Azərbaycan respublikasi məDƏNİYYƏt və turizm naziRLİYİ MƏDƏNİYYƏTŞÜnasliq üZRƏ elmi-metodiKİ MƏRKƏZ
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
11
“Şələxo” rəqsi gözəl melodiyasına, oynaq 6 / 8 metrik ölçüsünə görə həmin xalqların da yaddaşında öz xalq rəqsləri kimi qalmışdır. Qaraçı tamaşaları o vaxt xalq arasında çox sevildiyindən bir sıra Azərbaycan rayonlarında da yerli əhali arasında istedadı ilə tanınanların bəziləri meymun və ayını əhliləşdirərək meydan tamaşaları göstərirdilər. Bunlardan Cəbrayıl rayonunda heyvan əhliləşdirməyə meyl edən və bu sahədə nailiyyətlər əldə edərək qaraçı tamaşalarına bənzər tamaşalar göstərən Məşədi Cəmili göstərmək olar.
meydan tamaşalarının yadda qalan nümunələrindən sayılırdı. Adından göründüyü kimi, belə tamaşalar müxtəlif fərdlərin öz istedadlarına uyğun yaratdıqları tamaşalardır. Bu tip tamaşalar əsasən Novruz bayramlarında cıdır, zorxana, əyləncə tamaşalarından sonra göstərilməklə meydan tamaşalarının tərkib hissəsi hesab olunurdu. Belə tamaşalarda iştirak edənlərin sayı bir və iki adamdan ibarət idi. Bu tamaşaların mahiyyətindən, quruluşundan və gedişindən bəhs edən akademik Azad Nəbiyev yazırdı: “Tamaşalar zamanı fitlə çalınan nəğmələrdən başlamış, meydan qızışdıran, döyüşə çağıran mahnılardan istifadə olunardı, bəzi hallarda isə təbil, nağara çalınar, iti rəqslər səslənərdi”. Göründüyü kimi, fərdi tamaşalar zamanı da Azərbaycan xalq rəqslərindən, onların rəngarəng melodiyalarından məclisin daha maraqlı olması üçün istifadə edilirdi. Bu rəqslər ifa olunanda tamaşaya yığılan insanların əksəriyyəti də rəqslərin icrasında iştirak edirdi. Fərdi tamaşaların buğa döyüşdürmə, nər döyüşdürmə, it boğuşdurma, xoruz döyüşdürmə, bildirçinbazlıq və quşbazlıq, yumurta döyüşdürmə və s. kimi nümunələri olmuşdur. Maraqlı cəhət budur ki, indi də Bakı və şəhərətrafı kəndlərdə, habelə Naxçıvan, Ordubad, Şamaxı, Quba, Dərbənd, Şəki, Balakən zonalarında yuxarıda adları qeyd olunan fərdi tamaşa nümunələrindən xalq arasında istifadə edilir. Həmin tamaşalarda Azərbaycan xalqının müxtəlif janrlı musiqi folkloru nümunələri ilə bərabər, eyni zamanda milli rəqslərimizdən də geniş istifadə olunur.
