Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazırliyi Azərbaycan Respublikiası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti.


Şəkil-35.Ürək və qan-damar sistemi



Yüklə 7,25 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə29/57
tarix29.05.2018
ölçüsü7,25 Kb.
#46640
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   57

76 
 
 
Şəkil-35.Ürək və qan-damar sistemi
.; 
Ганын щцъейря елементляри чох йашамыр. 
Кющня  ган  щцъейряляри  юлдцкъя  йени  щцъейряляр  ямяля  эялир  вя  бунлар 
q
ана  дахил  олур.  Ган  мцяййян  органларда  ямяля  эялир.  Беля  органлара 
гараъийəр, далаг, лимфа дцйцнляри, тимус, гырмызы сцмцк илийи вя с. аиддир.
 
Лимфа  дювраны  органлары  системи  лимфа  дамарларындан,  лимфа 
дцйцнляриндян вя  лимфадан ибарятдир. Бу системин мцхтялиф функсийалары 
вардыр. О, тохумалардакы суйун артыьыны апарыр. Йаьлар баьырсагдан лимфа 
системи  васитяси  иля  сорулур.  Лимфа  вя  лимфа  дцйцнляринин  аь  ган 
щцъейряляри лимфаны вя демяли бцтцн организм

онун тохумаларына дцшмцш 
йад  маддялярдян  вя  ъисимлярдян  биоложи  йолла  зярярсизляшдирир.  Бу 
маддяляр  вя  ъисимляр,  микроорганизмляр  вя  онларын  щяйат  фяалиййяти 
мящсуллары  лимфа  дцйцнляриндя  тутулуб  сахланылыр  вя  бир  гисми  орада 
парчаланыр.
 
Тяняффцс  системи

Тяняффцс  органлары  газ  мцбадилясиня,  йяни  организмя 
оксиэенин  дахил  олуб,  карбон  газынын  чыхмасына  хидмят  едир.  Бу  органлара 
ясл  газ  мцбадилясинин  эетдийи  аьъийярляр,  щаванын  кечдийи  йоллар:  бурун 
бошлуьу, удлаьын тяняффцся мяхсус щиссяси, гыртлаг, трахейа (няфяс борусу) 


77 
 
аиддир.  Тяняффцс  органлары  бору  системли  олуб,  уъундакы  шахялянмяляр 
назикдиварлы кор эенялмяляр –
 
аьъийяр   алвеоллары иля гуртарыр. Тяняффцс 
йолларынын  дивар  ясасы  сцмцк
-
гыьырдаг  (бурун  бошлуьу)  вя  йа  гыьырдагдыр 
(гытлаг,  трахейа,  бронхлар).  Буна  эюря  дя  онларын  мянфязи  щаванын 
аьъийярляря  эетмяси  вя  эери  гайытмасы  цчцн  даима  ачыгдыр.  Тяняффцс 
йолларынын сятщи селикли гиша иля юртцлцдцр.
 
Бурун  бошлуьу

тяняффцс  йолларынын  башланьыъ  шюбясидир,  кяллянин 
цз  щиссясиндя  аьыз  бошлуьундан  йухарыда  йерляшир  вя  ондан
 
сярт  дамагла 
айрылыр.  Сифятин  бурун  бошлуьуну  йухары  истигамятдя  вя  йанлардан 
мящдудлашдыран щиссяси бурун адланыр.
 
Бурун  орта  гыьырдаг  аракясмяси  иля  ики  щиссяйя  –
 
саь  вя  сол  щиссяляря 
айрылыр.  Щяр  бурун  дялийинин  ашаьы  буъаьында  эюзйашы
-
бурун  каналы 
вардыр.
 
Бурун  бошлуьу  цч  нащийяйя  бюлцнцр:  дящлиз,  ий  дуйьусу  вя  тяняффцс 
нащийяляри. Дящлиз нащийяси бурун бошлуьунун эиряъяйиндя, гоху нащийяси 
бурун  бошлуьунун  арха
-
йухары  щиссясиндя,  тяняффцс  нащийяси  ися  бурун 
бошлуьунун дящлиздян хо
a
н
a
лара
 
гядяр бюйцк щиссясини тутур.
 
Гыртлаг
 

 
баш  иля  бойунун  ямяля  эятирдийи  буъагда  удлагдан  йухарыда 
йерляшир.  Бу,  там  орган  олуб,  ойнаг,  баь  вя  язялялярля  щяряки  бирляшян 
гыьырдагдан  ибарятдир.  Гыртлагда  5  гыьырдаг  вардыр:  икиси  чаловабянзяр 
гыьырдаг,  галан  цчц  –
 
гыртлаг  габаьы  гыьырдаг,  галханабянзяр  гыьырдаг  вя 
цзцйябянзяр гыьырдагдыр.
 
Трахейа 
  - 
вя  йа  няфяс  борусу  гыртлагдан  башлайыб,  дюш  бошлуьунда 
г
u
ртарыр.  Ики  ясас  бронха  айрылыр.  Трахейа  баьларла  бирляшян,  гапанмайан 
гыьырдаг щалгаларындан ибарятдир. Трахейанын узунлуьу щейванын бойнунун 
узунлуьундан асылыдыр.
 
