Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Bakı Biznes Universiteti pedaqogika
Yüklə 2,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
| pnnsiphrə
də istinad olunması vacibdir. Həmin prinsipləri təxmini olaraq aşağıdakı şəkildə sistemləşdirmək olar: - dərsliyin dövlət siyasətinə uyğun tərtib olunması; - dərsliyə daxil edilmiş mövzulann milli və ümumbəşəri 161 dəyərlərə əsaslanması; - elmiliyin, ardıcıllığın, sistemliliyin və konkretliyin nəzərə alınması; - dərsliyin tərtibində varisliyin gözlənilməsi; - müvafiq mövzulann şərhində humanitarlaşdırma, humanistləşdirmə və demokratikləşdirmə prinsiplərinin gözlənilməsi; - bir sıra mövzuların şərhində xalqların hüquq bərabərliyinin açıqlanması; - hər bir mövzunun şəxsiyyətin hərtərəfli inkişafını təmin etməsi; - tələb olunan məqamda dərsliyə fənlərarası və fəndaxili inteqrasiya və differensasiya imkanlarına malik olan mövzulann daxil edilməsi; - nəzəri materialların müasir həyat hadisələrilə əlaqələndirilməsi; - mövzuların şagirdlərin hazırlıq və inkişaf səviyyəsinə uyğunlaşdıniması; - ayn-ayrı mövzulann sinifdənxaric və məktəbdənkənar işlərin məzmunu ilə əlaqələndirilməsi. Dərsliklərin göstərilən tələb və prinsiplər əsasında hazırlanması müəllimlərin də işini asanlaşdırır və onlann fəaliyyət istiqamətlərinin düzgün müəyyənləşməsinə kömək edir. Müasir pedaqoji ədəbiyyatda «müəllimin fəaliyyət istiqamətlərinin əsaslan» deyəndə aşağıdakılar nəzərdə tutulur: - müəllimin kommunikativ fəaliyyəti; - müəllimin konstruktiv fəaliyyəti; - müəllimin idraki (qnostik) fəaliyyəti; - müəllimin intellektual fəaliyyəti; - müəllimin fəaliyyətində ekskiyuzivlik; - müəllimin fəaliyyətində interaktivlik və s. Müəllim özünün hər bir fəaliyyət növünü tədbiq edən zaman onun modelini müəyyənləşdirir. Müasir beynəlxalq təcrübədə buna öyrənmə modeli deyilir. Nümunə təriqilə onlardan birinə müraciət edək. 162 Müəllimin konstruktiv öyrətmə modeli Bu model təlim prosesində müəllim üçün «öyrətmə modeli»dirsə, şagird üçün «öyrənmə modeli» hesab olunur. Hər iki halda bu öyrənmə fəal öyrənmə modeli sayılır. Bəzi alimlər «fəal öyrənmə»ni nəzəriyyə kimi də təqdim edirlər. Bu xüsusda professor Abdulla Mehrabov yazır: «Fəal öyrənmə nəzəriyyələrindən olan konstruktivlik, müasir dövrdə faydalı, böyük təcrübi və həyati əhəmiyyəti olan bir nəzəriyyə kimi qəbul olunmuşdur. Öz mahiyyətinə görə konstruktivlik öyrənmə, bilik əldə etmə haqqında elə nəzəriyyələr qrupuna aiddir ki, onun həlledici əsasını biliyin, yeni ideyalarm əvvəlki biliklərlə sintezinin əsasında yaradılması təşkil edilir, yəni biliklər sistemi passiv şəkildə deyil, insanın fəal həyat təcrübəsi əsasında yaranır. Hər bir insan biliyi başqalanndan almaqdan daha çox, onu özü əldə edir, qurur və inkişaf etdirir. Konstruktiv öyrənmədə mücərrəd anlayışlan araşdırmalar, mühakimələr və müzakirələr vasitəsilə dərk edir. Onlann beyni ağ lövhə olmadığından, hər bir öyrənən özünün dünyagörüşünə təsir göstərən müəyyən həyat təcrübəsi ilə təlimə başlayır. Bunlar öyrədən tərəfindən diqqətlə planlaşdırılmış, sistemli və müvafiq qaydada təşkil edilmiş təlim prosesində həyata