Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazırliyi Azərbaycan Respublikiası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti.

97 
 
         Eksteryeri  və  konstitusiyası.    Danimarka  qırmızı  malının  konstitusiyası  möhkəmdir.  
Rəngi  qırmızıdır,  çox  vaxt  albalı  rənglidir.  Gövdəsi  dərin  və  enlidir,  döĢü  dərindir,  qarnı 
həcmlidir. Dalı uzun, beli çox vaxt azacıq batıq olur. Sağrısı uzun və enlidir. Cidov hündürlüyü 
131  sm,  döĢ  qucumu  198  sm  olan  inəklərdə,  sağrının  omalarda  eni  57,5  sm,  çanaq-bud 
oynaqları    arasında  isə  52,6  sm-dir.  Yelini  yaxĢı  inkiĢaf  etmiĢdir,  lakin  irəliyə  doğru  çox 
yönəlmiĢdir. 
    Süd  məhsuldarlığı.  Nəzarət  qrupu  inəklərin  orta  illik  süd  məhsuldarlığı  3800-3900  kq-dır. 
1955-56-cı illərdə 474460 baĢ inəyin hər birindən 4,15% yağlı 3961 kq süd sağılmıĢdır. 1956-
57  –ci  illərdə  yaxĢı  inək  qrupundan  304  gün  davam  edən  laktasiya  müddətində  4,44%    yağlı 
6250 kq süd sağılmıĢdır ki, bu da yağlılığı standart olan 6663 kq südə bərabərdir. 
ġəkil-52. 
Danimarka 
qırmızı 
malı.                        
Danimarkada  inəklərin  süd  məhsuldarlığı 
ildən  –ilə  yüksəlməklə  bərabər,  südün 
yağlılığı  da  əhəmiyyətli  dərəcədə  (0,8%) 
artmıĢdır.    Danimarka  qırmızı  malı 
yemdən  səmərəli  istifadə  edir.  1  kq  südə 
0,76  yem  vahidi  sərf    edilir.    Danimarka 
qırmızı  malının südünün orta  yağlılığı 4-
4,2%-ə çatır. 
    Diri  çəkisi  və  tezyetişkənliyi.  Müasir 
Danimarka  qırmızı  inəklərinin  orta  diri 
çəkisi  570  kq-dır.  YaĢlı  buğaların  çəkisi  1000  kq-a  yaxındır.  Cavanların  diri  çəkisinin 
dinamikası Danimarkada belədir:  27 aylıqda-417 kq, 32 aylıqda-495 kq, 3,4 yaĢında-533 kq. 
    Ət 
məhsuldarlığı. 
Danimarka  qırmızı  malının  ətlənmək  qabiliyyəti  tamamilə 
kifayətləndiricidir.  Nəzarət  stansiyalarında  buğalardan  alınan  nəslin  bordaq  qabiliyyəti 
yoxlanılan  zaman  müəyyən edilmiĢdir ki, 500  kq diri çəkili heyvanların kəsim çıxarı 57,5-
61,3 faizi təĢkil edir. Cavan  mal  ətliyə bəslənərkən gündə 1 kq cəki artımı verir və buna cəmi 
3,4 yem vahidi sərf  edir.  
CERZEY MALI 
             Cerzey  cinsi  Bos  brachyceros  kranioji  tipinə  mənsubdur.  Bu  cins  Britaniya  kanalında 
(LamanĢ  boğazı),  Fransanın  Normandiya  sahillərininin  yaxınlığındakı    Cersi  adasında 
yaradılmıĢdır. 1789- cu ildən xaricdən mal gətirilməsi  qadağan edildikdən sonra bu cins  üzrə 
təmizlikdə yetiĢdirilmə aparılaraq cins kimi formalaĢmıĢdır. Bu cins özünü tropik və subtropik 
ölkələrdə  mühütə  uyğunlaĢma  qabiliyyəti  yüksək  olduğu  üçün  dünyanın  bir  çox  ölkələrində 
yayılmıĢdır.     Cersi adasında südlük maldarlığın inkiĢaf etməsi üçün əlveriĢli Ģərait vardır. Mal 
bütün ili otlaqda qalır və burada yemlənmənin əsasını yaĢıl yem təĢkil edir.  
  Konstitusiyası  və  eksteryer  xüsusiyyətləri.  Ġncə  konstitusiyalıdır,  dərisi  sıx  və  nazikdir. 
Rəngi açıq qonur və kürənliyə meyillidir. Çox vaxt sarı və qara rənglilərinə də təsadüf olunur. 
BaĢının,  kürəklərinin  və  budlarının  rəngi,  adətən,  tünddür.  ġvis  malında  olduğu  kimi,  tünd  
rəngli burun aynasının ətrafı açıq rəngli tüklərlə örtülüdür.  

