Azərbaycan respublikasi məDƏNİYYƏt və turizm naziRLİYİ
Yüklə 236,38 Kb. Pdf görüntüsü
|
9
Azərbaycan Xalq cumhuriyyəti dövründə Azərbaycan dili dövlət dili olmuşdur. 1929-cu ildə minilliklər boyu işlətdiyimiz əlifba dəyişdirildi. Ərəb əlifbasından latın qarfikasına keçməklə, etnik tərkibdən asılı olmayaraq bu əlifbaya malik bütün müsəlman aləmindən ayrıldıq. Bu, Stalin dövrünün xalqımıza, eləcə də digər müsəlman xalqlarına qarşı məqsədyönlü mənəvi zərbəsi idi. 1939-cu ildə yenidən daha belə bir agır mənəvi zərbə aldıq bu, yazımızın latın qrafikasından kiril qrafikasına keçməsi oldu. Beləliklə, hər dəfə əlifbanı dəyişdikcə, keçmişlə, bu gün arasındakı əlaqə zəifləyir, mənəvi dünyamızın sərvətlərinə doğru aparan körpülər qırılıb tökülürdü. Hər bir xalqın həyatında dil, yazı və əlifba çox mühüm ictimai-siyasi, sosial- iqtisadi, milli-mənəvi əhəmiyyət kəsb edir. Buna görə də, əlifba nadir hallarda dəyişir. Tutaq ki, VII əsrdə ərəb xilafətinin istilasına-siyasi assimilyasiyaya məruz qalan xalqımız məcburən onun dinini, əlifbasını qəbul etmişdi. Beləliklə, ilk Alban (Qafqaz) əlifbamızdan tamamilə ayrılmışıq... Bəs, XX əsrdə Sovet cəmiyyətində bizi buna nə vadar edirdi? “Milli mədəni muxtariyyat” saxta şüarı altında milli heysiyyatımıza toxunulur, ən müqəddəs milli sərvətlərimiz təhqir olunurdu. Hətta iş o yerə gəlib çıxdı ki, “Kitabi-Dədə Qorqud” kimi milli sənət abidəmiz yasaq edildi. Bu, bütün türk xalqlarına dögru yöləlmiş bir siyasət idi. Sovet İttifaqında, Türkiyədə, Əfqanıstanda, Çində, İranda, Yunanıstanda, Bolqarıstanda, Yuqoslaviyada, Rumıniyada yaşayan çoxmilyonlu türklərin qüdrəti çoxlarını təşvişə salırdı. İnsanı mənən yox etmək üçün, onun səsini, milləti yox etmək üçün onun dilini əlindən almaq kifayətdir. Bu siyasət oyunundan baş çıxaran, etiraz edən, milli varlığı uğrunda mübarizəyə cəhd edən zəkalı oğlanlarımıza müxtəlif adlar qoyulub aradan götürülürdü. Öz kökünə, soyuna, milli mədəniyyətinə, dilinə, dininə güvənənlərə “millətçi”, “pantürkist”, “panislamist”, damğaları vuruldu, sürgünlərə göndərildi, edam edildi. Şərq müsəlman respublikalarında, eləcə də, Azərbaycanda milli dil dövlət dili statusunu itirdi, rus dili doğma dilimizi üstələdi. Azərbaycan dili 1957-ci ildən respublikanın Konstitusiyasında dövlət dili kimi təsbit olunmasına baxmayaraq, əslində bu status öz hüquqi-siyasi mahiyyətini daşımırdı. Rus dili məktəblərini bitirənlər xüsusi imtiyaz sahibi oldu, rus dilini tədris edən müəllimlərə 15 faiz əlavə əmək haqqı verilirdi. Rus dili “ikinci” ana dili səviyyəsinə yüksəlmişdi. Deyən yox idi ki, ananın da ikincisi olurmu? Hətta 60-70 –ci illərdə iş o yerə 10
gəlib çatdı ki, idarələrdə işə götürərkən azərbaycanlıya ilk sual bu olurdu: rus dilində savadlısanmı? Bütün müsəlman dünyasına, islam aləminə qarşı ardıcıl mübarizə başlanmışdı. Yavaş-yavaş beşik başında laylaların, uzun qış gecələrində nağılların, dastanların, zehnin, nitqin inkişaf etdirilməsində mühüm rolu olan bilməcə, çaşdırma, yanıltmac kimi folklor nümunələrinin çağlayan bulağı qurudu. Zəngin mənəvi sərvətimiz olan muğamlara qulaq asmaq istəməyənlər, saz havalarına dodaq büzənlər, xalq üslubunda yazan şairlərimizi bəyənməyənlər sıxışdıranlar yarandı. Müqəddəs “ana”, “ata”, “dədə”, sözləri əvəzinə, “mama”, “papa”, “ded” kimi yad kəlmələr ayaq açdı. “Uzundərə”, “Qaytağı”, “Naz eləmə”, “Tərəkəmə” oynamaq əvəzinə avropasayağı atılıb düşdük. Yəqin buna görə, bədxah qonşularımız torpaqlarımız kimi mahnılarımıza, rəqslərimizə də yiyə çıxdılar. Mötəbər iclaslarda, təntənəli gecələrdə doğma ana dilimizdə danışmağı özümüzə ar bildik. Biz heç də rus dilinin, rus təhsilinin, Avropa mədəniyyətinin, əcnəbi dillərin öyrənilməsinin əleyhinə deyilik. Əksinə, deyiblər neçə dil bilirsənsə, o sayda insansan. Xüsusilə, müasir dövrdə, dünyaya inteqrasiya etdiyimiz bir vaxtda əcnəbi dillərin öyrənilməsinin böyük ictimai-mədəni, iqtisadi-siyasi əhəmiyyəti vardır. Ancaq öz ana dilini, mədəniyyətini bilməyən, adət-ənənələrinə, dilinə xor baxan kəs neçə dil bilirsə-bilsin, həqiqi mənada əsl vətəndaş ola bilməz! 