keçinir, öyrənənə özünü dərketmənin mühüm amilmə çevrilməyə kömək edir. Bu proses ənənəvi təlim təcrübəsi ilə birləşdikdə, konstruktiv prinsiplər biliyin dərindən dərk edilməsinə və daha uzııh müddət yadda saxlanmasına, qabiliyyətlərə və vərdişə çevrilməsinə kömək göstərir. Bilik «qurulur, kəşf edilir, yaradılın) anlamı üzərində bərqərar olan, biliyin və öyrənmənin təbiəti, mahiyyəti haqqında fəlsəfi fikirlər sistemi - epistamologiyanı öz fəlsəfi əsası hesab edən konstruktivliyin əsas prinsipi ondan ibarətdir ki, bilik passiv şəkildə alına bilməz və şagirdlər öyrənmə prosesində fəal olmalıdırlar. Ona görə də azyaşlı uşaqlara müvafiq qaydada, yaşa uyğun sərbəstlik verilməli, onlar öyrənmə prosesində fəal iştirak etməlidirlər. Öyrənmə idrakı 163 akt kimi mənimsəmə (assimilyasiya), uyğunlaşdırma (ako- modasiya) və nizamlama (ekvilibrasiya) proseslərindən ibarət olub, aşağıdakı mərhələlərdən keçməlidir: - keçmiş biliklər əsasında yeni biliyin əldə edilməsi və mənimsənilməsi; - fərdi biliklər sisteminin, yeni və daha faydalı biliklərə uyğunlaşdınlmaqla dəyişdirilməsi; - biliklər sisteminin müxtəlifliyi və ziddiyyətindən əmələ gələn psixi gərginliyin nizamlanması nəticəsində, problemlə bağlı yeni, faydalı dərketmənin əmələ gəlməsi. Öyrənmənin hansı formasına (assimilyasiya,- akomo- dasiya, ekvilibrasiya) hazır olmaq uşağın idraki inldşaf mərhələsindən asılıdır» (Bax, «Azərbaycan məktəbi» jurnalı, 2005, №3, səh. 26). Göründüyü kimi konstruktivlik fəal öyrənmə nəzəriyyəsi kimi müasir dünyamızın alimlərinin diqqət mərkəzindədir. Müəllimin kommunikativ, konstruktiv, qrostik (idraki) ekskiyuziv və s. yanaşmalannm hamısının bir ali məqsədi vardır ki, onlann da hamısı şagirdlərin sotı dərəcə fəallaşma- sına xidmət edir. Başqa sözlə ifadə etsək, deməliyik ki, müəllimin bütün fəaliyyət növlərinin son məqsədi interak- tivliyə xidmət edir. Bu mənada konstruktiv öyrənmə modeli də təlim prosesində şagirdlərin son dərəcə aktivləşdirilməsi üçün səciyyəvi sayılır. Bu modelin üstünlüklərindən və xarakterik xüsusiyyətlərindən biri də şagirdlərin aktivliyinin dərəcələrinin müəyyənləşdirilməsindən ötrü onlara «fəal fərd», «sosial fərd» və «yaradıcı fərd» kimi yanaşılmasından ibarətdir. Əgər müəllim şagirdə şəxsiyyət kimi baxırsa deməli 0 , şagirdlərə həm «fəal fərd», həm «sosial fərd», həm də «yaradıcı fərd kimi» yanaşmağa borcludur. Professor Əbdül Əlizadəyə görə şəxsiyyət (hər bir uşaq) ictimai münasibətlərdə iştirak edən, ictimai inkişafın tacı olan sosial fərddir. Deməli, şəxsiyyət kimi qəbul etdiyimiz şagirdə «fəal fərd», həm «yaradıcı fərd» kimi yanaşmaqla bərabər ona həm də «sosial fərd» kimi yanaşmağımız da pedaqoji məntiqə tam uyğundur. 