Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazırliyi Azərbaycan Respublikiası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti.

93 
 
“Lyubomirovka”,  “Diktatura”    damazlıq  sovxozlarında).  Lakin  cinsin  vətəni  olan  Ukraynada 
1958  ci  ildə  orta  illik  sağım  2065  kq  olmuĢ  və  ayrı  –ayrı  vilayətlərdə  2022  kq  ilə  2270  kq 
arasında tərəddüd etmiĢdir. 
    Südün yağlılığı. Qırmızı  step malının südündə yağ nisbətən azdır. Damazlıq fermaların  18 
min  baĢ  inəyindən    götürülmüĢ  süd    nümunələri  analiz  edilmiĢ  və  yağ  faizinin  3,84  (3,78-
3,91%)  olduğu  aĢkara  çıxarılmıĢdır.  Cinsin  damazlıq  kitabının  VI  cildinəyazılmıĢ  inəklərin 
südünün orta yağ faizi 3,87 olmuĢdur. 
Son  zamanlar  cinsin,  südlük-ətlik  istiqamətdə  təkmilləĢdirilməsi  ilə  əlaqədar  olaraq,  ətlik 
keyfiyyəti də əhəmiyyətli dərəcədə yaxĢılaĢdırılmıĢdır.Y.F. Bondaryova görə yaxĢı kökəldilmiĢ 
qırmızı step malının kəsim çıxarı südlüük tipli malda 52,5 -53 % südlük -ətlik tipli malda 54-
57%, axtalanmıĢ erkək danalarda isə 61,8-64% dir.  
                         AZƏRBAYCANDA QIRMIZI STEP MALI. 
           Süd məhsuldarlığı. Qırmızı step malı təsərrüfatımızın Ģəraitində orta hesabla  ildə 1934 
kq süd  verir ki, bu da respublika üzrə  hər inəyin orta süd sağımında iki dəfə artıqdır. Lakin 
cinsin süd məhsuldarlığını təkcə orta rəqəm tam xarakterizə etmir. Malın bir qismi ildə ancaq 
710 kq süd verdiyi halda, müəyyən hissəsində bu göstərici 4684 kq-a çatır. Deməli, inəklərin 
illik  süd  məhsuldarlığı  Ģəraitindən  çox  asılı  olur.  Bundan    baĢqa,  südlük  malın  keyfiyyəti  də 
müəyyən rol oynayır. Südünün yağlılığı öz  vətənində olduğu kimi 3,82% dir.  
    Ġstifadə edilən buğaların diri çəkisi yaĢa dolmuĢ buğalarda orta hesabla  673,5 kq-dır. Lakin 
onun  750-800  kq  olması  məqsədə  daha  uyğundur.  Azərbaycan  Ģəraitində  yetiĢdirilən  cavan 
malın inkiĢafını aĢağıdakı məlumat xarakterizə edir. 
    Ət məhsuldarlığı. Südlük -ətlik xarakterli bir  baĢ  qırmızı  step inəyinin kəsim çıxarı  60,8 
%  olmuĢdur. Ümumiyyətlə, kəsim çıxarı vətənindəki kimidir. 
 
                                             Yaroslav  cinsi.
 
 
Yaroslav  cinsi  Rusiyanın  Yaroslav  quberniyasında  yerli  heyvanların  xaricdən  gətirilmə  
Holland,  tirol,  angel,  simmental,  xolmoqor    cinslərindən    istifadə    olunaraq  yaradılmıĢdır.  Bu  
cins   vətən  cinslərinin  ən   yaxĢılarındandır.YaxĢı    yemləmə    və    saxlanma  Ģəraitindən  orta  
gövdəli  5000 kq  süddə   yağ  48-dən   yuxarı  süd  vermə   qabiliyyəti    olmuĢdur.  Müxtəlif  
iqlim  Ģəraitinə  tez  uyğunlaĢmaq  qabiliyyətinə  məxsusdur.                          
                                                                                 ġəkil-47.Yaroslav cinsin inəyi. 
Rekordçu    inək-Mart.  300  gün    ərzində  
laktasiyada  10568kq  süd  vermiĢ  .süddə  yağ  
3,6%-ə    çatır.Yaroslav  cinsinin    rəngi    əsasən  
qara, baĢı ağ, göz  haĢiyəsi  qara, ayaq, quyruq  
üz  hissələri  və  qarın  altı  ağ  rənglidir. Bəzən 
qırmızı,  qara,  qırmızı-ala,    qara-ala    rənglərə  
də  rast  gəlinir. 
       Yaroslav    cinsinin    cavanları    erkən  
yaĢlarında    kökəlmə    qabiliyyətli    olur    ki,  bu  
da  ətin kaloriliyini  yüksəldən  yağ  toplanması  
ilə  əlaqədardır. 
TAGĠL MALI 

---

94 
 
    Tagil    cinsi  kranioloji  tipinə    görə    Bos  
primigenius-a mənsubdur. Bu cins xalis südlük 
istiqamətlidir.  Onun  vətəni  Uralda  filiz  
mədənləri  ilə  məhĢur    olan    AĢağı  Tagil 
Ģəhəridir.
 
