Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazırliyi Azərbaycan Respublikiası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti.

100 
 
Burada 5 min baĢdan artıq ayrĢir inəyinin ömürlük sağımı 45300 kq, 200 baĢ inəyin ömürlük 
sağımı 68100 kq olmuĢdur. Finlandiyada ayrĢir cinsli  “Nopsa” adlı inəyin ömürlük süd  yağı 
4941 kq-a çatmıĢ və bu əlamətə görə  Avropa rekordçusudur. Dünya maldarlığında isə o ikinci 
yeri  qazanmıĢdır.  Onun  19  laktasiyasının    ümumi  süd    məhsulu  111364  kq,  yağ  faizi  4,4  
olmuĢdur. Qızların illik süd sağımı 4,49 %  yağlılığı 6173 kq,nəvələrinin ilik sağımı isə 4,6% 
yağlı 5330 kq olmuĢdur. ABġ –da 43599 baĢ inəyin orta illik süd məhsuldarlığı -4,1% yağlılığı 
olan 4235 kq-a çatmıĢdır.  
    Ətlik  keyfiyyəti.  AyrĢin  malı  südlük  cinsinə  mənsub  olmasına  baxmayaraq,  yüksək  ətlik 
keyfiyyətinə  də  malikdir.Süddən  kəsilmiĢ  inəklər  tez  tez  kökəlir  və  yaxĢı    keyfiyyətli  ət 
məhsulu verir. AxtalanmıĢ  buğaçalar 4 aylıqda 131 kq, 10 aylıqda 238 kq, 22 aylıqda 456 kq 
çəkiyə  çatır və gündə 700-800 q artım verirlər. AyrĢir malı ətlik keyfiyyətinin əsas  əlamətləri 
üzrə ətlik  mal cinsləri ilə rəqabət edir. 
 
ANHELN MALI 
 
            Anheln  malı  kranioloji  təsnifata    görə  Bos  brachyceros  tipinə  mənsubdur.  Bu  mal 
almaniyanın Anheln yarımadasında seçmə yolu ilə yerli maldan yaradılmıĢdır. 
       Konstitusiyası  və  eksteryeri.  Konstitusiyası  zərifdir.  Ekteryeri  belə  xarakterizə  olunur: 
rəngi müxtəlif  tündlükdə  qırmızıdır, tünd qırmızı rəngli buğaların baĢı  və ayaqları tünd qonur 
rənglidir. Bir hissəsində də ağ ləkələr müĢahidə olunur. Burun aynası, dodaqlarının, dilinin və 
damağının selikli qiĢası qaradır, yaxud tund bozdur. Dırnaqları qaradır. 
        Süd  məhsuldarığı  və  südünün  yağlılığı.  Anheln  malının  süd  məhsuldarlığı  
qənaətbəxĢdir.  Vətənində,    kənd  təsərrüfatı  cəmiyyəti  mütəxəssislərinin    nəzarəti  altında  olan 
inəklərin  orta  illik  süd  məhsuldarlığı  3639  kiloqram,  yağlılığı  isə  3,58%  olmuĢdur.  Bundan 
baĢqa, südünün yağlılığı da 0,18% artmıĢdır. ġlezviq-HolĢtindəki  kontrol ittifaqının hesabatına 
görə  1951 –ci ildə süd sağımı 3780 kq, südün yağlılığı  isə 4,07% idi. 20 il müddətində südün 
yağlılığı 0,49% artmıĢdır. Ayrı- ayrı damazlıq mal təsərrüfatlarında,inəklərin süd məhsuldarlığı 
daha artıqdır (5590 kq,südün yağlılığı 3,75%). 
         Diri  çəkisi və tezyetişkənliyi. Vaxtı ilə anheln  malının inəklərinin  diri çəkisi  300-350 
kq  idi.  Müasir  anheln  inəklərinin  diri  çəkisi    450-500  kq,  buğaların  çəkisi  isə  750-800 
kiloqramdır. Cins orta tezyetiĢkəndir, tələbkar olmayan davamlı maldır. 
 
Südlük-ətlik cinslər. 
Simmental,  Sıçev,  ġvis,  Kostroma,  Lebedin,  Alatau,  Qafqaz  qonuru,  Qonur    karpat,  Qırmızı 
Qorbat, Bestujev cinsləri daxildir. 
  ŞVİS  MALI:  ġvis  malı  Mərkəzi  Ġsveçrədə    əvvəlcə  ölkənin  Ģərq  hissəsinə,  buradan 
Almaniyanın    Ġsveçrə  ilə  həmsərhəd  olan  Alqey  və  Vyurtemberqə,  Avstriyada  Fararberq  və 
Tirola,  habelə  yuxarı  Ġtaliya  Alplarındakı  Cənubi  Tirola  və  Veltlinə  yayılmıĢ  və  burada  yerli 
malı qismən sıxıĢdırmıĢdır.  
   Hazırda  Ģvis  malı,  Avstraliya  müstəsna  olmaqla,  bütün  qitələrdə    və  Uzaq    ġimaldan  baĢqa 
bütün  iqlim  zonalarında  yetiĢdirilir.  KeçmiĢ  Sovetlər  birliyi  maldarlığında  tutduğu    xüsusi 
mövqeyinə görə Ģvis malı bizim ölkəmiz üçün böyük maraq  təĢkil edir. 

