Pulun
diktaturası
111
la
rın heç bir qiymətinin olmadığını görürük. Yaşanan böhran
maddiyata bel bağlamanın yanlışlığını bir daha nümayiş etdirib.
H
əyatlarını yalnız nailiyyət, karyera və pul kimi gözlə görünən
şeylər əsasında quranlar evlərini qumların üzərində inşa etmiş
insanlara b
ənzəyirlər. İnsanın həqiqət hesab etdiyi bu kimi
şeylər gec-tez yox olub onun əlindən çıxaracaq – deyə Roma
Papası sinoddakı çıxışında qeyd edib.
Beyn
əlxalq Valyuta Fondunun (BVF) 2009-cü ilin əvvəl-
l
ərində dünya iqtisadiyyatının son mərhələsinə həsr olunmuş
proq
nozları əvvəlkindən daha məyusedici olmuşdur. Belə ki,
proq
nozda bildirilirdi ki, İkinci Dünya müharibəsindən sonra
bel
ə əhatəli qlobal iqtisadi tənəzzüllə dünya iqtisadiyyatı rast-
laşmayıb. Bu il (yəni 2009-cu ildə) geriləmə nəticəsində iqtisa-
di artım 1,3 faiz həddinə düşəcək. Gələn il isə cüzi artım (1,9
faiz) gözl
ənilir.
BVF qlobal iqtisadiyyatda 0,5 faiz artım olacağını söylə-
yir
di. O zaman böhranın episentri ABŞ-ın maliyyə sistemi 2
trilyon 700 milyard dollar itirdi. BVF-nin o dövrd
əki proqnozu-
na gör
ə, Obama administrasiyasının gördüyü tədbirlər dərhal
s
əmərə verməyəcək. ABŞ iqtisadiyyatı 2010-cu ildə də sıfır
nöqt
əsində qalacaq. Avropada isə iqtisadi artım daha gec başla-
yacaq. Haz
ırda dünya iqtisadiyyatının bayraqdarı Çin və Yuna-
nıstan sayılır. Bu ölkələrdə indi artım var, növbəti ildə daha çox
gözl
ənilir. Düzdür, bu proqnozlar özünü tam doğrultmadı. Çün-
ki, Yunanıstanda vəziyyət getdikcə pisləşməyə başladı.
2009-cu ild
ə Londonda dünyanın ən iri iyirmi ölkəsinin li-
derl
əri iqtisadi böhranın aradan qaldırılması ilə əlaqədar olaraq
birg
ə bəyanat qəbul etdilər və qərara gəldilər ki, dünyanın aparıcı
ölk
ələri Beynəlxalq Valyuta Fondu və Dünya Bankı vasitəsilə
inkişaf etməkdə olan ölkələrə 2 trilyon dollar vəsaiti kredit
şəklində versinlər. Lakin London samitində 2 trilyon deyil, yalnız
1,1 trilyon dollar v
əsaitin verilməsi barədə razılıq əldə olundu.
Bunun özü d
ə o zaman üçün kifayət qədər ciddi rəqəm idi.
Pulun
diktaturası
112
Bu proqnozun ardınca yeni böhran dalğasının başlanması
deyil
ənləri demək olar ki, alt-üst etdi. Proqnoz çox cəhətdən
özü
nü doğrultmadı.
Bütün dünyada yaranan iqtisadi böhran Karl Marksın «Ka-
pital»
əsərinin satışını rekord həddə çatdırdı. Almaniyada bir gün
ərzində 300 min ədəd satılan «Kapital»ın müəllifinin XIX əsrdə
yazdığı «Burjua öz məzar ekskavatorlarını yaradacaq», «Ka-
pitalizm öz-özünü yox ed
əcək» kimi fikirləri bu gün öz təsdiqini
tapır. Qeyd edək ki, 1848-ci ildə Fridrix Engelslə Karl Marksın
birg
ə yazmış olduğu «Kommunizmin manifesti» əsəri «Kapitaliz-
min özünü yox etm
əyə gətirib çıxaracaq daxili dinamitlər yarada-
caq, eynil
ə feodalizm kimi» fikirləri ilə zəngindir. Bu gün yaşanan
iqtisadi böhran anında insanlar yenidən «Kapitalizm çökməyə
m
əhkumdur» deyən Marksı oxuyur və xatırlayırlar. Bu ara
Türkiy
ədə də Marksın yaradıcılığına böyük maraq yaranmışdır.
