Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazırliyi Azərbaycan Respublikiası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti.

128 
 
hesab olunur. 
B)daxili 
piyin  çəkisi. 
V)kəsim 
çəkisi. 
q) 
kəsim 
çıxarı. 
d)  cəmdəyin 
keyfiyyəti, 
əzələnin 
inkiĢafı 
və 
üst  təbəqədə 
yağın 
toplanmasına 
görə 
qiymətlənir. 
Cəmdəyin 
ətliliyi  və  ya 
mofoloji 
qruluĢu. 
Cəmdəyin 
yağ 
təbəqəsinə 
görə 
qiymətləndiri
lməsi. 
Kəsim 
çəkisi 
kəsimdən 
qabaqkı  
canlı  kütləyə  nisbətən 
faizlə  ifadə  olunması 
ilə  təyin  olunur.  ətin 
(yeyilən) kütləsinin və 
sümük 
kütləsinin 
cəmdək  və  hissələrə 
nisbətinin 
faizlərlə 
ifadə 
olunması  ilə 
təyin 
olunur. 
Cəmdəyin 
yağ 
təbəqəsinə 
görə  5 
nahiyyədə 
qiymətləndirmə 
aparılır.  Kürək,  ciyin, 
arxa,  bel  çanaq  və 
bud. 
 
Nəzarət 
kəsimdə  bir 
dəfə. 
 
 
 
Nəzarət 
kəsimdə 
bir 
dəfə. 
 
 
 
 
 
 
Nəzarət 
kəsimdə 
bir 
dəfə. 
 
 
 
 
4k-kəsim çəkisi, ç-cəmdək çəkisi, kq: 
Y-daxili  yağ/piy/  kq.  Kəsim  çıxarı 
kəsim  yaĢından  intensiv  köklətmədən 
və  cinsdən  asılıdır.  Bu  50%,  65% 
arasınd  tərəddüd  edir.  AĢağıdakı 
formula ilə təyin olunur. 
        K4 
K4 = ----- 100 
         P  
K4-kəsim  çəkisi,  P-kəsim  qabağı  canlı 
kütlə  kq.  ətlikcinsin  xüsusiyyətindən 
Ġntensiv 
bəsləmə 
və 
kökləmə 
qabiliyyətindən  asılıdır.  Yeyilən  ətin 
çəkisi  80%-dən  çox  olur.  Sümük  15-
20%.  AĢağı  məhsuldar  cinslərdə  75  və 
25% olur. Cəmdək 5 anatomik hissələrə 
ayrılmaqla  ətliliyi  öyrənilir.  boyun, 
çiyin-kürək,  dal qabırqa, bel və çanaq. 
əzələ  lifin  qalınlığı    12-13-cü  qabırğa 
arasında  iki  baĢlı  əzələdən  nümunə 
götürməklə  öyrənilir.cəmdəyin  yağ 
tərəfindən  1  ball  qeyri  kifayətləndirici, 
örtük  –  2  kifayətləndirici  örtük,  –  3 
yaxĢı ötük, 4 - əla örtük, 5 baĢ. 
ətin  kimyəvi 
tərkibi. 
ətin  kimyəvi  tərkibi 
əsasən  yumuĢaq  ətin 
tərkinbində 
yağ 
, 
zülal,  su  və  kül  təyin 
olunur. 
Cəmdəkdən 
analiz  göturmək  üçün 
yarım  cəmdək  tam 
obvalka  olunur.    5 
yerindən  500q  çəkidə 
nümunə  göturülür    və 
alınan 
yumuĢaq  ət 
doğrayan 
maĢından 
keçirilir  
Hər 
qrup 
üçün  analiz 
üçün  nümunə 
götürülür  və 
azı  üç  yarım 
cəmdək 
götürülür  
Kimyəvi  analizdə  1kq  ətin  enerjisi 
aĢağıdakı düstura əsasən hesablanır.  
K=Q-(Y+K) 4,1+Y 9,3 
k-ətin  enerjisi  kalori  ilə,  q-quru 
maddənin miqdarı, y- yağın miqdarı. K-
külün  miqdarı.  Hazırki  təlabətə  əsasən 
cəmdəkən 
yağın  miqdarı  10-15% 
olmalıdır.  Tez  yetiĢən  heyvanlarda 
cəmdəkdə  yağ  çox  toplanır  ki,  buda 
arzu  olunmayan  haldır.  əzələarası  və 
əzələdaxili  toplanan  yağ  isə  cəmdəyə 
mərmərvarilik  verir  ki,  bu  da  yüksək 
keyfiyyətli 
cəmdək 
hesab 
olunur. 
Seleksiya  iĢində  cəmdəkdə  zülalı  çox 
olan heyvan qrupu üstünlük təĢkil edir. 
Hüceyrə  daxilində  olan  zülalın  tərkibi 
əvəz 
olunmayan 
qiymtli 
aminturĢulardan, 
hüceyrə 
arasında 
birləĢdirici  toxumalarda  isə    qiymətsiz 
amitursuardan 
ibarətdir. 
Bunlar 
triptofan  və  oksiprolindir.  Triptofanın 
oksiprolinə  nisbəti  zülalın  kyfiyyətini 
göstərir. 

