Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki biznes universiteti İslam İbrahimov

Kompensasiya xərclərinin səviyyəsi isə aşağıda-
kılar ilə təyin edilə bilər: 
-
ətraf mühiti tam bərpa etmək üçün maksimal zə-
ruri xərclərin həcmi; 
-
minimal xərclər üzrə, xərclərin aşağı səviyyəsi, 
daha az maliyyə xərcləri; 
-
prioritet sayılan sahələr üzrə həyata keçirilən 
xərclər; 
-
maliyyə cəhətdən məqbul xərclər. 
Təbiəti mühafizəyə vəsaitlərin maksimum və mi-
nimum xərclərə bölünməsi məqsədəuyğun deyildir. 
Bəzən yeni texnologiyaların (kompleks, aztullantı-
lı) tətbiqi zamanı təbiəti mühafizə xərclərinin hesablan-
ması məsələsi ortaya çıxır. Burada təbiəti mühafizəyə 

---

243
çəkilən xərci hesablamaq çətin olur. Tullantıların istifa-
dəsi əlavə məhsul verir və ətraf mühitə mənfi yükü azal-
dır. Ona görə də istehsalat prosesini iki yerə bölüb, həm 
istehsalata, həm də təbiəti mühafizəyə olan xərcləri tə-
yin etmək çətindir. Lakin belə bölgü vergi güzəştlərini 
müəyyən edərkən lazım gəlir. 
Mikroiqtisadi səviyyədə təbiəti mühafizə xərclə-
ri aşağıdakı qaydada bölünür: 
1)
ümumi, yaxud bütövlükdə təbiəti mühafizə təd-
birlərinin realizə edilməsinə çəkilən xərclər; 
2)
orta və ya xüsusi-1 ton tullantının (axıntının) tə-
mizlənməsinə çəkilən xərclər; 
3)
həddi (normativ) xərclər – hər bir əlavə tullantı-
nın (axıntının) 1 tonunu təmizləmək üçün əlavə xərclər. 
Bundan başqa, təbiəti mühafizə xərcləri iki dərəcəyə 
(növə) bölünür: cari və əsaslı xərclər. 
2. Kapital qoyuluşunun istiqamətləri və təyinatları 
 
Kapital (əsaslı) xərcləri ekoloji məqsədlər üçün 
həyata keçilən, materiallaşdırılan (maddiləşdirilən) 
xərclərdir
. Bəzən kapital qoyuluşu təbiəti mühafizə 
fondlarında əhəmiyyətli dərəcədə böyük ola bilər (bəzi 
sahələr üzrə 30-40 %).