Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazırliyi Azərbaycan Respublikiası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti.

81 
 
Анатомик  гурулуша  эюря  синир  системи  мяркязи  вя  периферик  системляря 
бюлцнцр. Мяркязи синир системиня онурьа бейини вя
 ba
Ģ
 
бейинля бирляшдирян 
бцтцн  синирляр  аид  едилир.  Бундан  башга  синир  системини  функсионал 
яламятя  эюря  соматик,  симпатик  вя  парасимпатик  синир  системляриня 
бюлцрляр.  Симпатик  вя  парасимпатик  синир
 
системляри  бирляшиб  ялащиддя 
синир системи щярякят апаратына (скелет вя скелет язяляляри), дяри юртцйцня 
хидмят  едир  вя  организмин  бцтцн  щиссяляри  иля  мющкям  ялагядардыр. 
Симпатик  синир  системи  цряк
-
дамар  синир  системи  цзвляриня  хидмят  едир. 
Буна  эюря  дя  она  дамар  синир  систем  идя  дейилир.  Парасимпатик    синир 
системи  дахили  цзвлярин  бцтцн  язяляляриня  –
 
сайа  вя  енинязолаглы 
язяляляриня  вя  бцтцн  вязиляря  хидмят  едир.  Буна  эюря  дя  онун  икинъи  ады 
виссерал синир системидир. 
 
Ялбяття, бу цч щиссянин щяр биринин
 
юз нювбясиндя мяркязи вя периферик 
щиссяляри  айырд  едилир.  Симпатик  вя  парасимпатик  синир  системляринин 
мяркязи  щиссяляри  соматик  синир  системи  мяркязляри  иля  ялагядардыр, 
бунларын периферик щиссяляри ися нисбятян мцстягилдир.
 
Синир  системи  не
y
ронлардан  тяшкил  олунмушдур,  бунлар  бир
-
бири  иля 
бирляшиб  рефлекс  гöвсляри  ямяля  эятирир.  Рефлексляр  ревлекс  гöсляри 
васитясиля  щяйата  кечирилир.  Бу  говслярин  ямяля  эялмясиндя  синир 
системинин щям периферик, щям дя мяркязи щиссяляри иштирак едир. Щяр бир 
неврон  синир
 
щцъейрясинин  ъисминдян  вя  онун  чыхынтылары,  онун 
лифляриндян: 
- 
аксон  (ефферент)  вя  дендритлярдян  (афферент)  тяшкил 
олунмушдур.
 
4.İribuynuzlu Qaramal cinslərin xarakterizəsi. 
Heyvandarlıq sahəsindən əldə olunan məhsular kənd təsərrüfatı, xalq təsərüfatı və eləcədə əhali 
üçün əvəz olunmaz məhsullardır ki, hər gün insan onu qəbul etməlidir. 
        Dünyada  bu  günə  kimi  formalaĢmıĢ  və  öz  məhsuldarlıq  və  xüsusiyyətləri  ilə  fərqlənən 
2737  cins  vardır.  Bunun  1000  cinsi  iri  buynuzlu  qaramal  cinsi  təĢkil  edir  ki,  bununda  orta 
hesabla  300-ü  yüksək  məhsuldar  mədəni  cinslərə  aiddir.  203-  donuz  cinsi,  160-  qoyun,  20  -
keçi, 250- at, 232- quĢ, 60- dovĢan, 400-it, 12- maral cinsləri mövcuddur.       
 Meysona  görə.(2005). Qaramal və zebu cinslərin strukturu:Cədvəl-10. 
 
