yasma müraciət edilərkən təqsirə görə ümumi hakimiyyətin məsuliyyəti
həcmini müəyyənləşdirmək üçün aydınlaşdırmağa çalışırlar ki, həmin
məsuliyyət zərəri doğuran təqsirlə və yaxud vəziyyətlə həm də zaman və
məkan etibarilə son dərəcə sıx bağlı olsun.
Qarşılıqlı səbəb əlaqəsi anlayışı nəzarət altında yenidən tərbiyə
müəssisəsində yerləşdirilmiş, rejimdə saxlanan gənc cinayətkarlarla
əlaqədar artıq xatırladılmış, məhkəmə praktikasından götürülmüş misalda
əyani şəkildə nəzərə çarpırdı. Əgər həmin cinayətkarlardan biri qaçarsa,
vətəndaşlara və yaxud onların əmlakına zərər vurmaq təhlükəsi yaradarsa,
belə hallarda isə məsuliyyət dövlətin üzərinə qoyulur.
Səhih zərərdə, vurulmuş zərər səhih olmalıdır. Lakin o, gələcəkdə
də meydana gələ bilər. Zərər potensial formada, misal üçün, zərərçəkən
gələcəkdə əldə edəcəyinə ümid bəslədiyi sabit gəliri itirdiyini bil-
dirməməsinə baxmayaraq, həmin zərər ödənilə bilər. Məsələn, namizəd
qanunsuz qərara görə müsabiqədə iştirak etmək imkanından məhrum
edilmişdirsə, müsabiqədən müvəffəqiyyətlə keçməsi şansları olduğu
təqdirdə ona cərimə ödəniləcəkdir; əgər həmin şanslar son dərəcə
ümidsizdirsə, onda zərər eventual (əlverişli şəraitdə mümkün olan) hesab
ediləcək və cərimə ödənilməyəcəkdir.
Pul ilə qiymətləndirilə bilən zərər pul ilə qiymətləndirilməlidir.
Bu ideyadan belə bir nəticə çıxarmaq olar ki, cərimə yalnız maddi zərər
üçün ödənilməlidir.
Lakin indi ümumi məhkəmələr kimi inzibati məhkəmələrdə də,
qeyri-qanuni intizam tənbehi ilə ad-sana, nüfuza qəsd şəklində mənəvi
zərər, yaxud zərərçəkənin yaşı və cinsi nəzərə alınmaqla üz yarası
şəklində estetik zərər vurulmasına görə cərimə ödənilməsi təcrübəsindən
çox geniş istifadə edilir. Bu praktika həyat şəraitinin qəflətən pisləşməsi
adlandırılan
halda da tətbiq olunur; bu, çox yayğm anlayışdır,
lakin misal
üçün, atalarını itirmiş uşaqları düşünəndə həmin anlayışın mənası asanca
aydınlaşır. Belə itki onlar üçün nəinki təkcə gəlir mənbəyinin itirilməsinə
maddi problemlər yaradacaq, həm də mənəvi zərər olacaqdır ki, bu isə ailə
üçün atanı - adətən, pul ilə qiymətləndirilə bilməyən, lakin «həyat
şəraitinin qəflətən pisləşməsi» kimi dumanlı yayğın ifadədə əksini tapan
hər şeyin itirilməsi deməkdir.
Nəhayət, Dövlət Şurası artıq bir çox illərdən bəridir ki, öz
praktikasım mülki məhkəmələrin praktikasına uyğunlaşdırmaqla, yaxın
qohumun itirilməsi nəticəsində yaranan mənəvi iztiraba görə cərimə
ödənilməsi təcrübəsindən istifadə edir. Hazırda Dövlət Şurasının
müəyyənləşdirdiyi qayda üzrə, subay kişilərə və dul qadınlara, yetim
qalmış uşaqlara cüzi, daha çox rəmzi ödənc - 5-10 min frank verilir,
nənələrə və babalara bundan da az çatır.
189