Аьъийярляр 
 - 
кясик конус шякилли, алвиоллу
 
борулу органдыр. Аьъийяр ики
 
payc
ı
qdan  ibar
ə
tdir 

 
саь  вя  сол.  Онлар  дюш  бошлуьунда  йерляшир.  Щяр 
аьъийярдя  габырьайа  битишян  габырьа  сятщи,    орта  дивара  йюнялмиш  орта 
дивар сятщи, диафрагмайа каудал олараг йюнялмиш диафрагмал сятщи, цряйя 
битишян  сятщ  вардыр.  Аьъийярин  бронхиал  системи    аьаъшякилли 
шахялянмядир.
 
Аьъийярин  щяр  бириня  эедян  ясас  бронхлар  шахяляняряк  яввялъя  ири 
бронхлар  ямяля  эятирир,  бунлар  да  орта,  кичик  вя  лап  кичик  бронхлара  вя  йа 
бронх  пайъыгларына,  сонра  сонунъу  вя  йа  тяняффцс  бронхларына  вя 
алвиолларына шахялянирляр.
 
Ифразат системи

Сидик ифразы цзвляри организм цчцн лазымсыз вя зярярли 
маддяляри,  биринъи  нювбядя,  мцбадилянин  азотлу  мящсулларыны,
 
щабеля 
дузлары  вя суйу  гандан чыхармаг вя ганын тяркибини сабит сахламаг цчцндцр. 


78 
 
Бу  ваъиб  шяртдир,  чцнки  организмдя  парчаланманын  сон  мящсулларынын 
топланмасы организмин юз
-
юзцнц зящярлянмясиня сябяб олур.
 
Сидик  ифразы  цзвляри  бюйряклярдян,  сидик  чыхары  йолларындан,  сидик 
ахарларындан, сидик кисясиндян вя сидик каналындан ибарятдир.
 
Бюйрякляр 
  - 
гырмызы
-
гонур  рянэли  бир  ъцт  цзвдцр.  Бел  нащийясиндя, 
онурьанын  ики  тяряфиндя  йерляшир.  Бюйряйин  ичяри  кянарында  кичик  бир 
чухур  вар  –
 
бу  бюйряк  гапысыдыр.  Бурадан  бюйряйя  артерийа  вя  синирляр 
эирир, бюйрякдян ися бюйряк венасы, лимфа дамарлары вя сидик ахары чыхыр.
 
Бюйряклярин гурулушу мцряккяб  алвеолйар
-
борувари вязиляр шяклиндядир 
вя пайъыглара бюлцнмцшдцр.
 
Гурулушуна 
эюря 
бюйрякляр 
чохсайлы 
(айыларда, 
балиналарда), 
чохмямяъикли сырымлы (гарамалда), бирмямяъикли сайа бюйрякляря (атларда, 
хырда  эювшяйян  щейванларда,  итлярдя),  чохмямяъикли  сайа  (донузларда) 
бюйрякляря бюлцнцр. Бюйряк цч гатдан –
 
хариъи габыг гаты (сидикайыран гат), 
дахили  бейин  гаты  (сидикютцрян  гат)  вя  цчцнъц  орта  вя  йа  сярщяд  гаты  иля 
ящатя олунуб.
 
Бюйряк  ляйяни
 

 
сидик  ахарынын  бюйряк  гапысында  йерляшян  енли 
башланьыъыдыр.  Бюйряк  ляйянинин  селикли  гишасы  кечид  епителидян 
ибарятдир.
 
Сидик  ахары
 

 
назик  узун  боруъуг  олуб,  гарын  дивары  иля  бюйряк 
ляйяниндян сидик кисясиня гядяр узаныр.
 
Сидик  кисяси  –
 
армудвари  кися  олуб,  сидийи  мцвяггяти  топламаг  цчцндцр. 
Сидик кисяси чанаг бошлуьунда йерляшир.
 
Сидик  каналы
 

 
сидик  кисясинин  бойунундан  башлайыр  вя  щейванын 
ъинсиййятиндян  асылы  олараг  мцхтялиф  узунлугда  олур.  Диши  щейванларда 
еркяклярдян гысадыр.
 
Диши  щейванларда  сидик  каналы  сидик
-
ъинсиййят  дящлизиня,  еркяк 
щейванларда    сидик  каналына  тохум  борусуна  ачылыр.  Еркяклярдя    бу  канал 
няинки сидийи, щямдя сперманы ютцрцр. Буна эюря дя сидик
-
ъинсиййят каналы
 
адланыр.
 
Бюйряклярдя  сидийин  ямяля  эялмяси  ики  фазалы  мцряккяб  просесдир. 
Биринъи  фаза  –
 
сцзмя  фазасы  –
 
Шумлйански  капсулунда  баш  верир.  Ган 
дамарларынын 
диварларындан 
йцксяк 
тязйиг 
алтында 
капсула 
ган 
плазмасындан  чохлу  мигдарда  су,  минерал  маддяляр  вя  щялл  олан  цзви 
маддяляр  сцзцлцр.  Зцлаллар  капилйарларын  диварларындан  капсулун 
ичярисиня  кечя  билмир.  Ганын  дуру  щиссясинин  зцлалсыз  бу  ъцр 
ултрафилтратына илк сидик дейилир.
 


Yüklə 7,25 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   57




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə