək üçün işlədilir. 126 İstifadə olunmuş ədəbiyyat Azərbaycan dilində 1. Əhmədova M, Əliyev M, Qasımlı M və b.Müəllim hazırlığının və orta təhsilin yeni perspektivləri (Qərb təhsil sisteminin təcrübəsi əsasında) Baki “Adiloglu”, 2005 2. Kərimova F, Əhmədova M.C və b.Intqrativ kurikulum: mahiyyəti və nümunələr. Baki “Adiloglu”, 2005 3. Veysova Z. Fəal/interaktiv təlim: müəllimlər üçün vəsait, 2007 4. İnsan hüquqlarının tədrisi. Müəllimlər üçün vəsait.Norveç qaçqınlar şurası,2003 5. Qədimova X. İnteraktiv təlim metodları, Bakı,2005 6. Hüquqlara aparan yol. Metodik vəsait. Norveç qaçqınlar şurası, 2004 7. Mərdanov M.,Şahbazlı F. Azərbaycanın təhsil siyasəti (1998-2005), II kitab, Bakı, “Təhsil”, 2005. 8. Mərdanov M.,Şahbazlı Azərbaycanın təhsil siyasəti (1998-2004), II kitab, Bakı, “Çaşıoğlu”, 2005. 9. Mərdanov M. Azərbaycanın təhsili dünən, bu gün, sabah. Bakı, “Təhsil”, 2006. 10. Mayılov İ., Əhmədov H. Texnologiya terminlərinin izahlı lüğəti. Bakı, “ABU”, 2008. 11. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası. Bakı, 2003 12. Azərbaycan Respublikasında ümumi təhsilin Konsepsiyası (Milli Kurikulumun). Azərbaycan məktəbi jurnalı, 2007, № 2. 13. Əlizadə Ə.Ə. Yeni pedaqoji təfəkkür. Bakı, “Adiloğlu”, 2001. 14. Əlizadə Ə.Ə. Müasir Azərbaycan məktəbinin psixoloji problemləri. Bakı, “Pedaqoqika”, 2004. 15. Əlizadə Ə.Ə. İdrak prosesləri və hisslər. Bakı, ADPU, 2008. 16. Kazunov A. Milli pedaqoqika yollarında Bakı, “Ağrıdaq”, 2001. 17. Qasımova L.N., R.M.Pedaqoqika Mühazirə kursu. Bakı, 2003. 18. Paşayeva X., Rüstəmov F.A. Pedaqoqika Yeni kurs Bakı, “Nurlan”, 2007. 19. Ağayev Ə.A. Təlim prosesi: ənənə və müasirlik. Bakı, “Adiloğlu” nəşriyyatı, 2006 20. Ümumtəhsil məktəblərinin I-IV sinifləri üçün fənn kurikulumları. Bakı, “Təhsil”, 2008, 480 səh. 21. Kurikulumların hazırlanması və tətbiqi məsələləri. Bakı, “Kövsər”, 2008, 224 səh. 22. İbtidai siniflər üçün yeni fənn kurikulumlarına dair gündəlik planlaşdırma nümunələri. Bakı, “Kövsər”, 2010, 196 səh. 127 23. Ümumi təhsil pilləsinin dövlət standartları və proqramları (kurikulumları). Bakı, “Kurikulum” jurnalı, 2010, №3, səh. 115-130. 24. Kurikulum islahatı: tədqiqatlar, nəticələr. Bakı, “Mütərcim”, 2011, 344 səh. 25. Ümumi təhsilin fənn standartları (I-XI siniflər). Bakı, “Mütərcim”, 2012, 402 səh. 26. Azərbaycan Respublikasının ümumi təhsil sistemində qiymətləndirmə Konsepsiyası. Bakı, “Kurikulum” jurnalı, 2009, №2, səh. 138-150. Rus dilində 1. Материалы разработки национального стандарта среднего общего образования Республики Казахстан, Алматы, 2004. İngilis dilində 1. Reading/Language arts framework for California Public schools .Kindergarten Through Grade Twelve .Published by the California Department of Education, 1999 2. John S.Kendall and .Marzano J. Robert, Content knowledge. A compendium of standards and benchmarks for K-12 Education, 1996 3. Mary E. Haas and Margaret A. Laughlin, Meeting the standards Readings for K-6 Educators, 1999 4. Virginia/USA Government Program of studies. Fairfax County Public Schools, 1998 5. English language Arts Learning standards and Core curriculum. Pre K-Grade 5, 1999 6. Stephanie Wasta, Teaching social studies, 2006 7. NCSS Expectations of excellence :Curriculum standards for social studies(Bulletin 89) Washington, DC, 1999 8. Montana office of public Instruction. Montana standards for social studies. Missoula, 2000 9. History –social science framework for California Public schools .Edition with Criteria for Instructional Materials, Sacramento, 2005 10. Science and Technology. The Ontario Curriculum. Grades 1-8. Ministry of Education of Ontario, 1998 128 11. The arts. The Ontario Curriculum –Exemplars Grades 2,5 and 7. Ministry of Education of Ontario, 2004 12. Native Languages. The Ontario Curriculum. Grades 1-8. Ministry of Education of Ontario, 2001 13. Language. The Ontario Curriculum. Grades 1-8. Ministry of Education of Ontario, 2006 14. Mathematics. The Ontario Curriculum. Grades 1-8. Ministry of Education of Ontario, 2005 15. Health and Physical Education. The Ontario Curriculum. Grades 11-12. Ministry of Education of Ontario,2000 16. English As a Second Language and English Literacy Development. The Ontario Curriculum. Grades 1-8. Ministry of Education of Ontario,1999 17. English. The Ontario Curriculum. Grades 1-8. Ministry of Education of Ontario, 2000 18. Borich,G.D. Effective teaching methods. Upper Saddle River,1996 19. John U.Michaelis, Jesus Garcia, Social studies for children. A guied to basic instruction, 1996 20. Peter Morterella,Candy M.Beal,Chearyl Mason Bolick, Teaching social studies in middle and secondry schools, Ohio, 2005 21. Devine, Thomas G, Teaching studies skills, Boston, 1987 22. Marzano, Robert.J, Reading Diagnosis and İnstruction, 1987 23. Wiseman Donna. L, Reading Instruction: A literature Based Approach /Englewood Cliffs,1991 24. Mathematics curriculum Pre K-12 Missoula County Public Schools ,Missoula, 2003 25. The National Curriculum. Handbook for secondary teachers in England , London, 1999 Türk dilində 1. T.C Milli Egitim Bakanlığı.Talim və Terbiye Kurulu Başkanlığı. İlk Ögretim Türkçə Dersi (1-5. Sınıflar) Ögretim Programı və Kılavuzu , Ankara,2005 129 Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|