Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistr hazirliği məRKƏZİ

8 

 

üzvləri (işçilər, ortaqlar, dövlət qurumları və b.) və şirkət arasında olan münasibətlər 

sistemidir.  Korporativ  münasibətlər  ilk  növbədə  korporasiyanın  öz  daxilindəki 

müxtəlif  iştirakçı  qruplar  arasında  olan  münasibətlərdir.  Korporasiyanın  daxili 

münasibətlərinin  qurulma  səviyyəsindən  korporasiyanın  “xarici  görünüşü”,  onun 

“şəffaflığı” və investorlar üçün cəlbediciliyi asılıdır. Korporativ münasibətlərin ikinci 

vacib  komponenti  –  partnyorlar,  kreditorlar,  birja  və  fond  bazarı  mütəxəsisləri  və 

korporasiyanın  fəaliyyətini  tənzimləyən  dövlət  qurumları  ilə  xarici  münasibətdir. 

(19,korporativ idarəetmə bölməsi) 

           Müasir  dövrdə  korporativ  münasibətlər  haqqında  vahid  bir  fikir  yoxdur.Bu 

barədə  bir  cox  fikirlər  mövcuddur.Bəziləri  ele  hesab  edirlər  ki,  korporativ 

münasibətlər  –  təşkilati  münasibətlərdir.  Digər  iqtisadçılar  fikrincə  isə,  korporativ 

münasibətlər  –  mülkiyyət  münasibətləridir.  Eyni  zamanda  mülkiyyət  münasibətləri 

korporativ münasibətlərin "tərəfi" kimi təşkilati münasibətlər olmadan həyata keçirilə 

bilməz. Ona  görə də korporativ  münasibətlər kompleks –  mülkiyyət  və onunla bağlı 

təşkilati münasibətləri kimi başa düşmək lazımdır. 

              Müharibədən  sonrakı  mərhələdə  Böyük  Britaniya  və  ABŞ-da  indivudual 

(şəxsi)  investorlarla  müqayisədə  institutsional  investorların  sayının  artımı  müşahidə 

olunmağa    başlanmışdır.  Bu  artım  onların  nüfuzunun  güclənməsinə  gətirib  çıxardı. 

Öz  növbəsində  hüquqi  dəyişikliklərə  səbəb  oldu,  bu  isə  onları  korporativ 

münasibətlərin iştirakçılarına çevirdi. 

       Korporativ  münasibətlərin  məzmununu  aydınlaşdırmaq  üçün  ilk  növbədə 

korporasiyanın  təşəkkül  prosesini  izləmək  lazımdır.

  Korporasiya –  subyektlərin 

ümumi məqsədə çatmaq üçün yaratdığı birlikdir. Korporasiyanın subyektləri arasında 

informasiya  mübadiləsini  həyata keçirmək üçün korporasiya daxilində başa düşülən, 

razılaşdırılmış  və  mühafizə  olunan  əlaqə  yaradırlar.

  Korporativ  idarəetmə  sistemi 

(şəkil  1)  elə  bir  təşkilati  modeli  əks  etdirir  ki,  onun  köməyi  ilə  korporasiya  öz 

səhmdarlarının  maraqlarını  təmsil  və  müdafiə  etməlidir.  Bu  sistem  mövcud 

qanunvericiliyə riayət olunması  və beynəlxalq standartların  nəzərə alınması əsasında 

---

9 

 

gəlirlərin  artırılması  məqsədilə  Direktorlar  Şurası,  menecerlər  və  digər  maraqlı 

şəxslərin (işçilər, kreditorlar, malsatanlar, yerli orqanlar, ictimai təşkilatlar) qarşılıqlı 

fəaliyyəti və qarşılıqlı hesabatlılığı sistemidir.  

 

 

Verilən sistemdəki istiqamətlər aşağıdakı şəkildə bölüşdürülmüşdür: 

  səhmdarlardan idarə heyətinə kapital daxil olur, idarə heyəti səhmdarlara şəffaf 

maliyyə hesabatı təqdim etməyə məcburdurlar; 

  səhmdarlardan  Direktorlar  Şurasının  fəaliyyətinə  nəzarət  həyata  keçirilir, 

Direktorlar Şurası isə səhmdarlara məlumatları və individual (şəxsi) hesabatları 

təqdim edirlər; 

  idarə  heyəyi  strategiyanın  reallaşdırılması  gedişində  operativ  verilənləri  və 

məlumatları  Direktorlar  Şurasına  təqdim  edir,  o  isə  öz  növbəsində  idarə 

heyətinin  fəaliyyətinə nəzarəti həyata keçirir. 

