Azərbaycan respublikasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet

 

38

kinci halda isə əlverişli olmayan strategiyanın yaxşı realizasiyası   sayəsində 

buraxılmış səhvlər düzəldilir, çatışmamazlıqlar aradan qaldırılır və strategiya bazar 

situasiyasına  uyğunlaşdırılır.  Bunların  nəticəsində  isə  müəssisənin  bazar 

fəaliyyətinin effektliliyi nəzərdə tutulduğundan yüksək olur.  

4.  Əlverişli  olmayan  strategiya  -  pis  realizasiya.  Strategiya  ilə  onun  realiza-

siyasının  bu  cür  əlaqələndirilməsi  həmişə  pis  bazar  fəaliyyəti  nəticələrinə  gətirib 

çıxarır. 

Strateji  marketinq  planlaşdırılmasının  nəzarət  mərhələsində  müəssisənin 

bazar  fəaliyyəti  qiymətləndirilir,  marketinqin  ətraf  mühitində  baş  verən  dəyişik-

liklər və bu dəyişikliklərin müəssisənin bazar fəaliyyətinə təsiri öyrənilir, həmçinin 

müəyyən  edilmiş  göstəricilərdən  kənarlaşmalar  və  onların  səbəbləri  aşkar  edilir, 

zəruri hallarda strateji planlarda müvafiq düzəlişlər edilir və s. 

Marketinq  planlaşdırılması  öx  əksini  marketinq  planlarında  tapır.  Marketinq 

planının strukturuna dair mütəxəssislər arasında yekdil fikir yoxdur və bu hər bir 

müəssisə  tərəfindən  müxtəlif  cür  tərtib  edilir.  Lakin  marketinqə  aid  ədəbiyyatda 

marketinq  planının  ən  çox  rast  gəlinən  strukturu  aşağıdakı  kimidir:  müasir 

vəziyyətin  icmalı;  marketinqin  məqsədi  və  vəzifələri;  marketinqin  strategiyası; 

marketinq proqramı; marketinqin büdcəsi və nəzarət. 

Müasir vəziyyətin icmalı

 bölməsi marketinq planının əsasını təşkil edir və on-

un  digər  bölmələrinin  tərtib  edilməsi  bu  bölmənin  nəticəsindən  istifadə  etməklə 

həyata  keçirilir.  Burada  bazar  və  cari  marketinq  situasiyası  təhlil  edilir,  müəs-

sisənin hesabat dövründəki fəaliyyəti və plan dövründə onun dəyişmə meylləri, bu 

fəaliyyətə  təsir  edən  neqativ  və  pozitiv  amillər  göstərilir,  rəqiblərin  bazar 

strategiyası təhlil edilir və müəssisənin bazar mövqeyi qiymətləndirilir. Bu bölmə 

üç hissədən: məhsullar, bazarlar və rəqiblər yarım bölmələrindən ibarətdir. 

Marketinq  planının  məhsullar  yarım  bölməsində  müəssisənin  bazara  təklif 

etdiyi məhsullar, onların istehlak xüsusiyyətləri, yenilik səviyyəsi, üstünlükləri və 

çatışmamazlıqları,  satışın  həcmi  və  bazar  payı  və  onların  inkişaf  dinamikası, 

məhsulun qiyməti və onun dəyişmə meyli, məhsul satışından əldə edilən gəlirlərin 

və ona çəkilən xərclərin məbləği, rentabellik səviyyəsi, məhsulun təkmilləşdirilmə-

---

 

39

si istiqamətləri və məhsula aid olan digər məlumatlar göstərilir. 

Bazarlar yarım bölməsində

 müəssisənin məqsəd bazarları, onun tipi, xarakte-

ristikası, inkişaf meylləri, istehlakçıların alış motivləri və davranışı, onların müəs-

sisənin  və  rəqiblərin  məhsullarına  münasibəti  və  bazarı  xarakterizə  edən  digər 

məlumatlar əks etdirilir və təhlil edilir. 

Marketinq planının rəqiblər yarım bölməsində rəqiblərin bazar və marketinq 

strategiyası, onların marketinq kompleksi əks etdirilir. Bunlar müəssisənin müvafiq 

göstəricilərilə müqayisə edilir, rəqiblərin üstünlükləri və zəif tərəfləri aşkar edilir. 

Marketinqin  məqsədi  və  vəzifələri

 bölməsində strateji planlarda plan ili üçün 

müəyyən  edilmiş  məqsəd  və  vəzifələr  dəqiqləşdirilir  və  plan  dövrü  üçün  marke-

tinqin  məqsəd  və  vəzifələri  müəyyənləşdirilir.  Məqsəd  konkret  rəqəmlərlə  ifadə 

olunmalıdır. 