 
    Konstitusiyası və eksteryer xüsusiyyətləri. 
Tagil  cinsi  sıx  konstitusiyalıdır.  Rəngi 
müxtəlifdir:  qara,  qara-ala  (60-65%),  qırmızı 
və  qırmızı-ala  (20-25%)  və  ağdır.  Cins  orta 
həcmlidir. BaĢı  orta həcmli  və qurudur, boynu uzun və  düzdür. Gövdəsi  kifayət  qədər inkiĢaf 
etmiĢ, həm də uzundur. Dalı və sarğısı orta endədir. Sarğısının uzunluğu enindən artıqdır. DöĢü 
kifayət    qədər  dərindir    və  orta  endədir.  Yelini  yaxĢı  inkiĢaf    etmiĢdir,  kvadrat    formalıdır, 
əməcəkləri  orta  uzunluqdadır  və  silindĢəkillidir.  Dərisi  sıx  və  elastikdir.  Cinsi  eksteryer 
nöqsanları  bunlardır:  sağrının  sallaqlığı,  oturaq    çıxıntılarının  bir-birinə  yaxınlaĢması,  dal 
ayaqlarının  qılıncvari    əyriliyi  və  çapma  oynaqlarında  bir-birinə  yaxınlaĢması,  yaxud  iksvari 
duruĢ. YaxĢı yemləmə Ģəraitində eksteryer nöqsanları müəyyən  dərəcədə zəifləyir. 
    Süd  məhsuldarlığı  və  südün  yağlılığı.  Tagil  cinsi  südlük  mal  olduğuna  görə,  süd 
məhsuldarlığı 
yüksəkdir. 
Dövlət 
damazlıq kitabına yazılmıĢ inəklərin orta 
ilik sağımı 2700-3500 kq-dır.  
 
        ġəkil-48. 
Tagil 
cinsin 
inəyi.                                          
Seçmə  naxırı  olan  təsərrüfatlarda  orta 
illik  sağımı  4000-4200  kq  –a  çatır. 
Cinsin  damazlıq  təsərrüatlarında  1940-
1957-ci  illərdə  orta  süd  sağımı  3400-
4800  kq  arasında  olmuĢdur.Yüksək 
məhsul vermiĢ inəklər haqqında məlumat 
qeyd  edilən  kitabda  göstərildiyinə  görə 
70  inəyin  orta  sağımı  5920  kq,  yağlılığı    isə  3,97%  olmuĢdur.  Rekord  süd  məhsulu  verən  
“MoroĢka”  inəyi  300  gun  davam  etmiĢ  laktasiyada  7350  kq  süd  vermiĢ  və  südün  yağlılığı 
4,44% olmuĢdur. “Marta”-nın   illik sağımı isə 9350 kq olmuĢdur. 
    Diri  çəkisi.  Buzovlar  doğulan  zaman  28-32  kq  çəkiyə  malik  olur.  6  aylıqda  yaxĢı  bəsləmə 
Ģəraitində  çəkiləri 160-170  kq-a çatır. Ġnəklərin indiki orta diri çəkisi 485 kq-dır. Seçmə mal 
təssərrüfatlarda inəklərin diri çəkisi 500 kq-dan artıqdır. Ayrı –ayrı inəklərin diri çəkisi 700 kq-
ı aĢmıĢdır. Məsələn, “Saplya” adlı inəyin çəkisi 764 kq-a çatmıĢdır. 
 
 
 
 
 
ESTONİYA  QIRMIZI MALI 
             Estoniya malı südlük istiqamətli mal olduğundan, tipik südlülük eksteryerinə malikdir. 
Arzu olunan tipdə onun eksteryeri belə təsvir edilir: rəngi, adətən qırmızı  və tünd qırmızıdır. 
BaĢı  orta  həcimlidir,  alnı  nisbətən  qısa  və  ensizdir.  Boynu    orta  uzunluqdadır:  döĢünün  

---