Məhsuldarlıq 
Ġstiqaməti 
  Ġri  buynuzlu  qaramal 
                        Zebu 
Cəmi 
O,cümlədən  
cinslər 
Cəmi 
O,cümlədən  
cinslər 
Südlük 
   117 
   51 
   7 
   3 
Ətlik 
   61 
   19 
   23 
   6 
Südlük-ətlik    və      108 
   53 
   10 
   - 

---

82 
 
ətlik- südlük 
ĠĢlək 
   25 
   8 
  66 
   17 
Ətlik-iĢlək  və   
iĢlək-ətlik 
   50 
   18 
   40 
   6 
ĠĢlək-südlük 
   10 
   4 
   37 
  16 
Üç 
istiqamətli 
cinslər 
   113 
   41 
  22 
  8 
Cəmi 
   484    
  194 
   205 
   56 
        Dünyada ətlik qaramal (520 milyon ) ümumim qaramalın 40%-ni təĢkil edir. 2005-ci ildə 
dünyada  əvvəlik  illərə  nisbətən  163  min  (1,7%)    ət  istehsalı  azalaraq  7,6  milyon  tona 
enmiĢdir.1952-ci  illərdə  ABġ-da  ətlik  maldarlığın  əsasını  Ġngiltərə  mənĢəli  cinslərdən  o, 
cümlədən  70%  hereford,  21%  aberdin-anqus,  6,2%-Ģorthorn,  3,15brahman-cinslərindən  təĢkil 
olunmuĢdursa.1996-cı  Ġldəingiltərə  mənĢəli  mallar  27,1%,  əhəmiyyətli  dərəcədə  Braman  və 
hibridlər yüksəlmiĢ və naxırlarda (12,6%) zebu qanlı mal faizi artmıĢdır. KəsilmiĢ heyvanlarda 
cəmdək çəkisi 275 kq -dan 316 kq-a çatmıĢdır. 
        12-avropa  ölkəsində  1988-1998-ci  illər  ərzində  4077  min  baĢ  südlük  inəklər  azalmıĢdır. 
Bu  isə  ümumi  dünyada  qaramalın  17%-ni  təĢkil  edir.Əksinə  ətlik  qaramal  3875  min  baĢ 
artmıĢdır.Ümumi  avropa  dövlətlərində  südlük  qaramal  76,1%-dən  63,6%-ə  enmiĢdir.  Ətlik 
qaramal isə 23,9%-dən 36,4%-ə qalxmıĢdır. 
Qaramal  cinsləri  süd  vermə  və  ətlik  xüsusiyyətlərinə  görə  üç  istiqamətdə  inkiĢaf  etdirilir. 
Südlük, Ətlik –südlük və ətlik.  
Südlük  istiqamətli  geniş  yayılmış  cinslərə  -Holland,  Qar-ala,  Eston  Qar-alacinsi,  Litviya 
Qara-ala  cinsi,  Xolmoqor,  Tağil,  Yaroslav,  Qırmızı  səhra,  Qonur  Latviya,  Cerzey,  Hernzey, 
AyriĢir cinsləri göstərmək olar. 
Qarışıq  (südlük  -ətlik  və  ətlik-südlük  )  məhsuldar  cinslərə-  Simmental,  ġvis,  Kostroma, 
Lebedin, Alatau, Bestujev, Qafqaz Qonurunu aid etmək olar . 
Ətlik istiqamətli- Kalmık, Hereford, AğbaĢ  malı, Aberdin-anqus, ġprthorn, ġarole, Limuzin, 
Santa-hertruda, Hollovey, Braman, Bifmaster, Kian, Menanje, Mandolonq və. s cinslər daxildir. 
Bir çox cinslərihn qısa xarakterizəsi. Cədvəl-11. 
Ъинс вя рянэ 
Ясас 
йетишдирил
ян зона 
Стандарт 
эюстяриъи
ляри 
Ят 
мящсулдарл
ыьы 
Габагъыл 
тясяррцфат
лар 
1. 
Остофриз,  чал 
рянэли    Алманийада 
щолланд 
малы 
ясасында 
йарадылмышдыр  
Алманийа, 
Русийа 
Прибалтика 
юлкяляри 
МДБ 
Ы-2600, 
ЫЫ-3000,  
ЫЫЫ-3400 
 3,6% 
Ы-420,  ЫЫ-
460, 
 
ЫЫЫ-500 
кг. 
Буьалар 
655-820 
кг 
Русийанын 
O
мски, 
октйабрск 
Москва 
вилайятиндя 
В-лакт 
12303 
кг 

---