Marketinqin  strategiyası  bölməsində

  isə  mövcud  bazar  situasiyasına  uyğun 

olaraq  strateji  planlarda  plan  ili  üçün  hazırlanmış  strategiyaya  yenidən  baxılır  və 

dəqiqləşdirilir,  buna  və  marketinqin  plan  ili  üçün  müəyyən  edilmiş  məqsədinə 

uyğun  olaraq  marketinq  strategiyası  hazırlanır.  Bu  bölmədə  bazarın  seqmentləri, 

məqsəd bazarları, bazara çıxma metodları və vaxtı, həmçinin marketinq kompleksi 

öz əksini tapır. 

Planların  marketinq  proqramı  bölməsində  qarşıya  qoyulan  məqsədə  nail 

olunması  və  hazırlanmış  marketinq  strategiyasının  həyata  keçirilməsi  üçün  hansı 

tədbirlərin həyata keçiriləcəyi, nə vaxt və kim tərəfindən həyata keçiriləcəyi, bu işlərin 

həyata keçirilməsi üçün zəruri olan resursların həcmi göstərilir. 

Marketinq  planının  marketinq  büdcəsi  bölməsində  bütünlükdə  müəssisə  və 

onun  ayrı-ayrı  strateji  biznes  vahidləri,  həmçinin  ayrı-ayrı  məhsullar  üzrə 

marketinq  fəaliyyətinin  maliyyələşdirilməsinə,  həmçinin  marketinq  kompleksinin 

hər  bir  elementinə  ayrılan  vəsaitlərin  məbləği  göstərilir.  Mararketinq  büdcəsinin 

tərtibində  1)  «mövcud  vəsaitlərə  görə»  hesablama;  2)  satış  məbləğinə  nisbətən 

hesablama; 3) rəqabət bərabərliyi və 4) məqsəd və vəzifələrə əsaslanan metodların 

birindən istifadə edilir. 

---

 

40

Müəssisənin  marketinq  planının  nəzarət  bölməsində  marketinq  fəaliyyətinə 

nəzarət metodları və üsulları, marketinq fəaliyyətinin auditi qaydası və marketinq 

planlarına düzəlişlərin edilməsi proseduru əks etdirilir. 

Sənaye  müəssisələrində  strateji  marketinq  planlaşdırılmasının  həyata  keçiril-

məsinin  başlıca  problemlərindən  biri  də  onun  təşkilidir.  nkişaf  etmiş  xarici  ölkə 

müəssisələrinin əksəriyyətində idarəetmə, o cümlədən strateji marketinq planlaşdı-

rılması qeyri mərkəzləşdirilmiş qaydada həyata keçirilir. Bu tip müəssisələrdə belə 

fikir hökm sürür ki, kompaniyanın ştab-mənzilində oturaraq bu və ya digər ölkə-

nin,  regionun  istehlakçılarının  mövcud  tələbatlarını və  onun dəyişmə  istiqamətini 

müəyyənləşdirmək  və  proqnozlaşdırmaq  mümkün  deyildir.  Bazar  şəraitində 

planlaşdırmanın yeganə səmərəli üsulu bazarda baş verən dəyişikliklər reaksiyanın 

sürətləndirilməsidir. Buna isə planlaşdırmanı kompaniyanın məhsul istehsal etdiyi 

və  satdığı  bölmələrdə  cəmləşdirilməsi  və  mərkəzləşdirilməsi  hesabına  nail  olmaq 

olar. 

Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  mərkəzləşdirilmiş  idarəetmə  prinsiplərinə  üstünlük 

verən  müəssisələrdə  də  strateji  marketinq  planlaşdırılması  müxtəli  formada  təşkil 

edir.  Bu  tip  müəssisələrdə  əsas  məsələ  müəssisənin  fəaliyyət  göstərdiy  çoxsaylı 

bazarlardan  daxili  olan  külli  miqdarda  informasiyanı  kordinasiya  edən  biləcək, 

marketinqin  planlaşdırılmasına  rəhbərlik  edə  biləcək  yüksək  şəxsi  keyfiyyətlərə 

malik çəxsin müəyyən edilməsidir. Bu həmin şəxsin harada olacağından, hansı böl-

mənin  işçisi  olamasından  daha  vacidir.  Bu  məsələnin  həllinə  yanaşmalardan  biri, 

məsələn, marketinqin planlaşdırılmasının həyata keçirilməsini növbə ilə müəssisə-

nin fəaliyyət göstərdiyi bu və ya digər bazarın nümayəndəsinə həvalə edilməsi ola 

bilər. Bu yanaşma həmin şəxsə fəaliyyətdə olduğu bazarla yanaşı digər bazarların 

tələbatlarını və onların dəyişmə meyllərini, həmçinin həmin bazarlarda marketinq 

planlaşdırılması  konsepsiyasını  anlamağa,  planlaşdırmaya  rəhbərlik  edən  həmin 

şəzxsə “öz adamı” kimi baxmağa imkan verəcəkdir. 

Bir  qayda  qeyri  mərkəzləşdirilmiş  idarəetmə  prinsipinə  üstünlük  verən 

müəssisələrdə  marketinq  planlaşdırılmasına  və  marketinq  planlarının  tərtib  edil-

məsinə marketinqin idarə edilməsi sistemində əsas rəhbər vəzifədə olan şəxslərə ya 

---