Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti «magistratura məRKƏZİ»
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
41 Ölkə sənayesinin inkişafının aşağı səviyyədə olmasının əsas səbələrindən biri də əksər sənaye müəssisələrinin texnoloji cəhətdən yenidənqurulması işin çox zəif səviy- yədə aparılmasıdır. Tədqiqatlar göstərir ki, 90-cı illərin əvvəllərində respublika səna- yesində mövcud maşın və avadanlıqların fiziki və mənəvi köhnəlməsi onların 35 fai- zinin təcili dəyişilməsini, 60 faizinin isə modernləşməsini tələb edirdi. 1990-2013-cü illərdə mövcud əsas fondların köhnəlmə dərəcəsi daha da artmışdır. Hazırda respub- likada istehsal əsas fondlarının fiziki və mənəvi cəhətdən aşınan hissəsi 80 faizə qədər təşkil edir. İstismarda olan maşın və avadanlıqların orta xidmət müddəti müva- fiq normalardan 2,0-2,5 dəfə çoxdur. Ölkədə sənaye müəssisələrinin inkişaf problemlərindən biri də bu müəssisələrdə marketinq fəaliyyətinin olmaması və ya zəif inkişaf etməsidir. Hazırda Azərbayjan iqtisadiyyatında islahatların institutsional sistemdə başa çatdırılmaması ilə əlaqədar olaraq təkmil bazar mexanizmi formalaşmamışdır. Belə şəraitdə müəssisələrin idarə- etmə strukturunda dəyişikliklərin edilməsinə və bazarda səmərəli fəaliyyətə imkan verən struktur bömlərənin yaradılmasına ehtiyac yaranır. Xüsusilə, bu ehtiyac bazarın öyrənilməsi və məhsulun reallaşdırılması ilə əlaqədardır. Belə ki, sosialist iqtisadiy- yatında məhsulun reallaşdırılması mərkəzləşdirilmiş şəkildə maddi-texniki təchizat və satış orqanları vasitəsilə həyata keçirilirdi. Ölkə sənayesinin müasir vəziyyətinin təhlilindən məlum olur ki hal-hazırkı şəraitdə sənaye müəssisələrinin inkişafına mane olan əsas amillərdən biri də bu sahə- də yüksək ixtisaslı kadrların çtışmazlığıdır. Məlumdur ki, respublikamız keçmiş sovetlər birliyində olarkən ölkə sənayesində yüksək səviyyədə kadr potensialı formalaşdırmaq mümkün olmuşdur. Lakin, respublikamız müstəqil dövlətə çevrildik- dən sonra obyektiv və subyektiv səbəblər ucbatından sənaye müəssisələrinin inkişa- fının zəifləməsi, digər tərəfdən indiki şəraitdə iqtisadiyyatın digər sahələrinə nisbətən sənaye, xüsusilə də emal sənayesi müəssisələrində əmək haqqının aşağı olması uzun illər ərzində toplanmış istehsal, texnoloji və kommersiya biliklərinin itirilməsi baş vermişdir və gələcəkdə bu istehsalların bərpası zamanı kadr problemi həlledici ami- lərdən biri olacaqdır.
