Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazırliyi Azərbaycan Respublikiası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti.

118 
 
nisbətən yüklü sümüklüdür. Kian cinsindən ağ tüklülük  əlaməti daha cox kecdiyi ücün rəngləri 
ağ və bozdur. Göz qulaq quyruq və burun aynaları qaradır.  
Mərkiddcan cinsinin  dövlət  damazlıq kitabı  1932-ci  ildə  tərtib  olunub.  Canlı kütləsi inəklərdə 
600 kq, törədicilərdə 1000 kq olur. Bəzi törədicilərin cəkisi 1340-1460 kq-a catır. Doğulduqda 
buzovlar sarı qəhvəyi rəngdə olurlar.      ġəkil-73.Markidjan cinsin buğası. 
Bir necə həftədən sonra rəngləri dəyiĢərək acıq- boz və ağ rəngə calır. Erkəklər 6 aylıqda 435 
kq, 12 aylıqda 695 kq, 18 aylıqda 922 kq cəkiyə malik olurlar. Cinsin daxilində bir cox törədici 
xətləri randole Çiov  Lanqiona Fiolma və s. tez  yetiĢkənliyi, böyük canlı kütləsi və  yaxĢı ətlik 
xusiyətlərinə görə xarakterizə olunurlar. Markidcan cinsi böyümə və inkiĢafına görə kian  cinsi 
ilə müqayisə olunan bilər. 
   Kökləmə  dövüründə  qaba  yemlərdən  istifadə  olunduqda  18-20  aylıqda  600-650  kq,  cəkidə 
olurlar. Kəsim cıxarı 61-63%-dir, 1 kq cəki artımına 5,5-5,7 yem vahidi sərf olunur. Bu cinsin 
erkək  cöngələrinin  əti  incə,  əzələ  lifləri  nazikdir.  Bu  cins  Ġngiltərə,  Avsitiraliya  və  baĢqa 
ölkələrə aparılır. Ġngiltərə ətlik cinsləri ilə carpzlaĢdırıldıqda alınan mələzlər, yüksək canlı kütlə, 
cəmdəkdə yağın az toplanması ilə xarakterizə olunur. Orta  Asiya və baĢqa regionlarda sənaye 
carpazlaĢmasında  bu  cinsdən  istifadə 
olunmaqla  ətlik  maldarlığın  əsası  hesab 
olunan mələzlər yaranır. 
   Braman  cinsi.  Bu  cins  ABġ-ın  Texas 
Ģatında  yerli  lonqxorı  inəklərinin  Hindistan 
zebullarının (konkerdci,  onqole, lenzor, qir, 
qiriĢna)  törədiciləri  ilə  cevirici  carpazlaĢma 
usulu  ilə  yaradılmıĢdır.  Braman  cinsinin 
formalaĢmasında  Biraziliyadan  gətrilmiĢ 
Ġndu-  brazil  cinsinin  təsiri  də  olmuĢdur.  
Braman  cinsi  yaxĢı  ətlik  məhsuldarlığına 
malikdir.  Bu  cins  isti  iqlim  Ģəraitinə  dözməklə  qaba  yemlərdən  (qamıĢ  və  tirastinka)  yaxĢı 
istifadə edir. 
  Bu cins baĢqa ətlik heyvanlara nisbətən uzun ayaqlı və qısa gövdəlidir. Rəngi əksər malda boz, 
bəzilərində qırmızıdır. Braman malının boynu qısa və enli, hürkücü böyük, qulaqları enli, uzun 
və  sallaq,  döĢ  dərisi  qırıĢıqlıdı.  Braman  cinsi  qramal  kimi  böyürmür.  Ġnəklərdən  17-20  il, 
törədici buğalardan 12 ilə kimi istifadə olunur.  
     ġəkil-73.Amerika Brahman cinsin buğası. 
  Braman  inəkləri  450-500  kq  cəkidə  olurlar.  Erkəklər  770-1100  kq-  dır,  cavanlar  kökəldikdə 
kəsim  cıxarı  61-62%  catır.  Braman  cinsindən  Avropanın  ətlik  cinslərinin  isti  iqlimə 
dözümlüyünün  artırılmasında  carpazlaĢma  üsulu  ilə  istifadə  olunur.  Braman  və  hereford  malı 
ilə  carpazlaĢdıqda  alınan  mələzlər  doğulduqda  29,4-37,6  kq,    224-cü  gündə  227,7  kq  çəkiyə 
catırlar. Köklənmədən sonra 14-15 aylıqda onlar 534 kq cəkiyə  catmaqla kəsim cıxarı 80,6% 
olur.  ABġ-da  Braman  malına  ġothorn,  Xlonqxorn  cinslərinin  mələzləri  ilə  cütləĢdirməsi 
nəticəsində  santa  herturda  cinsi  yaradılmıĢdır.  Braman  malı  Ģorthorn  və  hereford  cinsləri  ilə 