---

129 
 
Yemin 
ödənilməsi  
 
 
 
 
 
 
Törəmə 
qabiliyyəti 
göstəricilər 
heyvan 
müntəzam 
olaraq 
normal 
balanın 
inkiĢaf 
etdirmək 
xüsusiyyəti. 
Ġrsiyyətin 
aĢağı 
göstərici olan 
törəmə 
qabiliyyətini 
inəklərdə 
nisbi 
qrulması 
hazırda 
inəklərin 
seleksiyası 
xüsusi 
buğaların 
seçilməsi  və 
onların 
bir 
neçə 
nəsil 
yoxlamaqla 
qiymət 
verilməsi. 
Hər 
bir 
damazıq 
erkəklərə  verilən  yem 
və 
yem 
vahidi 
8 
aylıqda 15 aylıqa kimi 
hesablanır  və  çəki 
artımı müəyyən edilir. 
 
 
 
 
Ġnəklər  bala  vermə 
qabiliyyətinə 
görə 
qiymətləndirilldikdə 
burada 
inəklərin 
müntəzəm 
bala 
verməsi,  servis  dövrü, 
lakatsiya 
müddəti, 
doğulanlar  arası  vaxt, 
qurutma  dövrü  nəzərə 
alınır. 
YaxĢı 
bala 
vermə  inəklərdən  hər 
il  gümrah  bala  almaq 
deməkdir. Bunun üçün 
inək  doğulduqdan  ən 
uzağl  90  günə  kimi 
mayalanması 
uyğundur.  
Xüsusi 
təminata 
əsasən  veriən 
yem  intensiv 
inkiĢafa  görə 
bir  dövürdə 
hesablanır. 
 
 
 
Ġldə  bir  dəfə 
Zootexniki 
damazlıq 
hesabatı 
əsasında  
Bir  qrup  heyvanlar  və  cinslər  yüksək 
böyümə 
xüsuisiyyətinə 
malik 
olduqlarına  görə  az  yem  sərf  edirlər. 
Məs.  1  kq  çəki  artımına  6  yem  vahidi, 
fərdi  olaraq  çəki  artımı  üçün  sərf 
olunan 
yem 
vahidinin 
aĢağıdakı 
formula əsasında hesablayırlar. 
          YxV 
O  =  ------- 
            A 
o-yem  sərfi,  y-v-yem  vahidi,  a-artım. 
Ġnəyin  bala  vermə  qabiliyyəti  analiz 
etmək  üçün  törəmə  qabiliyyəti  kafsenti 
ilə  təyin  edilir.  Bu  formula  aĢağıdakı 
kimidir. 
           
         (O-1) x 365 
ĠP = ---------------- 
                D 
Ġp-bala vermə indeksi. 
o-doğulmaların 
sayı,  d-birinci  və 
axırıncı  doğulmalar  arsında  günlərin 
sayı.  YaxĢı  bala  verən  inəklərdə  bu 
indeks  100  və  yuxarı  olur.  Törəmə 
qabiliyyəti 
aĢağıdakı  bala  vermə 
formulu ilə hesablanır. 
ĠP  =  100-(K-2mop):  k  –birinci 
doğumda  anaın  yaĢı  ayla:  mop-
doğumlararası  dövr  aylar,  yaxĢı  bala 
verən inəklərə bu indeks 48 və çox, orta 
41-47.  Pis  40  və  aĢağı,  törəmə 
qabiliyyəti əmsalı isə aĢağıdakı formula 
əsasında hesablayırlar. 
Ġnəklərdə 
yüngül 
doğum 
. 
 
 
 
Törədici 
buğaların 
Törəməqabili
yyəti. 
 
 
Bədən 
Cəmi  doğumların  sayı 
müəyyən edilir. 
 
 
 
 
Eyakulyatın 
həcmi, 
fəallığı, 
spermanın 
qalması,  sıxlığı  və 
spermanın  mayalama 
qabiliyyəti  həmcinin 
inəyin 
yüngül 
doğumu. 
Ġnək 
və 
buğalar 
Hər 
il 
damazlıq 
erkəklərin 
qiymətləndir 
mə  dövründə 
xüsusi 
məhsuldarlığı
na görə 12-14 
aylıq  yaĢda 
təyin  olunur. 
Ġnəklər 
3-5 
yaĢında 
qiymətləndiri
lir.  Buğalar 
           365 
KVS = --------- 
           MOP: 
Mop-  doğumlar  arası  dövür,  gün, 
normal  tərəddüd  törəmə  qabiliyyəti 
əmsalı  1-0,95  bərabərdir.  Normal 
səviyyədə  törəmə  qabiliyyəti  əmsalı 
birə 
bərabərdir. 
Ġnəklərdə  yüngül 
doğum 
5 
bal 
sistemi 
ilə 
qiymətləndirilir.  
10%- yüngül  doğum 5 bal. 
10-20%- yüngül  doğum 4bal 
20-30%  yüngül  doğum 3 bal 
30-40%  yüngül  doğum 2 bal verilir. 

---