---

101 
 
       Statistika 
məlumatlarına 
görə 
bütün dünyada Ģvis malının ümumi sayı 
təxminən    5  milyon  baĢdır.  Ġsveçrədə 
ġivs malına qonur adı verilmiĢdir. ġivs  
adını isə öz əsas yardılma mərkəzi olan  
ġivs  rayonundan  alınmıĢdır.  Fransada 
və Ġtaliyada  onun Alp qonuru , ABġ –
da  qonur  Ģivs    adlandırırlar.  Latın 
Amerikasınada  Ģivs  malı,  Britaniyada 
boz 
qonur, 
Balkan  dövlətlərində 
montafon adı ilə  tanınır. 
 
ġəkil-56. ġvis cinsin inəyi.                                          Eksteryeri və konstitusiyası. ġivs 
malının  konstitusiyası  sıx  və  ya  möhkəmdir.  Öz  vətənində  orta  ölçülü  və  orta  çəkili  cinsdir. 
Rəngi qonurdur, lakin  müxtəlif variasiyaları, məsələn, kül rəngləri və bozumtul rəngləri də var. 
Bir  qayda  olaraq  burun  aynası    qurğuĢun  rənglidir,  alt  dodağı,  qulaq  seyvanı,  ayqlarının; 
xüsusilə  dal ayaqlarının iç tərəfi , yelini, süd aynası açıq rəngli  tüklərlə örtülüdür. 
 
Süd  mıhsuldarlığı.  Bu  cins  təsərrüfatlarda  verdiyi  orta  süd  məhsuldarlığı  il  ərzində  4000-
4500kq  süd  yağ  4%-dir.  Rekordcu  inəklər  8072  kq  süd  vermiĢlər.  Bu  cinsin  inəklərin  süd 
məhsuldarlığı ilə yanaĢı yaxĢı ət məhsuldarlığınada malikdirlər. Orta hesabla canlı kütləsi 520-
560 kq-a çatır.Yüksək  yemləmə səviyyəsi olan təsərrüfatlarda yaĢlı inəklərin canlı kütləsi 650 
kq-a çatır. Buğaların canlı kütləsi 800-1200 kq hesab olunur. 
 
                                       Lebedin malı. 
 Bu  mal  yerli  boz  rəngli  Ukrayna  step  malının  Ģvis  cinsli  buğalarla  çarpazlaĢdırılması 
nəticəsində yaradılmıĢdır. 
Lebedin cinsin süd məhsuldarlığı və yağlılığı tamamilə kifayətləndiricidir. Bu cinsin rekordçu 
inəkləri  normal  bəslənmə  Ģəraitidə  12623  kq  süd  vermə  qabiliyyətini  göstərmiĢdir.  Damazlıq 
təsərrüfatlarında  orta  məhsuldarlıq  göstəricisi  4000-4500  kq  olmuĢdur.  Damazlıq  kitablarında 
orta  məhsuldarlıq  göstəriciləri  3691  kq  qeydə  alınmıĢdır.Qabaqcıl  təsərrüfatlar  olan 
Pivnekovskidə orta süd məhsuldarlığı 5000-5465 kq süd sağılmıĢdır.Orta süddə yağ 3,85-4,4% 
arasında  olmuĢdur.Buzovların  canlı 
kütləsi  doğulduqda  34-40  kq  arasında 
olur.  YaxĢı  təsərrüfatlarda  6  aylıqda 
165-215 kq olurlar. YaĢlı inəklərin canlı 
kütləsi  orta  hesabla  500-550  kq  –a 
çatırlar.  Xüsusi  təsərrüfatlarda  600-650 
kq arasında olurlar .YaĢlı buğaların canlı 
kütləsi  850-950  kq,  bəzi  təsərrüfatlarda 
isə  1000  kq-a  çatırlar.  YaxĢı  bəslənmiĢ 
yemlənmə  Ģəraitində  18-20  aylıqda 
diĢilərin  canlı  kütləsi  400-450  kq  –a 
çatırlar.  
ġəkil-57.lebedin cinsin inəyi. 

---