42 Qeyd etdiyimiz kimi, sənayenin inkişafı siyasətinin işlənilməsi üçün əvvəlcə ölkə sənayesinin müasir durumu tədqiq olunmalı və problemləri müəyyən edilmə- lidir. Azərbaycan sənayesinin indiki durumunun başlıca problemlərini və səciyyəvi xüsusiyyətlərini ümumi şəkildə aşağıdakı kimi qruplaşdırmaqla qeyd etmək olar: Resurs çatışmazlığı və mövcud resurslardan səmərəsiz istifadə problemləri (Buraya aiddir: müəssisələrin sas fondlarının aşınması və texnoloji geriliyi, investisi- ya və dövriyyə vəsaitlərinin çatışmazlığı, elmi-texniki potensialın itirilməsi və inno- vasiya mexanizminin yaradılmaması, əmək məhsuldarlığının aşağı səviyyəsi, yüksək kadr (əsasən peşəkar mütəxəssislərin) axıcılığı, peşəyönümünün dəyişilməsində çətinliklər və s.); Struktur problemləri (sənayenin əvvəllər formalaşmış sahə strukturunun müstəqillik şəraitində ölkənin milli iqtisadi inkişaf tələblərinə uyğun gəlməməsi, son dövrlər sənayenin strukturunun xammal (xüsusilə neft-qaz hasilatı) yönümlü inkişafı, ixracda emal sənayesi məhsullarının payının son dərəcə cüzi olması, regional disproporsiyalar və sənaye istehsalının əsasən Abşeron yarımadasında cəmləşməsi, istehsal infrastrukturu sahəsində çatışmazlıqlar və s.); Hökumətin siyasəti və dövlət tənzimlənməsi ilə bağlı problemlər (islahatların ləngidilməsi, xüsusilə dövlət mülkiyyəti obyektlərinin özəlləşdirilməsinin başa çat- maması (sənayenin bir sıra sahələrində dövlət mülkiyyəti yüksək payını qoruyub saxlayır), azad sahibkarlığın inkişafı üçün zəruri mühitinin (xüsusilə mülkiyyət toxu- nulmazlığına dövlət təminatının, qanun qarşısında hamının bərabərliyinin, məhkəmə- lərin müstəqilliyinin və hamıya ilkin bərabər şərtlərin və s.) təmin edilməməsi, Bazar rəqabəti problemləri (zəif daxili tələb və bazarın məhdudluğu, yerli iste- hsal mal və xidmətlərinin əsasən aşağı keyfiyyəti və yüksək istehsal xərcləri, daxili bazarda idxal mallarının yüksək payı, hətta yerli istehsal məhsullarının əsas kom- ponentlərinin kənardan gətirilməsi, yerli istehsalın dövlət tərəfindən dəstəklənməsi sisteminin qurulmaması, müəssisələrin bazar münasibətləri şəraitində fəaliyyətə ləng uyğunlaşması, bazarların tədqiqi və beynəlxalq bazarlara çıxış sahəsində çətinliklər və s.);
43 İnstitusional problemlər (bazar infrastrukturunun zəif inkişafı, müasir idarəet- mə və menecment bacarıqlarını mənimsəmiş mütəxəssislərin azlığı, mal və xidmət- lərin beynəlxalq tələblərə uyğun standartlaşma və sertifikasiyası sisteminin qurulma- ması, iri, orta və kiçik müəssisələrin qarşılıqlı maraqlar əsasında əlaqələndirilməsi sisteminin formalaşmaması, beynəlxalq biznes sahəsində «oyun qaydalarının» zəif öyrənilməsi, korporativ idarəetmə təcrübəsinin mənimsənilməməsi və s.); Ekoloji problemlər və s.
vəziyyətinin qiymətləndirilməsi Aparılan araşdırmalardan və sənayecə inkişaf etmiş ölkələrin çox illik təcrübələrindən məlum olur ki, ölkədə rəqabətə davamlı sənayenin inkişafı birbaşa dövlətin bu sahədəki tənzimləmə işindən bilavasitə aslıdır. Respublikamız müstəqillik əldə etdikdən sonra ölkədə sənayenin inkişafının dövlət tərəfindən tənzimlənməsi sahəsində böyük işlər görülmüşdür. Son illərdə ölkədə sənayenin inkişafının sürətləndirilməsi sahəsində dövlət tərəfindən atılan addımlar sırasında aşağıdakıları qeyd etmək olar: bu sahədə qanunvericilik bazası formalaşdırılıb. Beləki, “Müəssisələr haqqın- da”, “Səhmdar cəmiyyətlər haqqında”, “Sahibkarlıq fəaliyyəti haqqında”, “Antiinhi- sar fəaliyyəti haqqında”, “Təbii inhisar haqqında”, “Haqsız rəqabət haqqında”, “İstehlakçı hüquqlarının müdafiəsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının qanunları və digər normativ aktlar Azərbaycanda sənayenin inkişafının dövlət tərəfindən tınzimləməsinin hüquqi bazasını təşkil edir. Müasir şəraitdə ölkədə sənaye müəssisələrinin inkişafı ölkə iqtisadiyyatında aparılan iqtisadi islahatlardan xüsusilə də özəlləşdirmədən aslıdır. Dövlət müəssi- sələrinin özəlləşdirilməsi müəssisənin mülkiyyətinin restrukturizasiyasının əsas formalarından biridir. Dövlət əmlakının özəlləşdirilməsi nəticəsində müxtəlif təsərrü- Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|