Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazırliyi Azərbaycan Respublikiası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti.

64 
 
1980-ci  ildə  ABġ-da  25  min  buzov  embrionu  alınmıĢdır. 1985-ci  ildə  isə  100  min  baĢdan  
artıq  embrion  buzov  böyüdülüb  bəslənmiĢdir. Embrionu bölüb  artırmaq  yolu  ilə 1990 –cı  ildə    
500  min  embrion  buzov  əldə olunmuĢdur. 
ABġ-da  və  Brazilyada  Ġ. Çerekayevin   məlumatlarına  əsasən  son  10-15  ildə  embrionun  
köçürülməsi    mərkəzi    yaradılmıĢdır.  Hələ    1973-cü    ildən    ABġ-ın    Texas    Kənd    Təsərrüfatı  
Universitetinin  alimləri  embrionun  köçürülməsi   ilə    Rio-  Vista   fermasında  tədqiqatları   ətlik  
braman  (zebu ) üzərində  aparmıĢ  və  yüksək  nəticələr  əldə  olunmuĢdur. Ġl  ərzində  hər  zebu  
inəyindən  yuma  yolu  ilə  6-20  embrion  alınıb  resipient  heyvana  köçürülmüĢdür. 
Donar  inəklərdən  alınmıĢ embrion  balaların  orta  hesabla  60-70% sağlam  olur.YaĢadığı  və  
təsərrüfatda  istifadə müddətində yüksək  məhsuldar ətlik  braman  inəklərindən  60  buzov  alınır. 
Bir    ildə    fermada  2800    braman  (zebu)  inəyindən    alınmıĢ    embrionun    köçürülməsindən  1850  
buzov  alınmıĢdır.  Həmin    fermada    resipient    inəklər    Simmental    X    Herroford    mələzləri  
olmuĢdur. 
Brazilyanin    San-Jeraldo    fermasında    hələ    1985-ci    ildə    10    mindən    çox    embrion  
köçürülməklə    buzovlar    alınmıĢdır.  Bu    fermanın    labaratoriyasında    600    baĢ    resipient    inək  
saxlanılır  ki,  burada  HolĢtin  friz  inəklərindən  zebu  hibrid  embrion  alınır. 
1975-1980-ci  illərdə  Kanadada  748  embrion  alınaraq  dondurulmuĢ  və  resipient  inəklərə  
vurulmuĢdur. 
1976-cı    ildə    Avstraliyada    üç,    Yeni-zellandiyada    altı    ferma    embrionun    köçürülməsı    ilə  
məĢğul    olaraq    kommersiya    iĢi    kimi    qaramalda  tədbiq    olunurdu.  Xarici    dövlətlərin  (ABġ, 
Kanada, Avstraliya, Fransa, Yeni-Zellandiya, Brazilya) apardıqları  embrionun  köçürülməsi  kimi  
geniĢ  ərazidə  zebu  və  zebu hövlü  heyvanlarından  istifadə  olunması  təklif  edilir. Çünki  zebu  
və  zebuqanlı yüksək  məhsuldar  inəkləri  donarçılıq  xüsusiyyətinə  görə  yəni embrionun alınması  
və  saxlanması  qabiliyyətinə  görə  və  uzun  müddət  yaĢama  imkanına  görə  qaramaldan  üstün  
olması  göstərilir  . (Ġ.Çerekayrva) 
Rusiyada, Ukraynada  embrionun   köçürülməsi   iĢinə    kütləvi  surətdə    əsasən  1983-cü  ildən  
baĢlanmıĢdır.  Bu    iĢi    müvəffəqiyyətlə    yerinə    yetirmək    üçün    ölkədə    xeyli    mütəxəssis  
hazırlanmıĢdır. Hazirda  Rusiyada, Ukraniyada  embrionun  köçürülməsi  yolu  ilə məĢğul  olan 40-
dan  çox  məntəqə  vardır. Hər  bir  məntəqədə  süd  məhsuldarlığı  7000-12000  kq  arasında   olan  
40-50  baĢ  donar  inək  saxlanılır. 
KeçmiĢ    sovetlər    birliyində    cərrahi    yolla    embrionun    köçürülməsi    sahəsində    ilk    uğurlu 
addım Kənd Təsərrüfatı Heyvanlarının Biokimyası, Fiziologiyası və Qida Ġnstitunun görkəmli alimi 
professor  Əli  Ədil  oğlu  Əliyev  tərəfindən  həyata    keçirilmiĢdir.  1977-ci    ildə    ölkədə    ilk  
transplantant  buzov alınmasına müvəffəq  olmuĢdur.   
V.L.Madison,  A.M.Qavrikov,  Ġ.Salnikova  qeyd  etdikləri  kimi,  embrion    köçürmə    qısa  
müddətdə  yüksək  məhsuldar  damazlıq  naxırların  yaradılması  deməkdir.  Eyni  zamanda süni  
mayalanma  yolu  ilə  əldə  olunmuĢ  inəklər   damazlıq  nüvəsi  yaradılması  üçün  hər  il  həmin  
heyvanların  20-30% köcürmədə istifadə  olunmalıdır. Çünki az məhsuldar inəklər təlabatı ödəmir  
bu  da  o  deməkdir  ki, yüksək  məhsuldar  naxır  yaratmaq  üçün  hər  il  süni  mayalanmadan çox 
embirion  köçürmədən  istifadə    olunmalıdır.  Alimlərin    tədqiqatlarına    əsasən    süni    mayalanma  
yolu  ilə  yüksək   məhsuldar  inəkdən  ildə   bir  bala  alınırsa  ancaq  embrion  köçürülmə  yolu  ilə  
il    ərzində    həmin    inəkdən  8-10  embrion  almaq  mümkündür.  Eyni    zamanda    bir    embrionun  
genetik  qiymətliliyi  süni  mayalanma  zamanı  əldə  olunan 4-nəslin  genotipindən (qan  dərəcəsi 
15/16  )  üstündür.  Deməli    ən    yaxĢı    halda  yəni  heyvandarlıqda  süni    mayalanmadan  embrionun 
köçürülməsi səmərəlidir.Yüksək  məhsuldar  anaların  bətnində  əmələ  gəlmiĢ  bir  neçə  rüĢeymə  

