Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Respublikası Təhsil Problemləri İnstitutu

 
 
116 
 
predmetləri  istehsal  prosesində  öz  formasını  dəyişir,  əmək  məhsuluna  çevrilir. 
Əmək məhsulu müxtəlif istifadə üsulları üçün hazırlanır. 
Əmək hazırlığı – ümumtəhsil məktəblərində və müvafiq ali təhsil ocaqlarında 
şagirdlərə  (tələbələrə)  texnika,  xidmət,  kənd  təsərrüatı  və  s.  əmək  sahələrinə  dair 
bilik,  bacarıq  və  vərdişlər  aşılamağı  nəzərdə  tutan  fəndir.  Ümumtəhsil 
məktəblərində əmək  hazırlığı peşə  vermək  məqsədi daşımır; o şagirdləri müxtəlif 
peşələrlə, bu peşələrin insana verdiyi tələblərlə və s. tanış edir; peşəqabağı ümumi 
hazırlıq verir. 
Əmək tərbiyəsi – gənc nəsildə əməksevərlik və cəmiyyət üçün faydalı əməyə 
hazırlıq  tərbiyə  edilməsidir.  Əmək  tərbiyəsi  əqli,  əxlaqi  və  fiziki  tərbiyə  ilə  sıx 
əlaqədardır.  O,  uşaqlara  elmi qanun  və  qanunauyğunluqların  tətbiqini  öyrətməklə 
yanaşı,  həm  də  onlara  insan  əməyinə,  əməyin  nəticələrinə,  əmək  adamlarına 
hörmət,  məhsula  qayğıkeş,  qənaətcil  olmaq  hissləri  aşılayır.  Ailədə  və 
məktəbəqədər  müəssisələrdə  başlayır,  məktəbdə  –  müxtəlif  formalarda  davam 
etdirilir. 
Əməliyyat – işçi yerində fəhlənin yerinə yetirdiyi texnoloji prosesin müəyyən 
hissəsidir. 
Əmtəə  –  satış  üçün  istehsal  olunmuş  əmək  məhsuludur.  Əmtəə  zahiri  bir 
predmetdir, müəyyən insan tələbatını ödəyir. Dəyəri pulla ölçülür. 
Ərintilər – iki və daha çox komponentin birgə əridilməsindən alınan bərk və 
ya  maye  sistemlərdir.  Metal  ərintilər  metallardan  (məsələn,  mis  və  sinkin  ərintisi 
olan  bürüncdən),  yaxud  metal  və  az  miqdarda  qeyri-metal  qarışığından  (məsələn, 
dəmirin karbonla ərintilərindən alınan çuqun  və poladdan)  ibarət ola bilər.  Qeyri-
metal  ərintilər  qeyri-metal  maddələrindən,  məsələn,  təbii  (qranit,  bazalt)  və  süni 
(şüşə, posa) silikatlardan, duzların və üzvi maddələrin ərintilərindən ibarətdir. 
Əriş  –  parçanın  uzununa,  bir-birinə  paralel  yerləşən  saplarıdır,  parçanın 
özülünü  təşkil  edir.  Toxucu  dəzgahında  əriş  və  arğac  saplarının  qarşılıqlı 
toxunması nəticəisndə parça alınır. Əriş üçün nisbətən yüksək keyfiyyətli liflərdən 
hazırlanmış, daha çox burulmuş möhkəm saplar seçilir. 
 
 
F 
Fabrik  –  maşın  sisteminin  tətbiqinə  əsaslanan  sənaye  müəssisəsidir,  iri 
maşınlı  istehsal  formasıdır.  Siyasi-iqtsiadi  mənada  bu  anlayış  zavod  anlayışının 
eynidir. Adətən, yüngül və hasilat sənayesi sahələrinin müəssisələri fabrik adlanır 
(məs.,  toxuculuq  fabriki  və  s.).  Fabrikə  keçilməsinin  çıxış  (manufaktura 
emalatxanasından  fabrikə  keçid)  nöqtəsi  iş  maşınının  meydana  gəlməsi  və  maşın 
sisteminin inkişafı olmuşdur. 
Faner –  
1)  bir-birinə  yapışdırılmış  iki  və  ya  daha  çox  şpon  lövhəsindən  hazırlanmış 
taxta  materialıdır.  Bunun  üçün  ən  çox  ağcaqayın,  şam,  qızılağac  və  fıstıq  ağacı 
şponundan  istifadə  edilir.  Şponları  yapışdırmaq  üçün  sintetik  termoreaktiv 
yapışqan və ya təbii yapışqan işlədilir. Lövhələrin qalınlığı müxtəlif: 3–4 mm-dən 
10–12 mm-ə qədər olur. 

