Azərbaycan respublikasi məDƏNİYYƏt və turizm naziRLİYİ MƏDƏNİYYƏTŞÜnasliq üZRƏ elmi-metodiKİ MƏRKƏZ
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
17
“Azərbaycan xalq rəqs melodiyaları” adlı 1-ci dəftərdə müəllif yazır: “Azərbaycan xalq rəqs musiqisi, musiqi folklorunun çox böyük və geniş bir hissəsini təşkil edir. Əsrlərdən bəri xalq istedadları tərəfindən yaranan, şifahi halda nəsillərdən nəsillərə keçən bu musiqi irsi problemlərinin tədqiqi və öyrənilməsi böyük elmi əhəmiyyətə malik olmaqla bərabər, musiqi incəsənətinin inkişafı və yüksəlişi üçün ən ciddi və zəruri məsələlərdən biridir. Xalq musiqi folklorunun, xüsusən rəqs musiqisinin elmi cəhətdən tədqiqini və öyrənilməsini heç də xalq musiqi folklorunu toplamaq, nota yazmaq işindən ayrı təsəvvür etmək mümkün deyildir. Xalq rəqs musiqisini toplayıb nota yazmaq sahəsində Azərbaycan bəstəkar və musiqişünasları tərəfindən indiyə kimi görülən işlər, nəşr olunmuş məcmuələr zəngin xalq rəqs musiqisinin cüzi bir hissəsini təşkil edir. Buna görə xalq rəqs musiqisinin toplanıb nota yazılmasına və bunun əsasında elmi-tədqiqat işləri aparılmasına böyük ehtiyac vardır. 1957-ci ildən bəri istər respublikanın müxtəlif rayonlarına yaradıcılıq ezamiyyətləri vaxtı, istərsə də Bakıda xalq yaradıcılığına baxışlar zamanı, ayrı-ayrı xalq çalğıçılarından nota yazdığım 300- dən artıq rəqs havaları “Azərbaycan xalq rəqs melodiyaları” başlığı altında bir neçə dəftər şəklində nəşr ediləcəkdir. Bunlardan 1-ci dəftər – Yallı, 2-ci dəftər – Halay, 3-cü dəftər – Qaytağı, 4-cü dəftər – Koroğlunun adı ilə əlaqədar olan qəhrəmani rəqs havalarına həsr olunmuşdur”. Göründüyü kimi, müəllif uzun illər çox mühüm bir problem üzrə apardığı tədqiqatların əsas mahiyyətini inandırıcı şəkildə nəzərə çatdırmış, xüsusi olaraq vurğulamışdır ki, klassik rəqs sənətinin inkişaf yollarından bəhs edərkən melodiya əsas götürülməli, elmi-tədqiqat və təlim-tərbiyə işlərində onlara geniş şəkildə istinad olunmalıdır. Təqdirəlayiq cəhətlərdən biri də budur ki, B.X. Hüseynli problemlə əlaqədar tədqiqatlarını daha da genişləndirərək problemliyi ilə mühüm əhəmiyyət kəsb edən bir sıra cəhətləri diqqətə
18
çatdırmışdır. Onun “Azərbaycan xalq rəqs
musiqisinin klassifikasiyası” elmi işinin “Azərbaycan incəsənəti” adlı XII cilddə əks olunması problem dairəsində çalışan tədqiqatçıların necə deyərlər, yoluna işıq tutmuş, düzgün istiqamət vermişdir. Uzun müddət apardığı tədqiqatlara əsaslanan müəllif yazır: “İndiyə qədər səslənən qədim xalq rəqs musiqi nümunələri, eləcə də xalq və professional xoreoqrafiya sənəti üzərində diqqətli müşahidə göstərir ki, xalq rəqs musiqisini və xalq rəqslərini əsas üç mövqedən klassifikasiya etmək mümkündür: Rəqslərin musiqi müşayiətinə görə: Rəqqasların cinsinə və sayına görə: Rəqslərin janr növlərinə görə. Azərbaycan xalq rəqsləri musiqi müşayiətinə görə aşağıdakı növlərə bölünür: vokal, vokal-instrumental, instrumental. Xalq rəqslərinin vokal musiqi müşayiəti xalq rəqs musiqisinin ən qədim şəklidir. İbtidai cəmiyyətdə insanlar öz rəqslərini müxtəlif küylərlə, qiyyalarla, daha sonralar isə sadə melodiyanı oxumaqla müşayiət etmişlər. İndiyə qədər xalq musiqi və xoreoqrafiya