          Korporasiyaya  məxsus  olan  əmlak  onun  üzvlərinə  məxsus  olmaya  da  bilər  və 

korporasiyanın  daşıdığı  məsuliyyət  ona  daxil  olan  şəxslərin  məsuliyyəti  olmaya  da 

bilər.  Korporativ  münasibətləri  yaxşı  təşkil  olunmuş  korporasiya  öz  səhmdarları  və 

Şəkil 1.Korporativ idarəetmə sistemi

( 4-cü ədəbiyyatdan götürülmüş məlumatlar 

əsasında müəllif tərəfində hazırlanmışdır)

İdarə heyəti 

Direktorlar 

Şurası

Səhmdarların 

ümumi yığıncağı

---

10 

 

digər  maraqlı  tərəflər  (məsələn,  əməkdaşlar,  kreditorlar,  müştərilər  və  geniş 

ictimaiyyət)  qarşısında  məsuliyyət  daşıyır  və  şəffavlığı  təmin  edir.Dünya  Bankının 

prezidenti  Ceymz  Vulfenson  tərəfindən  qeyd  edildiyi  kimi:  "Dünya  iqtisadiyyatında 

korporasiyaların  idarə  edilməsi  dövlətlərin  idarə  olunması  məsələsi  qədər  vacib-

dir.(19,korporativ idarəetmə bölməsi) 

Sxem 1-də göstərilən idarəetmə tsikillərinin həyata keçirilməsi üçün idarəedən şirkət 

tabe  olan  təşkilatlar  (müəssisələr)  ilə  fəaliyyət  haqqında  informasiyanın  srukturu, 

həcmi və siyahısını müəyyənləşdirməli və razılaşdırmalıdır. 

İdarəedən  kompaniya 

korporasiyanın bütövlükdə siyasətini,  müəssisələrin  rəhbərləri  isə   ümumi siyasət  və 

maraqlara 

müvafiq 

olaraq 

öz 

müəssisələrinin 

fəaliyyət 

istiqamətlərini 

müəyyənləşdirirlər. 

                                             

Sxem 1. Korporasiyanın idarəetmə tsikli 

(internetdən götürülmüş məlumatlar əsasında müəllif tərəfindən hazırlanmışdır) 

           Korporativ idarəetmə strateji xarakter daşıyır və xarici mühitdə kompaniyanın 

uğurlu  fəaliyyətinə  istiqamətlənmişdir.(səhmdarların  hüquqlarının 

müdafiəsi, 

hökumət orqanları ilə, kreditorlarla qarşılıqlı əlaqələr).  Korporasiyanın (səhmdarlar) 

İmkanların 

analizi

Planlaşdırma

Təşkiletmə

Motivasiya

Nəzarət

Tənzimləmə

---

11 

 

sahibləri  və  onun  menecerləri  korporativ  münasibətlərin  əsas  iştirakçılarıdır. 

Səhmdarlar tərəfindən menecerlərə səlahiyyətlərin verilməsi və etimadın göstərilməsi 

son  dərəcədə  zəruridir.  Əks  halda  menecerlər  şuranın  qəbul  etdiyi  ümumi 

strategiyaya cavab verən qərarları operativ qəbul edə bilməzlər. Son nəticədə hər bir 

strategiya  yalnız  hesabatlara  və  məsuliyyətə  əsaslandıqda  işləyir.  Öz  səhmdarlarının 

ümidlərinə  uyğun  olaraq  müəssisələrinin  inkişafını  təmin  etməyə  qabil  olmayan 

menecerlər səhmdarlarda və Direktorlar Şurasında narazılıq doğurur.  Korporasiyanın 

idarəedilməsindən  narazı  olan  səhmdarlar  isə  öz  səhmlərini  bazarda  sata  bilər, 

şirkətin kapitalının artmaması və hətta azalması barədəki şübhələrini bu tərzdə aydın 

göstərmiş  olar  .  Səhmdar  cəmiyyətin    hər  bir  iştirakçısının  maraqları  digər 

iştirakçıların  maraqları    ilə  üst-üstə  düşməyə  bilər,  lakin  müəyyən  maraqlar  var  ki, 

bunlar bütöv bir sistem yaradır: 

  Səhmdarlar  və  səhmdar  cəmiyyətinin  idarəetmə  orqanları  (direktorlar  şurası, 

idarə heyəti, direktoru) arasında; 

  Səhmdar cəmiyyəti və qiymətli kağızlar emitent və investorlar arasında; 

  Səhmdar cəmiyyəti və dövlət orqanları arasında; 

         Korporativ  münasibətlərin  subyektləri  arasında  maraq  balansının  olmaması 

korporativ  mübahisələrə  səbəb  ola  bilər.  Korporativ  mübahisə  dedikdə,  səhmdar 

cəmiyyətlər,  səhmdarlar  və  cəmiyyətin  menecerləri,  investorlar  (potensial 

səhmdarlar) və cəmiyyət arasında yaranan fikir ayrılıqları, münaqişələri başa düşmək 

lazımdır. Onlar aşağıdakılardan birinin baş verməsi ilə nəticələnir: 

  fəaliyyətdə  olan  qanunvericilik  normalarınn,  cəmiyyətin  nizamnamə  və  ya 

daxili  sənədlərinin,  səhmdarların  və  ya  səhmdar  qrupılarının  hüquqlarının 

pozulması; 

  cəmiyyətə,  onun  rəhbərlərinə  qəbul  etdikləri    qərarların  mahiyətinə  görə 

iddiaların qaldırılması; 

  fəaliyyətdə  olan  idarəetmə  orqanlarının  səlahiyyətlərinin  vaxtından  əvvəl 

dayandırılması; 

---