Azərbaycan respublikasi kənd тəSƏRRÜfaтi naziRLİYİ
Yüklə 2,06 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 5. 1. Müxtəlif həna formalarının botaniki təsviri 1. Əsas növ.
- 2. Xətvari yarpaq forma.
- 3. Sivri yarpaq forma.
93 yaranmayıb təbii yolla, tarixi təkamül prosesi nəticəsində yaranır. Hər hansı növ içərisində xarici mühitin kompleks təsiri nəticəsində baş verən xırda dəyişikliklər təbii seçmə vasitəsilə toplanaraq növ müxtəlifliyi əmələ gətirir. Bu dəyişikliklər irsiyyət nəticəsində möhkəmlənərək nəsildən nəsilə keçir və yeni növə çevrilir. Həna populyasiyalarında növdaxili dəyişkənliyin öyrənilməsi haqqında məlumat yoxdur. Yalnız ədəbiyyat materiallarından məlumdur ki, yarpaqlarından həna kimi istifadə edilən bitki növü tikansız həna - Lavsonia inermis L. növüdür. Sonrakı digər tədqiqatlardan məlumdur ki, həna bitkisinin iki forması – L. inermis və L. alba formaları var. 2001-ci ildən başlayaraq müxtəlif torpaq-iqlim şərait- lərində həna bitkisinin bioloji xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi tədqiqatlarında tikansız həna – L. inermis L. növündən istifadə edilmişdir. Tədqiqat zamanı bütün bölgələrdə becərilən həna populyasiyalarında əsas növdən müəyyən morfoloji əlamət- lərinə görə fərqlənən bir neçə formalar müəyyən etdik. Bununla əlaqədar olaraq tədqiq etdiyimiz formaların bir-birin- dən eləcə də əsas növdən fərqlənən fenotipik dəyişiklikləri, böyümə və inkişafı, məhsuldarlığı, təsərrüfat üçün yararlılığı öyrənilmişdir. 2001-2003-cü illərdəki müşahidələrimiz göstərdi ki, toxumdan alınan həna bitkiləri müəyyən morfoloji əlamətlərinə görə bir-birindən fərqlənirlər. Həna populyasiyalarında bir sıra morfoloji əlamətlərinə -- kolun forması, gövdəsinin rəngi, yarpağının forması, ölçüsü, rəngi və sayı, çiçəklərinin rəngi, toxum qutucuqlarının rəngi, böyümə və inkişafı, toxum və yarpaq məhsuldarlığı və s. əlamətlərinə görə bir-birindən fərqlənən formalar seçilmiş toxum və vegetativ yolla çoxal- dılaraq onlar üzərində lazımi müşahidələr aparılmışdır. Respublikamızın Gəncə - Qazax, Mil-Muğan, Lənkəran- Astara və Şəki-Zaqatala bölgələrində müxtəlif torpaq-iqlim 94 şəraitin və başqa faktorların təsirindən populyasiya halında həna bitkisinin növdaxili dəyişkənliyi nəticəsində əmələ gəlmiş 12 forması müəyyən edilmişdir. Həna bitkisinin növdaxili dəyişkən formaları fenotipik əlamətləri ilə kəskin fərqləndiyi kimi ehtimal ki, onların genotipində, fizioloji və biokimyəvi xassələrində də kəskin fərqlər olmalıdır. Həna bitkilərində morfoloji əlamətlərin dəyişkənliyinin öyrənilməsinə bitkinin yarpağının formasından başlamışıq. Məlum olduğu kimi yarpaq bitkinin xarici mühit şəraitinə ən tez reaksiya göstərən və başqa orqanların böyümə və inki- şafını təyin etməyə imkan verən ən hissiyyatlı orqanıdır. K. A. Tmiryazev bitkinin həyatında yarpağın funksiyasını aydınlaşdırmaqla tam əsasla qeyd edirdi ki, bitki elə yarpaq deməkdir. Məhz buna görə də həna populyasiyalarında yarpağın formasına görə fərqlənən bitkilər ilk müşahidələr zamanı nəzəri cəlb etmişdir. Çoxillik tədqiqatlarımız zamanı apardığımız müşahidələrin nəticələri cədvəl 5. 