Azərbaycan respublikasi naxçivan muxtar respublikasi

210 
 
4.  Faunanın  ekoloji-faunistik  təhlili  aparılmış,  arıkimi 
növlərinin  arealları,  yaşayış  yerləri,  üstünlük  verdikləri 
biotoplar  və  bitki  növləri  müəyyənləşdirilmişdir.  Arıkimilərin 
bölgə florasında zəngin növmüxtəlifliyi ilə fərqlənən fəsilələrə 
-  Apiaceae,  Asteraceae,  Fabaceae,  Lamiaceae  Rosaceae 
Scrophulariaceae üstünlük verdikləri aşkar edilmişdir. 
6.  Növlərin  qidalanma  xüsusiyyətləri  araşdırılmış, 
faunada  oliqolektik  qidalanma  xüsusiyyətinə  malik  növlərə 
nisbətən polilektik  arıkimilərın üstünlüyü müəyyən edilmişdir. 
Bölgə 
faunasında 
monolektik 
arıkimi 
növünə 
rast 
gəlinməmişdir.  Arıkimilərin  muxtar  respublika  florasının  37 
fəsiləsinə,  117  cinsinə  mənsub  olan  373  entomofil  bitki 
növündən qida mənbəyi kimi istifadə etdiyi aşkar olunmuşdur.  
7.  Ərazinin  özünəməxsus  təbii-iqlim  şəraitində 
arıkimilərin  fəallığının  müşahidələrinə  əsaslanaraq  uçuş 
dövrlərinə  görə  növlər  şərti  olaraq  3-yaz,  yaz-yay  və  yay 
qruplarına  bölünmüşdür.  Yaz-yay  növlərinin  (203  növ)  böyük 
üstünlüyü  qeyd  edilmişdir.  Yazın  gəlişindən  asılı  olaraq  bəzi 
arıkimi növlərinin yaz formalarının uçuş müddəti erkən başlaya 
və ya gecikə bilir. Hər növ üçün fenotəqvim işlənilmişdir. 
8.  Arıkimilərin  yuvalama  üsülları  fərqləndirilmişdir. 
Növlərin  əksəriyyətinin  torpaqda  qazılmış  yuvalara  üstünlük 
verdiyi  müşahidə  edilmişdir.  Yuva  yerinin  seçimi  torpaq 
səthinin  relyefindən,  mexaniki  quruluşundan,  yamacların 
ekspozisiyasından və   ərazinin bitki örtüyünün zənginliyindən 
asılıdır. Bəzi növlər müxtəlif ağac gövdələrində, təbii yaranmış 
boşluqlarda  və  müxtəlif  materialdan  hazırlanmış  yuvalarda 
yaşayırlar. Parazit həyat tərzi keçirən arıkimilər 23 növlə təmsil 
olunmuşlar. 
9. Entomofil bitkilərin tozlayıcıları kimi arıkimilər təbii 
komplekslərin  tərkib  hissəsi  kimi  biogeosenotik  proseslərdə 
fəal  iştirak  edirlər.  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasının  zəngin 
arıkimilər faunası müxtəlif kənd təsərrüfatı bitkilərinin, meyvə 
ağaclarının,  həmçinin  florada  yayılmış  entomofil  bitki 
növlərinin kütləvi tozlayıcılarıdırlar. 

---

211 
 
ƏMƏLİ TƏKLİFLƏR 
 
Arıkimilər faunasının qorunması, tozlayıcı fəaliyyətinin 
səmərəliliyinin  artırılması,  tozlayıcı-bitki  münasibətlərinin  və 
tarazlığının təmin edilməsi məqsədi ilə aşağıdakıları:  
1. Arıkimilər faunasında antropogen təsirlər nəticəsində 
gözlənilə  bilən  xoşagəlməz  dəyişikliklərin  qarşısının  alınması 
məqsədi 
ilə 
təbii 
mühitin 
davamlı 
müşahidəsi, 
qiymətləndirilməsi 
və 
proqnozlaşdırılması 
yolu 
ilə 
monitorinqinin aparılmasını; 
2.  Arıkimilərin  tozlayıcı  fəaliyyətinin  səmərəliliyi 
naminə  aqrosenozlarda  imkan  daxilində  davamlı  kimyəvi 
maddələrin istifadəsindən imtina edilməsini, ekoaqrosenozların 
normal fitosanitar vəziyyətinə nail olunmasını; 
3.  Təbii  şəraitdə  otlaq  və  biçənəklərdə  müəyyən  ərazi 
hüdudları  daxilində  fitosenozların  tamlığının  arıkimilərin 
qidalanması  və  bitkilərin  təbii  bərpası  naminə  vegetasiya 
dövrünün sonunadək qorunmasını tövsiyyə edirik. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

212 
 
İSTİFADƏ EDİLMİŞ ƏDƏBİYYAT 
 
1.
 
Babayev  S.Y.  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasının 
coğrafiyası, Bakı: Elm, 1999, 226 s. 
2.
 
Bayramov  A.B.,  Məhərrəmov  M.M.,  Məmmədov  İ.B. 
və  başqaları.  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasının 
onurğazızlar  faunasının  taksonomik  spektri.  Naxçıvan: 
Əcəmi, 2014, 320 s. 
3.
 
Əliyev  X.Ə.,  Məhərrəmov  M.M.  Naxçıvan  Muxtar 
Respublikasında  yayılmış  Tetralonia  və  Amegilla 
cinslərinin  (Hymenoptera,  Apoidea,  Anthophoridae) 
arıkimiləri  //  AMEA  Naxçıvan  Bölməsinin  Xəbərləri. 
Təbiət və texniki elmlər seriyası, 2008, № 2, s. 71-76. 
4.
 
Əliyev  X.Ə.,  Məhərrəmov  M.M.  Naxçıvan  Muxtar 
Respublikasında  yayılmış  Ammobatoides,  Habropoda, 
Paramegilla, 
Heliophila, 
Melecta 
və 
Thyreus 
cinslərinin  (Insecta,  Hymenoptera,  Anthophoridae) 
arıkimiləri  //  AMEA  Naxçıvan  Bölməsinin  Xəbərləri. 
Təbiət və texniki elmlər seriyası, 2009, № 2, s.228-233. 
5.
 
Əliyev  X.Ə.,  Məhərrəmov  M.M.  Naxçıvan  Muxtar 
Respublikasında 
yayılmış 
Anthidinii 
tribasının 
arıkimiləri.  (Hymenoptera,  Apoidea,  Megachilidae)  // 
AMEA  Naxçıvan  Bölməsinin  Xəbərləri.  Təbiət  və 
texniki elmlər seriyası, 2010, № 2, s. 185-189. 
6.
 
Əliyev  X.A.,  Məhərrəmov  M.M.  Naxçıvan  Muxtar 
Respublikasında  yayılmış  Nomada  Scopoli,  1770 
cinsinə  mənsub  (Insecta,  Hymenoptera,  Apoidea, 
Apidae) arıların öyrənilməsinə dair faunistik araşdırma / 
Araz  hövzəsi  I  beynəlxalq  parazitar  xəstəliklər 
simpoziumu, 19-21 mart, Naxçıvan, Azərbaycan. Kars: 
Kafkas Üniversitesi basımevi, 2011, s. 121-126. 
7.
 
Hacıyev  S.Ə.  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasında 
torpaqların  eko-coğrafi  pasportu  //  AMEA  Naxçıvan 
Bölməsinin Xəbərləri. Təbiət və texniki elmlər seriyası, 
2007, № 4, s. 50-53. 

---