---

 
 
117 
 
2)  lövhə  şəkilli  oduncaq  materialıdır.  Lifləri  çarpaz  yerləşən  3  və  daha  çox 
yapışdırılmış qatlardan ibarətdir. 
Fasiləsiz 
istehsal 
– 
istehsal 
xətləri, 
sahələri, 
sexləri, 
yaxud 
bütövlükdəmüəssisə  şəklində  təşkil  edilmiş  fasiləsiz  texnoloji  proseslərin 
məcmusudur (tikiş sənayesi, enerji hasilatı, kimyəvi və yeyinti məhsulları istehsalı, 
avtomobilqayırma, traktorqayırma və s.). 
Fason  – biçimdir,  nümunədir.  Bunların əsasında  paltar, ayaqqabı, baş örtüyü 
və s. tikilir. 
Fasonlu tökmə – tökmə prosesi ilə alınan pəstah, yaxud məmulatdır (buraya, 
məs., külçə və s. kimi tökmə yarımfabrikatlar aid edilmir). Fasonlu tökmələr kəsmə 
yolu  ilə  emal  edilir  və  ehtiyac  olarsa  termik  emaldan  keçirilir.  Fasonlu  tökmələr 
almaq üçün boz, yüksək möhkəm və özlü çuqun, polad, mis, alüminium, sink, titan 
və digər tökmə ərintiləri işlədilir. 
Faydalı iş əmsalı –  müxtəlif  maşın,  qurğu və aparatlarda enerjisinin  istifadə 
dərəcəsini göstərən ölçüsüz ədədi kəmiyyətdir. FİƏ-nı tapmaq üçün faydalı istifadə 
olunan enerjini sərf edilən enerjiyə bölmək lazımdır. 
Ferma  –  xüsusi,  yaxud  icarə  torpaqlarında  kənd  təsərrüfatı  ilə  bağlı 
müəssisədir.  Həmçinin,  ixtisaslaşdırılmış  təsərrüfat  müəssisələridir  (südçülük 
ferması, qoyunçuluq ferması və s.) 
Fənər – 
1)  müstəqil  enerji  mənbəyi  olan  və  əldə  gəzdirilən  işıqlandırma,  yaxud  da 
siqnal cihazıdır.  
2)  təbii  işıqlandırma  və  ya  ventilyasiya  məqsədilə  sənaye  binalarının  dam 
örtüyündə qoyulan dam pəncərəsidir. 
Fırça – kətan, kağız və ya başqa bir əsasın üzərinə rəng vurmaq üçün alətdir. 
Fırçalar  müxtəlif  heyvanların  (sibir  siçovulu,  porsuq,  öküz,  sincab,  keçi  və  s.) 
piydən  təmizlənmiş  və  qızdırılmış  tükündən,  yaxud  yunundan  hazırlanır.  Ən  cod 
tükdən  (məs.,  donuz  tükündən)  düzəldilən  fırçalar  (dairəvi,  yaxud  yastı)  yağlı 
boyakarlıqda,  daha  uzun  tüklüləri  isə  yapışqanlı  boyakarlıqda  və  s.  tətbiq  olunur. 
İtiuclu dairəvi, yumşaq fırçalardan (sincab), porsuq, qum siçanı tüklərindən akvarel 
və qrafikada istifadə edilir. 
Folqa – 
1)  müxtəlif  metallardan  və  ya  metal  ərintilərindən  hazırlanmış  nazik  (2–100 
MKM)  vərəq  və  ya  lentdir.  Qənnadı,  tütün  məmulatları,  çay  və  s.-nin 
qablaşdırılmasında 
(alüminium 
folqa); 
elektrik 
kondensatorlarında, 
termoizolyasiya, hidroizolyasiya və s.-də (texniki alüminium folqa); elektrotexnika 
və cihazqayırma sahəsində (qalay, quruğuşun folqa) və s. istifadə olunur. 
2)  müxtəlif  metalların  və  ya  metal  yaymaların  nazik  təbəqələri  (0,1  mm-ə 
dək). 
Frez – materialların frezləmə ilə emalı üçün çoxtiyəli kəsici alətdir. Frezlərin 
aşağıdakı  tipləri  var:  dişləri  yerləşən  səthin  formasına  görə  silindrik,  yan  üzlü, 
diskli,  bucaqlı,  yivli  və  fasonlu;  dişin  formasına  görə  düz,  vintvarı  və  müxtəlif 
istiqamətlənmiş  dişləri  olan  frezlər  və  s.  Frezlər  legirlənmiş  və  tezkəsən  alət 
poladlarından hazırlanır. 

---