Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ
Yüklə 0,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qrafik 1.3. İdxal zamanı tətbiq edilən rüsumların daxili istehlak bazaırna təsiri Qrafi 1.4. İdxal zamanı ttəbiq
28
tənzimlənmə vasitələrindən konkret şəraitin tələbləri baxımından kompleks şəkildə istifadə olunması daha məqsədəuyğun hesab edilir. Indi isə bazar iqtisadiyyatı şəraitində xarici ticarət-iqtisadi əlaqələrin tənzimlənmə vasitələrindən daha çox istifadə olunan rüsum və kvotaların istehlak bazarına tə’sirini təhlil etməyə çalışaq. Əvvəlcə qeyd edək ki, dövlət idxal olunan bu və ya digər mala rüsum tətbiq etməklə idxal edənin gəlirinin bir hissəsini ölkə büdcəsinə keçirməyə məcbur edir. Beləliklə də o, gələcəkdə bunun hamısını və ya bir hissəsini subsidiya şəklində istehsalçılara paylamabı təmin edir. Digər tərəfdən rüsumun tətbiqi, yerli istehsalçılara həmin əmtəəni daxili bazarda daha yüksək qiymətə satmağa və bununla da yerli istehsalın ümumi həcmini artırmağa (Q 1
Q 2 ), zərərçəkənlərin sayını və zərərin ümumi miqdarını azaltmağa (ACFB trapesiyasının sahəsi qədər) şərait yaratmış olur (Qrafik 1.3).
1.3 saylı qrafikdən göründüyü kimi, bunlardan CFLK düzbucaqlısının sahəsi dövlətin topladığı vergi olduğundan cəmiyyətin ümumilikdə itkisi ASK və VFL üçbucaqlılarının sahələri cəminə bərabər olmuş olur. Rüsumun tətbiqi bunlarla yanaşı həmin malın sərbəst ticarət halına uyğun həcmini azaldır . Q Q 1 Q
2
Q 3
Q 4
P P w A B C D E F K L S рцсум
Q Q 1 Q 2
Q 3 Q 4
P A B C D 1
E Е 1 K L S квота
D 2
Qrafik 1.3. İdxal zamanı tətbiq edilən rüsumların daxili istehlak bazaırna təsiri Qrafi 1.4. İdxal zamanı ttəbiq edilən kvotanın daxili istehlak bazarına təsiri P w P е P 1 29
Eyni zamanda, qeyd edək ki, dövlət idxal olunan əmtəənin miqdarına məhdudiyyət də qoya bilər. Inzibati vasitəyə yaxın olan bu tədbir idxal olunan malların həcminə hədd qoyulmasını nəzərdə tutur ki, bu da kvota adlanır. Bu halda əmtəəyə daxili tələb xətti dəyişməz qaldığı halda, daxili bazarda həmin əmtəənin təklif xətti kvota həcmi qədər sağa sürüşmüş olur və dəyişməz qalan tələb xəttini başqa nöqtədə kəsir. Onu da qeyd edək ki, istər rüsum, istərsə də kvota tətbiq olunduqda əmtəənin daxili bazar qiyməti artır, yerli istehlakçıların rifahı aşağı düşür və yerli istehsalçıların rifahı yüksəlir. Bununla yanaşı,qeyd olunmalıdır ki, kvotanın rüsumdan iki əsas fərqi mövcuddur. Əvvəla, rüsum tətbiq edildikdə bazara çıxarılan və ya gətirilən(satılacaq) əmtəənin həcmi öz-özünə, tələb və təklif prinsipinə uyğun olaraq tənzimləndiyi halda, kvota tətbiq edildikdə əgər hökumət tənzimləmə işini bazarın öz ixtiyarına buraxarsa, o zaman “kim tez idxal etdi, o qazandı” prinsipi meydana çıxar, gömrük məntəqələrində növbə yaranar və buradan irəli gələn arzuolunmaz proseslər baş verə bilər. Ona görə də, hökümət kvotanı lisenziyalaşdırmaq məcburiyyətində qalır. İkincisi, rüsum tətbiqindən gələn vəsait vergi şəklində büdcəyə yığıldığı halda, kvotanın tətbiqindən gələn vəsait kvotaya lisenziyası olanların xeyrinə qalır. Onlar bu gəlirin bir hissəsini öz imiclərini artırmağa (jurnal, televiziya, konfranslar, xeyriyyəçilik tədbirləri və s.) xərcləyir, az bir hissəsini isə lisenziya pulu kimi ödəyirlər. Təbii ki, ilk baxışdan rüsum kvotadan daha cazibadar görünür. Lakin yaddan çıxarmaq olmaz ki, rüsum ciddi dövlətlərdə hər ay, hətta hər il dəyişdirilə bil- mədiyindən, rəqabət üstünlüyünə malik xarici şirkətlərə yerli istehsalı sıxışdırmağa şərait yarada bilər. Bu mənada, bəzi hallarda, xüsusilə də, keçid iqtisadiyyatlı ölkələrdə kvotaya müraciət etmək zərurəti yaranır.