12
Azərbaycan xalq rəqsləri ilə bağlı xalq yaradıcılığımızın çox qədim janrlarından sayılan oyunları göstərmək olar. Qədim türk tayfaları arasında ünsiyyət vasitəsi kimi hələ dil yaranmamışdan çox- çox əvvəl oyunlar və oyunlarda istifadə edilən rəqslər, bir növ etnoslar arasında bir ifadə vasitəsi olmuşdur. Bununla yanaşı oyunların inkişafı prosesində eyni zamanda dil və nitq də formalaşır, bu zəmində oyunların məzmunu daha da zənginləşərək, maraqlı olurdu. Bədii-estetik mahiyyətinə görə diqqəti cəlb edən həmin cəhətlər Azərbaycanın daş kitabələri olan “Qobustan” və “Kəlbəcər” qaya rəsmlərində öz əksini tapmışdır. Qaya rəsmlərində xalq oyunlarının izlərinə, hətta müxtəlif oyunların bütöv rəsmlərinə rast gəlinir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, belə qaya rəsmləri olan Skandinav və Çin daş kitabələrində də müxtəlif xalq oyunları öz əksini tapmışdır. Akademik Azad Nəbiyev “El nəğmələri, xalq oyunları” adlı əsərində həmin cəhətlərlə bağlı bir sıra məsələlərin mahiyyətindən bəhs edərək yazır: “Oyunların yaranma və inkişafının birinci mərhələsi rəqslərlə bağlı idi. Daha doğrusu, ilkin oyunlar rəqslər daxilində idi. Rəqsdaxili oyunları ayrı-ayrı mənalar ifadə edən rəqslərdən qoparıb ayrı şəkildə götürmək mümkün deyildi. İlkin oyunlar rəqslər daxilində primitiv məna çalarlarına malik olmuşdur. Oyunların ikinci mərhələsi onların rəqslərdən ayrılıb, yuxarıda qeyd edildiyi kimi,
asudə vaxtlardakı əyləncə məqsədinə tabe edilməsindən başlamışdır”. Alimin gəldiyi qənaətə görə, “oyunların ilkin yaradıcılıq mərhələsi şamanist görüşlərindən şübhəsiz ki, çox-çox əvvəl mövcud olmuşdur”. Tarixilik prinsipini əsas götürən A.Nəbiyev xalq oyunlarını aşağıdakı kimi təsnif etməyi məqsədə uyğun hesab edir: 1.
2.
Mərasim oyunları; 3.
Məişət oyunları; 4.
İctimai məzmunlu oyunlar. 13
Qeyd olunan bütün oyunlarda Azərbaycan xalq rəqslərindən oyunların məzmununa görə istifadə edilirdi. Xalq oyunlarını mövzusuna, mahiyyətinə görə cədvəldə aşağıdakı şəkildə göstərmək olar:
№ Oyunların təsnifatı Oyunların adları 1.
Rəqs daxili oyunlar “Yağış
yağdırmaq”; “Küləyi
çağırmaq”; “Küləyi kəsmək”; “Odu közərtmək”; 2. Mərasim oyunları “Kəvsər” oyunu; “Kosa gəlin”; “Fincan-fincan”; “Nünnü”; “Qodu- qodu”; “Kos-kosan”; “Qıtqılıda”; “Xəlil
öldü”; “Dolma-dolma”; “Şalaxo”; “Cızıq turnası”; 3.
Məişət oyunları “Tağı külah”; “Nağı sər”; “Habudu getdi, Şahbudu gəldi”; “Usta şəyird”; “Yoldaş, səni kim apardı”; “Bənövşə- bənövşə” “Al bunu”; “Beş, on beş”; “Çumruq-çumruq”; 4. İctimai-məzmunlu oyunlar “Arvadı
kəndxuda apardı”; “Əbdürrəhman və vəzir”; “Xan Vəzir”; “Xan-xan”; “Kankan”
da mövcuddur. Bu oyunlar “uşaq oyunları” adlanır. Qeyd etdiyimiz bütün oyunlarda onların məzmununa, dramaturgiyasına uyğun gələn Azərbaycan xalq rəqs melodiyalarından geniş şəkildə istifadə edilirdi. Məsələn, Fincan-fincan oyununda “Vağzalı”, “Heyvagülü”, “Qoçəli”, “Şalaxo”, “Uzundərə”, “Kosa gəlin”, Kosa-kosa oyunlarında “Novruzu”, “Novruzgülü”, “Tərəkəmə”, Qıtqılıda oyununda “Qıtqılıda”, “Vağzalı”, Xəlil öldü oyununda “Turacı”, Dolma-dolma oyununda “Tərəkəmə”, “Mirzəyi”, Şalaxo oyununda “Şalaxo” və Yüklə 0,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|