164 Uşağın (şagirdin) ictimai münasibətlərə daxil olması onlann ictimai inkişafını təmin edir. Məsələyə pedaqoji konteksdən yanaşsaq və bu fikri pedaqoji cəhətdən əsaslandırmaq istəsək, deməliyik ki, uşağın ictimai münasibətlərə daxil olması, onun pedaqoji prosesə daxil olması deməkdir. Pedaqoji prosesə daxil olan uşaq isə bü prosesdə bilik, bacanq və vərdişlər qazamr və yalnız bunlann sayəsində inkişaf edir. Bu inkişafin isə hərtərəfli təmin edilməsindqn. ötrü təlim prosesində konstruktiv öyrənmə modelinin düzgün tərtib olunması çox vacibdir. Özü də bu modeldə şagirdlərə fəal, sosial yə yaradıcı fərdlər kimi yanaşılması onlann bir şəxsiyyət kimi elmi dünyagörüşlərinin formalaşdıniması işində mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Prof. Abdulla Mehrabov yazır ki, «Konstruktiv öyrənmə modeli əsasmda təlim prosesində fəal şagird, sosial şagird və yaradıcı şagird kimi üç fərqli rol müəyyənləşdirilmişdir: - fəal şagirdlərdə bilik fəal formada mənimsənilir və dərk edilir, şagird mexaniki dinləmək və öyrənmək, şablon xarakterli tapşınqlar üzərində işləmək əvəzinə, özü . üçün həyati əhəmiyyət kəsb edən problemləri fəal şəkildə müzakirə edir, fərziyyələr irəli sürür, diskussiyaya girir, onlan əsaslandırmağa səy göstərir və nəticədə problemi öz intellektual imkanma uyğun həll edir; - sosial şagirdlərdə bilik və dərketmə sosial cəhətdən şərtləndirilir, bilik və mənimsəmə yüksək səviyyəli sosial fəaliyyət kimi qiymətləndirilir və biliklər fərdi qaydada deyil, başqalan ilə qarşılıqlı münasibətlər əsasmda, obyektiv reallığı şərtləndirən ciddi sosial proseslər nəticəsində qazanılır; - yaradıcı şagirdlərdə bilik və dərketmə prosesi yaradıcı münasibət əsasında formalaşır və ya yenidən yaradılır. Təlim prosesində elə mühit formalaşdırılır ki, şagirdlər elmi nəzəriyyələrə, tarixi perspektivlərə, sosial və iqtisadi pafadiqmalara münasibətdə yaradıcı yanaşmalar əsasmda yeni qabiliyyətlər, bacanqlar və vərdişlər qazanırlan) (Bax, yenə orada, səh. 28). A.O.Mehrabov konstruktiv öyrənmə modeli əsasında təlim prosesində fəal şagird, sosial şagird və yaradıcı şagird 165 kimi fərqli qolların kimlərin tərəfindən müəyyənləşdirilməsini konkret fakt və dəlillərlə göstərmədiyi üçün biz də məsələnin belə bir tərzdə qoyuluşunun kimlərə məxsus olmasını iddia edə bilmərik. Lakin bu fikrə öz münasibətimizi bildirərkən deməliyik ki, biz «sosial şagird» ifadəsini qəbul edə bilmərik. Əvvəla ona görə ki, heç bir pedaqoji ədəbiyyatda, xüsusilə dərsliklərdə, dərs vəsaitlərində «sosial şagird» ifadəsi pedaqoji termin kimi öz əksini tapmamışdır. İkincisi, əgər bu ifadə pedaqoji ədəbiyyatlarda özünü təsdiq etməmişdirsə bu terminin pedaqoji termin kimi qəbul edilməsinə lüzum yoxdur. Bizim fikıimizcə «sosial şagird» ifadəsinin «sosial fərd» kimi işlədilməsi daha məqsədəuyğun olardı. A.O.Mehrabovun dediklərilə bağlı fikrimizi ümumiləşdirsək deməliyik ki, A.O.Mehrabovun konstruktiv öyrənmə modeli ilə bağlı dedikləri öyrənmə ilə bağlı müəllimlərə istiqamət vermək baxımından çox faydalıdırsa, dərslik müəlliflərinə didaktik yanaşmalarla bağlı metodik köməklik göstərmək, nəzəri istiqamətlər vermək baxımından daha faydalıdır. Çünki dərsliklərin tərtibi zamanı, mövzulann şərhində dərslik müəlliflərinin konstruktiv öyrənmə modelini bilmələri həmin mövzulann elmi-pedaqoji-metodik cəhətdən düzgün qurulmasına bir növ düzgün istiqamət vermiş olar. Əgər belə olarsa, ümumtəhsil məktəblərimiz üçün hazırlanan bütün fənn dərslikləri dünya standartlanna cavab vermiş olar. Yüklə 2,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|