Mütəxəssislərin fikrincə, qapalı iqtisadi siyasət öz şirəsində bişməyə və son nəticədə öz əlilə özünə ölüm hökmü verməyə bərabər siyasətdir [17, s.29]. Lakin unutmaq olmaz ki, açıq iqtisadi siyasət nəzarətsiz siyasət deyildir. Hər bir ölkənin və millətin uğurlu gələcəyi də xeyli dərəcədə iqtisadiyyatın açıqlıq səviyyəsinin optimal qaydada müəyyənləşdirilməsindən asılıdır. 30
Dünya təcrübəsi çoxdan sübut etmişdir ki, açıq iqtisadi siyasət hər hansı bir ölkənin təcridolmadan qurtarması, dünya təsərrüfatçılıq sisteminə uyğunlaşması üçün əsas şərt kimi çıxış edir. Lakin yaddan çıxarmaq olmaz ki, ölkənin “açıqlıq” dərəcəsi onun mənafeyinə uyğun qaydada müəyyənləşdirilməli və ölkənin strateji məqsədli istehsal sahələri dəqiqləşdirilməlidir. Heç bir şübhə yoxdur ki, öz iqtisadiyyatını açıq elan etmiş ölkə həm dünyaya qovuşmaq, həm də xarici investisiyaların öz ölkəsinə axınını təmin etmək istəyir. Çox vaxt ölkənin ağır iqtisadi böhran şəraitində daha tez və böyük həcmdə investisiya cəlb etmək işində müəyyən tələskənliyə yol verilir. Ölkənin iqtisadi maraqlarına cavab verməyən və bir-biri ilə ziddiyyət təşkil edən iqtisadi qanunlar qəbul edilir və onların icra mexanizmlərinin işlənib hazırlanması zamanı dolaşıqlığa yol verilir. Qeyd etmək lazımdır ki, dövlət mülkiyyətinin özəlləşdirilməsi, investisiya və xarici kredit siyasəti, vergi və gömrük xidməti sahələrinə dair normativ-hüquqi sənədlərin qəbulu zamanı bu cür tələsiklik xüsusilə yolverilməzdir və son nəticədə ağır nəticələrə gətirib çıxara bilər. Odur ki, mövcud nöqsanları aradan qaldırmaq və minimuma endirmək məqsədilə həmin sənədlərdə düzəlişlər aparılması zərurəti meydana çıxır.
Fikrimizcə, özəl sektorların inkişafına, xüsusilə istehsal yönümlü özəl müəssisələrin yaradılmasına dövlət qayğısının artırılması ölkənin iqtisadi təhlükəsizliyinin təmin olunmasına birbaşa yardım kimi qiymətləndirilməlidir. Unutmaq olmaz ki, dövlət dünya bazarına məhsul çıxara biləcək özəl müəssisələrin rəqabətə davamlı olması üçün lazımi kömək göstərməlidir. Bunun üçün o, müxtəlif üsullardan, məsələn, maliyyə yardımı, güzəştli kredit, gömrük-tarif güzəştləri, vergidən azadetmə və ya onu azaltma, müasir texnologiyaların alınmasına və gətirilməsinə yardım və s. üsullardan istifadə edə bilər. Həm də bu zaman ixrac malları istehsal edənlərə üstünlük verilməlidir. Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycanda istehsalı stimullaşdırmaq üçün istər gömrük-tarif tənzimlənməsi tədbirlərindən, istərsə də vergi siyasətindən uğurla istifadə olunur. Bu isə artıq öz səmərəsini verməkdədir. Belə ki, istehsalın həcmi ilbəil artır və ixracda qeyri-neft sektoruna məxsus malların xüsusi çəkisi yüksəlir. Nəzəriyyə və praktika göstərir Yüklə 0,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|