1978-ci ildə ilk dəfə olaraq Azərbaycanda respublikamızın Konstitusiyasına Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi qəbul edilməsi haqqında maddə daxil edildi. O dövr üçün buna nail olmaq çox müşkül və mümkünsüz bir iş idi. Ancaq bütün həyatını Azərbaycan xalqının, Azərbaycan dövlətçiliyinin müstəqilliyinə, azadlığına, milli-iqtisadi-siyasi inkişafına həsr etmiş Heydər Əliyev böyük uzaqgörənliyi, qətiyyəti, cəsarəti, möhkəm iradəsi, siyasi mətinliyi sayəsində bütün çətinliklərə, maneələrə baxmayaraq, buna nail oldu. Bu, Heydər Əliyevin xalqımız, dövlətimiz qarşısında daha bir misilsiz xidməti idi! 1995-ci ilin noyabrında qəbul olunmuş H. Əliyevin şah əsəri adlandırılan yeni Konstitusiyamızda göstərilir ki, Azərbaycan dövləti demokratik, hüquqi, dünyəvi unitar respublikadır. Azərbaycan dövlətinin rəmzləri-Dövlət bayrağı, Dövlət gerbi və Dövlət himnidir”. Məhz Dövlət rəmzlərimizdən biri olan Dövlət Himnimiz doğma Azərbaycan dilində neçə də əzəmətli səslənir. Konstitusiyamızın 21-ci maddəsində deyilir:
11
Heydər Əliyevə görə, “hər bir xalqın mənliyini, mənəvi dəyərlərini yaşadan, inkişaf etdirən onun dilidir”. “Ana dilini bilməmək, ana dilini qiymətləndirməmək, şibhəsiz ki, xalq qarşısında böyük qəbahətdir”. Rus dilinin incəliklərinə qədər dərindən bələd olan və bu dildə savadlı, gözəl danışa, yaza bilən Heydər Əliyevin heç bir nitqində, danışığında Azərbaycan dilinə yad kəlmə, əcnəbi söz eşitmədik. Onun hər bir nitqi əsl Azərbaycan dili dərsi idi!. Heydər Əliyevin Azərbaycan dilinin inkişafı və daha da təkmilləşdirilməsi haqqında 18 iyun 2001-ci il fərmanında deyilir: “İndi Azərbaycan dilinin özünəməxsus inkişaf qanunları ilə cilalanmış kamil qrammatik quruluşu, zəngin söz fondu, geniş ifadə imkanları, mükəmməl əlifbası, yüksək səviyyəli yazı normaları vardır. Hazırda ölkəmizdə cəmiyyət həyatının elə bir sahəsi yoxdur ki, Azərbaycan dili orada rahat işlədilə bilməsin. Bununla yanaşı Azərbaycan Respublikasının onillik inkişaf yolunun təcrübəsi göstərir ki, digər sahələrdə olduğu kimi ana dilimizin öyrənilməsi və tətbiqi sahəsində də hələ görüləsi işlər çoxdur. Ölkəmizin orta və ali məktəblərində Azərbaycan dilinin müasir dünya standartlarına, milli-mədəni inkişaf tariximizin tələblərinə cavab verən tədrisi işinin təkmilləşdirilməsinə ehtiyac vardır. Bir çox kütləvi informasiya vasitələrində, rəsmi yazışmalarda, kargüzarlıq və s. sahələrdə Azərbaycan ədəbi dilinin normalarına lazımınca əməl edilmir. Azərbaycan dilinin reklam işində istifadə edilməsində ciddi qüsurlar müşahidə olunur. Kəskin tənqidlərə baxmayaraq reklam vasitələrinin hazırlanmasında, bir çox hallarda xarici dillərə əsassız olaraq üstünlük verilir. Şəhər və qəsəbələrimizin görkəminə xələl gətirən əcnəbi dilli lövhələr gənc nəslin azərbaycançılıq ruhunda tərbiyəsinə mənfi psixoloji təsir göstərir. Hələ 2001-ci ildə ulu öndərimiz tərəfindən tənqid edilən bu mənfi hallar, təəssüf ki, bu gün də dilimizin işlədilməsində mövcuddur. Acınacaqlı haldır ki, rəsmi dairələrdə, görüşlərdə, hətta çoxmilyonlu auditoriyaya malik televiziya kanallarında, radio efirlərində, mətbuatda istər orfoqrafiya, istər orfoepiya xətalarına, qrammatik normaların pozulmasına, nitq qüsurlarına tez-tez yol verilir, ümumi ədəbi dilimiz unudularaq, dialekt və şivə sözləri, ləhcə danışıqları ekrana, efirə, mətbuata gətirilir. Belə hallar dilimizin tətbiqində, işlədilməsində, öyrədilməsində ağır zərbələr vurur. Bir sözlə Milli varlığımızı yaşadan Azərbaycan dilini gələcək nəsillərə pak, saf və zəngin şəkildə çatdırmaq üçün onu göz bəbəyimiz kimi qorumalıyıq! Dilimizin saflığı uğrunda mübarizə aparmaq, onu qorumaq hər bir azərbaycanlının vətəndaşlıq vəzifəsi, övladlıq borcudur!
Yüklə 236,38 Kb. Dostları ilə paylaş:
|