Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ sumqayit döVLƏt universitetiNİn nəZDİNDƏ

Sensor terbiyesinin psixoloji fizioloji ve pedaqoji esaslari 
Mektebeqeder dovrun ilk ilinden baslayaraq analizatorlar suretle inkisaf edir. Duyguda 
analizatorlarin butun sobeleri istirak edir. 

---

Ikinci siqnal sisteminin ve nitqin inkisafi ile elaqedar olaraq analizatorlarin fealiyyeti daha yuksek 
pilleye qalxir. Etraf muhitin qavranilmasi beyinden tehlil-terkib fealiyyeti teleb edir. Demeli sensor 
tebiye duygularin tefekkur ve nitqle vehdetde inkisafidir. 
Qavrana ezele hissi ile eyni vaxtda bas verir muxtelif duygularin cem halinda birlesdirir onlari 
daha parlaq edir 
Hereket analizatorunun roluq haqqinda fiziologiyanin verdiyi melumat pedaqogika ucun boyuk 
ehemiyyete malikdir. Gorme esitme ve diger duygular hereketle bagli olduqda onlarin inkisafi 
daha muvefeqiyyetle gedir. 
Fealiyyet zamani iki-uc analizatorun birge istiraki usagin tanis oldugu esya haqqinda coxlu 
melumat almasi ile beraber hem de her analizatorun hessasligini artirir. 
Mekan haqqinda tesevvurlerin inkisafi 
Usaq etraf muhiti onun dinamikliyi deyismesi ile qavrayir. Butun heyat hadiseleri mekan ve 
zaman daxilinde bas verir formasi ve boyukluyu olur. Mekan haqqinda tesevvurler ve anlayislar 
usagin evvelki biliyi ile cox baglidir. "Mekan tesevvurleri" anlayisina asagidakilar daxildir: 
Forma boyukluk mekan munsaibetleri mesafe yerlesme istiqamet. Usaqlarda mekan anlayisi 
birden bire yaranmir. Bunun ucun usaq esyalarin xususiyyetlerini tehlil etmeli esyalar arasindaki 
elaqeni anlamali bu elaqeni sozle ifade etmeyi bacarmalidir. Esyalarin formasi esasen ezele 
hissi ile gorme obrazi assosiasiyasinin neticesidir. Bele ki forma evvelce usaqlar terefinden 
konkret esyanin keyfiyyeti kimi basa dusulur formanin adi hemin esyanin adi ile umumillesdirilir. 
Meselen usaq deyir: Kubikler tikinti materiallaridir kurecikler ise oyuncaqlardir. Terbiyeci 
usaqlara esyalarin oxsar cehetlerini gormeyi oyredir. Usaq cox vaxt formani oxsar esya ile 
adlandirirlar. Kagiz uzerinde cekilmis daireye "teker" ovala "yumurta" deyirler. Tedricen onlarin 
mekan anlayisi zenginlesir esyalari "tedqiq etmek" onlara diqqetle baxmaq toxunmaq muqayise 
etmek bacarigi formalasir. 
Usaqlar esyalar uzerinde isleyerken onlarin muxtelif formada olmasini boyuk ve kicikliyini de 
mueyyen edirler. Bu meqsedler oyun xarakterli mesgeleler mustesna rol oynayir. Meselen: sufre 
acarken novbetci derin ve dayaz bosqablari sorba ucun boyuk qasiqlari cay sufresi ucun ise 
kicik qasiqlari secmeli olur. Meseye parka gezintiye gederken usaqlar boyuk ve kicik govdeli 
agaclara diqqetle baxib muqayise aparirlar. 
Usaq mekan munasibetlerini cetin menimsese de tedricen yaxin ve uzaq sozleri onun nitqinde 
ozune genis yer tapir 
Usaqlarin lugetinde evvelce burada orada sozleri yaranir. Usagin sag ve sol anlayislarina 
yiyelenmesinde muxtelif vasitelerden istifade etmek olar. Meselen "Ayaqqabinin hansi tayini sag 
hansini ise sol ayaga geyinmek lazimdir? suali ile terbiyeci usaqlara muraciet ederek bu 
anlayislari onlara basa sala biler 

---

Gimnastik hereketler de mekan anlayisini menimsemede muhum rol oynayir. Bu hereketlerin 
neticesinde usaqlar tedricen ireli geri saga sola donerek gosterilen mekan anlayislarini 
menimseyirler