---

119 
 
carpazlaĢdırıldığda  bifamaster  cinsi,  herefor  ilə  carpazlaĢdırdıqda  braford  cinsi,  Ģarloe  ilə 
carpazlaĢmasından  qarbrej,  aberdin-
anqus  ilə  carpazlaĢmasından  branqus 
cinsləri yaradılmıĢdır. 
  Santa- herturda cinsi. Bu cins ABġ-ın 
Texas  Ģitatının  ən  iri  təsərrüfatlarında 
yaradılmıĢdır.  Vətəni  tropik  iqlimli 
Texas  Ģtatı,  Santa-herturda  Ģəhəridir. 
Texas Ģtatının ağır iqlim Ģəratri quru,  isti,  
qıt  yemli  təbii  otlaq  sahələri  mədəni 
qaramal 
cinslərinin 
yetiĢdirilməsinə 
imkan  vermədiyi  üçün  burada  yerləĢən  
kian panq sitanyasına hind  zebu malının 
buğaları gətirilir.  
    Gəlmə  zebu  buğaları  1910-1918-ci  illərdə  təcrübə  məqsədi  ilə  Ģorthorun  inəkləri  ilə 
carpazlaĢdırılır.  1920-ci  ildə  bu  cütləĢmələrin  birindən  “Monki”  adlı  buğa  alınmıĢdır. 
B.B.Makeviçin məlumatlarına görə “Monkinin 12 aylıq cəkisi 500 kq olmuĢdur. Gündəlik cəki 
artımı  1200-1300  q-a  yaxın  olub.  Müstəsna  yüksək  keyfiyətə  malik  olan  bu  buğa  damazlıq 
üçün ayrılmıĢ  və geniĢ sürətdə  istifadə edilmiĢdir. “Monkinin” 150 erkək  balası və bundan 
daha cox erkək nəvəsi  zavod törədicisi olaraq qəbul  edilmiĢ  və  onlar 5000 baĢ   hibirid inəklə 
cütləĢdirilmiĢdir. Beləliklə, “Monki” Santa-herturda cinsinin əsasını qoymuĢ hesab olunur. Bu 
cins 1940-ci ilə də rəsmi cins kimi təstiq edilmiĢdir.         ġəkil-74. Santa-hertruda cinsin buğası. 
  Avstiraliyanın  Ģərqindəki    sahil  rayonlarında  zebu  ilə  adi  qramalın  cevrici  carpazlaĢma 
usulundan alınmıĢ zebu növlü heyvanların arealı geniĢlənir. Braman cinsinin yetiĢdirilməsi ilə 
məğĢul olan Avstraliya cəmiyyəti 1946-ci ildə  yaradılmıĢ və bu zaman cinsin damazlıq kitabı 
təsis    edilmiĢdir.  Həmin  cəmiyyət  1954-cü  ildə  Braman  malını  yetiĢdirən  Avstraliya 
zavodcularının yeni cəmiyətinə cevrilmiĢdir. 
   Təmiz cins qaramallarının sayı az olduğuna görə damazlıq kitabına əvvəllər zebu 1/2, 3/4, 7/8 
qanlı,  təmizcinsli  bramanlara  aid  edilir.  Bramanların  seleksiya  standartına  aĢağdakı  tələblər 
daxil  edilirdi.  Ġrilik,  kütləlik,  ağır  cəkilik  və  bədən  qurluĢunun    müntanasibliyi.  Onlarda  alın 
enli olur, mülayim dərəcədə qabarıqdan yastılığadək tərəddüd edir, uzunluğu orta, sifət hissəsi 
bir  qədər  uzun,  burun  dəlikləri  enli  və  acıq,  dodaqları  tünd  rəngli,  gözləri  gen  baxıĢlı,  bir-
birindən  xeyli  aralı  və  göz  üstü  əzələsi  inkiĢaflıdır.  Qulaqları  orta  dərəcədə  uzun  və  enlidir, 
buynuzları xeyli aralıdır, buğalarda buynuzların dibi qısa və yoğun, inəklərdə isə nazikdir. 
     Bramanlar  arasında  buynuzsuzlarda  vardı.  Boyun  mülayim  dərəcədə  qısa  boyun  əzələləri 
yaxĢı  inkiĢaf etmiĢdir. DöĢ buxarı  yanlarda xeyli qırıĢıqlıdır, gövdəsi  kütləlidir və  yığcamdır. 
Buğaların hürkücü kifayət qədər irdir, orta dərəcədə qalındır, paxla Ģəkillidir və hər iki kürəyin 
üstündə  yerləĢmiĢdir.  DiĢilərdə  hürkücü  az  inkiĢaflı  və  oval  formalıdır.  Qarın  xətti  düzdür, 
kürəkləri mülayim dərəcədə mailidir, baĢqa zebulara nisbətən az inkiĢaf etmiĢdir. döĢü enli və 
dərindir. 

---