1- də verilmişdir. Cədvəldən göründüyü kimi, formalar populyasiyalar halında bir sıra morfoloji əlamətlərinə görə bir-birindən və əsas növdən fərqlənirlər. Bitkilər kolun formasına görə çox şaxəli, şaxəli, düzböyüyən, gövdənin rənginə görə; açıq, parlaq və tünd qəhvəyi rəngli, gövdənin möhkəmliyinə görə; qalın və elastik gövdəli olurlar. Yarpağın formasına görə ellipsvarı, uzunsov, yumurtavarı, dairəvi formalı, yarpağın səthinə görə əsasən düz, bəzilərində isə yarpaq kənarlarının içəriyə qatlanması müşahidə edilir. Yarpağın rəngi parlaq yaşıl, tünd yaşıl, açıq yaşıl, sarımtıl yaşıl rənglər arasında dəyişilir. Yarpağın ucu iti və küt uclu, səthi isə nazik və qalın olmaqla iki yerə ayrılır. Yarpaq forma- larında ölçülərinə, saplaqlarına görə də dəyişkənlik müşahidə edilir. Çiçəkləri də tünd çəhrayı, açıq çəhrayı və ağ rəngli olmaqla bir-birindən fərqlənir. Eyni zamanda həmin formaların böyümə inkişaf və məhsuldarlığı da müxtəlif olur. 95 96 97 5. 1. Müxtəlif həna formalarının botaniki təsviri 1. Əsas növ. Əsas növ nisbətən hamar və qalın gövdəyə malikdir. Sıx şaxələnən budaqları yarpaqların dibindən əmələ gəlir. Belə ki, dörd tərəfli budaqlanmaya malikdir. Gövdə tünd qəhvəyi rəngli qabıq qatı ilə örtülmüşdür. Bitkinin yarpaqları ellipsvarı formada olub, iti uclu və səthi hamardır. Yarpaqların orta uzunluğu 4,5 sm eni isə 3,2 sm-dir. Yarpaqlar saplaqsız olub, tünd yaşıl rəngdədir. Çiçək salxımının orta uzunluğu 15,0 sm, çiçəklərin orta sayı isə 120 ədəddir. Diametri 2 sm olan çiçəkləri ağ rənglidir. Çiçəkləmə bitkilərin müxtəlif yaruslarında müşahidə edilir. 2. Xətvari yarpaq forma. Bu formaya malik olan bitkilərin yerüstü hissəsi – gövdəsi şaxəli olmayıb əsasən düz böyüyəndir. Budaqlanma yarpaq qoltuğundan 2,0-2,5 sm yuxarıda qarşı-qarşıya əmələ gəlir. Bitki II, III dərəcəli budaqlara malikdir. Budaqlanma seyrəkdir. İki, budaq arası məsafə (əsas gövdə üzərində) 4,5-5,8 sm-dir. Əsas gövdə və yan budaqlar açıq qəhvəyi rəngli, nazik, səthi düz olub, xətvarı formadadır. Uzun saplaqlı (1,0 sm) yarpaqlarının olması ilə başqa formalardan seçilir. Yarpağın orta uzunluğu 7,5 sm, eni isə 2,5 sm-dir. Çiçəklər açıq çəhrayı rənglidir, çiçək salxımının uzunluğu 15,7 sm, bir çiçək salxımındakı çiçəklərin sayı 110 ədəddir. Çiçəyin diametri 11,1 mm-dir. Çiçəkləmə bitkinin yalnız aşağı yarusunda müşahidə edilir. 3. Sivri yarpaq forma. Bu formadan olan bitkilərin gövdəsi qalın, parlaq qəhvəyi rəngli, şaxəli və sıx budaqlıdır. Budaqlar yarpaq qoltuğunda əmələ gəlir. Buğumarası məsafə 2 sm- dir. Yarpaqları iti uclu, tünd yaşıl rəngli, qalın, uzunsov formadadır. Səthi düzdür yarpaqlarının ensiz olmasına görə başqa formalardan fərqlənir. Yarpaqlarının uzunluğu 6,3 sm, eni isə 2,0 sm-dir. Yarpaqlar qısa saplaqlı olub, saplağın uzunluğu 0,4 sm-dir. Bu formada olan bitkilərin çiçəkləri tünd çəhrayı olmasına görə başqalarından seçilir. Nazik saplaqlı Yüklə 2,06 Mb. Dostları ilə paylaş:
|