yaradıcılığında mövcud olan melodik və ritmik cəhətdən sadə ənənəvi ayin və mərasim rəqs – mahnıları bu janrın parlaq nümunəsidir”. Elmi mahiyyəti ilə diqqəti çəkən cəhətlərdən biri də budur ki, B.X. Hüseynli həmin əsərində bir sıra mübahisəli və eyni zamanda mühüm əhəmiyyət kəsb edən məsələlərə də düzgün istiqamət verir: “Xalq rəqslərinin vokal-instrumental musiqi müşayiəti xalq musiqi və xoreoqrafiya yaradıcılığının sonrakı inkişaf mərhələsinə aiddir. İnsan sadə musiqi alətlərini yaratdıqdan sonra və bu alətləri təkmilləşdirərək onlarda ayrı-ayrı səsləri, sadə akkordları icra etmək və bununla öz oxumaqlarını müşayiət edə biləcək dərəcəyə çatdırdıqdan sonra oxumağa instrumental müşayiət qoşmaq üçün zəmin yaranmışdır. Bu da yeni bir janrın – vokal-instrumental musiqi janrının yaranmasına vasitə olunmuşdur. Hazırda bu janr xalq musiqi və xoreoqrafiya yaradıcılığında külli miqdarda mövcud olan məişət rəqslərini və mahnılarını əhatə edir. 19
Xalq rəqslərinin sırf instrumental musiqi müşayiəti öz məişət və əmələgəlmə tarixi etibarı ilə xalq musiqi və xoreoqrafiya yaradıcılığının daha sonrakı mərhələsinə aiddir. Janr, musiqi alətləri təkmilləşib bunlarda müəyyən melodiya çalmaq mümkün olduqdan sonra yaranmışdır. Bu janra əsil rəqs musiqi, müxtəlif xalq oyunlarını, tamaşalarını və idman yarışlarını müşayiət edən instrumental musiqi, eləcə də professional bəstəkar yaradıcılığının məhsulu olan rəqs musiqi nümunələri daxildir”. Sitat şəklində istinad etdiyimiz həmin fikirdə bir cəhət də məna ahəngi ilə diqqəti cəlb edir. “Janr musiqi alətləri təkmilləşib bunlarda müəyyən melodiya çalmaq mümkün olduqdan sonra yaranmışdır” fikri olduqca inandırıcıdır və bir sıra mübahisəli məsələlərə, o cümlədən “rəqs yoxsa musiqi, melodiya əvvəl yaranmışdır” fikrinə aydınlıq gətirir. Melodiya hava, ritm, temp əvvəl yaranıb, bunlara müvafiq olaraq “ağır” (andante), “mülayim” (moderato), “tez-tez (alleqro)” templərində ifa edilən kişi və qadın rəqsləri meydana çıxıb. Heç şübhəsiz, xalq rəqs melodiyalarının həmin xüsusiyyətləri, quruluş, forma əlvanlığı keçən əsrin əvvəllərindən başlayaraq dahi Üzeyir Hacıbəyli başda olmaqla bəstəkarlarımızın da diqqətini cəlb etmiş, kiçik və iri həcmli əsərlərində onlardan istifadə etmişlər. Bu da məlumdur ki, Azərbaycan xalq rəqsləri mərasimlərdə, toylarda, bayramlarda yalnız rəqs edilməklə qalmamış, eyni zamanda XX əsrdə professional bəstəkar yaradıcılıqlarına əhəmiyyətli təsir göstərmişdir. Belə ki, bəstəkarlarımız ayrı-ayrı rəqs melodiyalarından yaratdıqları müxtəlif janrlı musiqi əsərlərində böyük müvəffəqiyyətlə istifadə etmişlər. Məsələn, dahi bəstəkar, Azərbaycan professional musiqisinin əsasını qoyan Ü.Hacıbəyli özünün “O, olmasın, bu olsun” operettasında Məşədi İbadın “Mən nə qədər qoca olsam da” misrası ilə başlayan mahnısında “Uzundərə” Azərbaycan xalq rəqsinin melodiyasından istifadə etmişdir. Ü.Hacıbəyli həmin xalq rəqs melodiyasının üzərində də işləmiş və onu vokal janrına uyğunlaşdıraraq orada müəyyən dəyişikliklər etmişdir. Bunlara baxmayaraq, Məşədi İbadın bu mahnısını dinləyən hər bir azərbaycanlı onun “Uzundərə” xalq rəqsi Yüklə 0,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|