---

65 
 
həyat    vermək,  onları    genetik    əsas    üzərində    yetiĢdirmək,  formalaĢdırmaq    məqsədilə  
resipientlərdən  istifadə (az  məhsuldar  inəklər)   edilir. Yəni  az  məhsuldar  inəklərdə  embrionun  
köçürülməsi  nəticəsində  yüksək  məhsuldarlığa  malik  buzovlar  doğulur. Donar  analar  yüksək  
məhsuldarlığı,  qiymətliliyı  ilə  səciyələndiyi  halda resipientlər  orta  səviyyəli  məhsuldarlıq  və  
damazlıq    keyfiyyəti    ilə    səciyələnir.  Deməli    donarlar    rüĢeymin,    embrionun    böyüməsinin,  
inkiĢafının    təminçisidir.  Bu    yolla    qiymətli    ana    heyvanların    bala    vermə    potensialdan  
maksimum    istifadə    etmək    imkanı    yaranır.    Beləliklə    il    ərzində    bir    baĢ    ən    qiymətli    ana  
maldan  bir  və ya  iki  bala  yox  bir  neçə  bala  alınması  mümükün  olur. Bununla  da  yüksək  
məhsuldar  heyvanlar  yetiĢdirilməsi  istiqamətində  aparilan  seleksiya  iĢi  xeyli  intensivləĢir. Bir  
baĢ  donardan  adi  halda  olduğu  kimi  təsərrüfat  istifadəlik  müddətində  5-8  baĢ  deyil  30-40  
baĢ  bəzəndə  daha  çox (60  baĢ) bala  almaq  mümkündür.Viktor  Madisson (Xmelinski  embrion  
köçürülmə  labaratoriyasının  müdiri ) Lyubov  Madisson   Kiyev  Aqrar  Universitetinin  doktorantı  
qeyd    edirlər    ki,    Rusiyanın    ġimali    qərb    vilayətində    və    Ukraynanın    çox    təsərrüfatlarında  
qaramalın    23%-ə    qədəri    leykoz    xəstəliklərinə    tutulubdur.  Ona    görə    də    yüksək    məhsuldar  
inəklərin (7-12  min  kq  süd verən) müalicəsi  çətinləĢir. Bu  məqsədlə  həmin  inəklərdən  donar  
kimi    istifadə    olunaraq    embrion    köçürülməsi    iĢinin    geniĢ    tədbiqinə    keçmiĢlər.  Müəlliflər 
(V.Madisson  ,  L.Madisson,  S.Melnuçuk    və  s.)  embrion    köçürülmə    mərkəzinə    ġimali  
Amerikadan  il  yarım  öncə  bağladıqları  müqaviləyə  əsasən  dondurulmuĢ  embrion  gətirirlər. Bu  
proqram    əsasında    leykoz    xəstəlikləri    olan    yüksək    məhsuldar    inəklərdən    istifadə    olunma  
yolunu    ancaq    embrion    köçürülməsinin    tədbiqində    göstərirlər  (Moskva,  oktyabr    2006.  Yur, 
Jivotnovodstva  Rossii. səh  6-9. ) 
Son    dövürlərdə    aparılan    dərin    elmi    tədqiqatlar    və    dünya    maldarlığının    əldə    etdiklıri  
yüksək  məhsuldar  törədici  buğalarin  və  inəklərin  43%- dən  çoxu  embrion  köçürülmə  yolu  ilə  
alınmıĢdır. Ona  görə  də  respublikamızın  maldarlığının   intensiv  inkiĢafını  mühütə  dözümlü  
yüksək    iqtisadi    səmərəliliyə    malik    heyvanların    yaradılmasında    zebuqanlı    embrionun  
alınmasında  görürük. 
         Biotexnologiyanın    ümüdverici, faydalı  sahəsi   embrionun   köçürülməsidir.   Eyni  zamanda 
heyvandarlığın  intensiv  inkiĢaf  problemi,  normal  bəslənmə  Ģəraitində  heyvanları  balanslaĢdırılmıĢ 
yem, geniĢ sağım, təkrar istehsal, təsərrüfatın təĢkili kimi vacib amillərə əməl olunması ilə bağlıdır.  
Dünya  alimlərinin  apardığı  uzunmüddətli  və  çox  saylı  təcrübələrindən  aydın  olur  ki,  normal 
bəsənmə  Ģəraitində  hər  bir  fərd  öz  genetik  potensial  imkanını  biruzə  verə  bilmir.Yəni  bunun 
üçün  göstərilən  amillərlə  (  balanslaĢmıĢ  yemləmə,  geniĢ  sağım,  seleksiya  səmərəliliyi, 
təsaərrüfatın təĢkili, təkrar istehsal). birlikdə elə etmək vacib duyulur ki, hər il hər bir inəkdən 
bir bala alınsın, bunun üçün təkrar istehsal sxeminə əməl olunmalıdır. Burada ən vacib məsələ 
doğumdan sonra inəyin 60-80 günə kimi mayalanmasına çalıĢmaq lazımdır. Yəni serviz dövrü 
80 gündən çox olmamalıdır.  
Təkrar istehsal. Sxem-13. 
 

---