---

98 
 
S
üd  məhsuldarlığı  
və  süd  yağlılığı. 
Cinsin  orta  illik 
süd  məhsuldarlığı 
Böyük    Britaniya 
adalarında  3460 
kq, 
südünün 
yağlılığı 
isə 
5,02% 
-dir. 
Amerika 
BirləĢmiĢ  
ġtatlarında 
illik 
sağım  3225  kq, 
südün 
yağlılığı 
5,32% 
-dir. 
Danimarkada  bu 
göstərici 
5,87% 
yağlı    3000  kq 
südə 
bərabər 
olmuĢdur.  Sovet  
Ġttifaqında  cerzey 
cinsinin 
süd 
məhsuldarlığı 
üçüncü 
doğum 
(lakasiyası)  üzrə 
3244  kq,  südün 
yağlılığı  6,26  % 
olmuĢdur. 
“Malinski” 
sovxozunun 
naxırında 
bəslənmiĢ 
yaxĢı 
inəklərdən 
4192 
kq-dan  5017  kq-a 
qədər 
(yağlılığı 
5,07-6,14%  olan) 
süd sağılmıĢdır. 
ġ
ġəkil-53. Öz eksteryer və rekord məhsuldarlığı ilə fərqlənən cerzey inəkləri. 
    ABġ-da rekortçu inəklərdən biri laktasiyada 7450 kq-dan 10761 kq-a qədər süd sağılmıĢ və 
südün tərkibindəki ümumi yağın miqdarı 517,15-598,3 kq olmuĢdur. Ən yüksək süd məhsulu 
(10761  kq)  “Opel”-  “Kristel-Ledi”  adlı  inəkdən,    ən  yüksək  süd  yağı  (598,3  kq)  isə  “Çun-
voluntir Fentezi” adlı inəkdən alınmıĢdır. 

---

99 
 
    Ġngiltərədə  rekordçu  “NeĢend  Royals  Geyledi”  7-ci  laktasiyada  12122  kq  süd  və  onun 
tərkibində  528 kq süd  yağı  vermiĢdir. 17  yaĢlı “Hokley  Lilo”nun  illik süd məhsulu  9403 kq 
olmuĢ və bu inək 18 yaĢında 6214 kq süd vermiĢdir. Bu inək 20 yaĢadək  yaĢamıĢdır. 
           Cerzey    inəyinin  südünün  xüsusiyyəti  onun  çox  yağlı,  lap  sarı  rəngli  olmasından  və 
südün  üzərində  xamanın  tez  əmələ  gəlməsindən  ibarətdir.    Marqlı  burasıdır  ki,  südün  yağ 
kürəcikləri  çox  iridir  və  buna  görə  də  yağ    süddən  asanlıqla  ayrılır.  Süd  nəql  olunan  zaman 
üzərində yağ topacıqları əmələ gəlir. 
    Diri  çəkisi.Vətənində  bu mal çox xırdadır. Belə ki, onun diri çəkisi  inəklərdə 350-400 kq, 
buğalarında isə 650-700 kiloqramdır. Cerzey  malı tez  yetiĢkəndir. Yemləmə və baxım Ģəraiti 
yaxĢı olduqda 12 ayliq buğaçaların  çəkisi 300-320 kq-a çatır. Bu çəki yaĢlıların çəkisinin 45-
50  faizinə  bərabərdir.  DiĢi  danaların  çəkisi  isə  bu  yaĢda  280-300  kq  olur  ki,  bu  da  yaĢlı 
inəklərin çəkisinin 70 faizidir. 
 
                                          HERNZEY MALI 
 
                  Bu cins La-ManĢ boğazındakı Hernsi 
adasında  yaradılmıĢdır.  Onun  mənĢəyi  dəqiq 
müəyyən  edilməmiĢsə  də,  Fransadan  buraya 
gətirilmiĢ    iki  cinsin  cütləĢdirilməsindən  əmələ 
gəldiyi ehtimal olunur. 
     Rəngi  ala-qırmızıdır,  bəzən  ala-qonur  olur, 
bədənində  ağ  ləkələrə  təsadüf  olunur.  Ləkələr 
adətən, 
burnunun 
üstündə, 
yanlarında, 
ayaqlarında və quyruğunun qotazında yerləĢmiĢ 
olur. Tipik heyvanlarda burun aynası sarımtıldır.  
Bədən qurluĢu südlük mala uyğundur. 
ġəkil-54.Herzey cinsin inəyi.                                       Süd məhsuldarlığı və südün  yağlılığı. 
Ġllik orta süd sağımı 2500-3000 kq-dır. Süd məhsuldarlığı Ġngiltərədə  3500kq (yağ faizi 4,58 ) , 
ABġ-da  4446  kq-dır  (yağ  faizi  4,8  ).  Rekortçu  inəklərdən  6500-9785  kq  5-6  %  yağlı  süd 
sağılmıĢdır. 
Hernzey  cinsi  süd  məhsuldarlığına  görə  Cerzey  cinsindən  üstündür,  ancaq  süddə  yağ  faizinə 
görə ondan aĢağıdır. 
 
                                          AYRŞİR MALI 
 Cinsin vətəni  ġotlandiyanın  cənub-  qərbində 
yerləĢən  Ayr  qraflığıdır.  Qraflığın  Ģərq 
hissəsini  və 
dəniz 
səthindən  600 
m 
hündürlükdə dağlıq yerlər təĢkil edir. 
            Ġngiltərədə 
onun 
illik 
süd 
məhsuldarlığı  1957-1958-ci  illlərdə  4110  kq 
olmuĢdur.1965-ci 
ildə 
nəĢr 
olunmuĢ 
məlumata  görə  Ġngiltərədə  orta  illik  süd 
sağımı 4% yağlı 4530 kq-a  çatır və  südünün 
tərkibində quru maddə çoxdur. 
                                                                                         ġəkil-55.AyriĢir cinsin inəyi. 

---