Böyük italyan şairi Dante (1265-1321) demişdir: - Sən
öz yolunla get, qoy adamlar n
ə deyirlər desinlər. K.Marks
h
əmişə yeri gəldikcə bu sözləri təkrar edərdi, hətta «Kapi-
tal»a yazdığı müqəddiməsini də bu sözlərlə qurtarmışdır.
Marks elmd
ə dahi idi, lakin əvəzedilməz də deyildir. Qə-
dim Çin hikm
ətində deyildiyi kimi, özünü əvəzedilməz bilən
şəxs qoy barmağını su dolu fincana salsın və sonra baxsın ki,
barmağını çıxarandan sonra suda hansı deşik qalıb.
F
əlsəfi və iqtisadi təfəkkürü güclü insanlar isə, quru-
lu
şundan, hakimiyyət başında kimin dayanmasından asılı
ol
mayaraq, cılız fikirlərdən uzaqlaşıb, tarixin qiymət verə
bil
əcəyi elmə əsaslanmalıdır. Ruslar demişkən, başı itirən-
d
ən sonra saça heyfsilənməzlər.
M
əşhur qazax şairi, alimi və ictimai xadimi Oljas Süley-
ma
nov başıbəlalı «Az-Ya» əsərində çox kəskinliklə yazmışdır:
«T
ək şübhə hesabına elmi irəli aparmaq mümkün olmadığı ki-
mi, t
əkcə inam gücünə onu inkişaf etdirmək olmaz. Əks halda
tarixi tutya iki dinin
– nihilizmin v
ə vətənpərvərliyin bir atribu-
Pulun
diktaturası
113
tuna çevrilir. M
ənbəni bilmək mənbədən nə almaq istədiyini
bilm
əkdən qat-qat əhəmiyyətlidir.
Bel
ə bir şəraitdə elmdə ən dəyərli fiqur skeptik olur. Onu
qoruyub saxlamaq elmin ömrünü uzatmaq dem
əkdir.
… Skeptik –
neştərli arıdır. Yalnız nadan bağban bu arını
qo
ruq sayılan gül-bağçadan qova bilər. Məhz arı gülzarlığa so-
xularaq çiç
əkləri mayalandırır. Qiymətli çiçək şirəsini tüklücə
quldurdan qorumaqla g
ələcək məhsulu məhv etmiş oluruq»
1
.
2.2. Marksizm, marksist ideologiya, marksist
r
əhbərlər (siyasətçilər)
T
ədqiqatımızda marksizmin təhlilinə, marksizmə dair
müa
sir baxışlara nisbətən çox diqqət
yetirilməsi təəccüblü gö-
rünm
əməlidir. Çünki, iqtisadi nəzəriyyələr tarixində alternativ
n
əzəriyyələr axtarışının ən ciddi dövrü başlanıb.
XX
əsrdə 70 il hökm sürən ölkəni Marksın ideyalarından
ya
ranmış tam sosializm hesab etmək olmaz. Bu sosializm haq-
qında tarixən söylənilmiş fikirlərdən və 70 illik təcrübədən çı-
xan obyektiv n
əticədir.
Marksizm formalaşdırılmış marksist ideologiya və mark-
sist r
əhbərlərin fəaliyyəti ilə nəinki elmi simasını saxlamış, ək-
sin
ə illüziyaya çevrilmişdir. Elmlə gerçəklik arasında böyük
t
əzad əmələ gəlmişdir.
Leninin
2
(1870-1924) r
əhbərliyi ilə işlənib hazırlanmış
sosializm x
ətti, sosializm quruculuğunun Stalin
1
t
ərəfindən zor-
1
Bax: Süleymanov Oljas. Az-Ya.
– B.: Az
ərnəşr, Azərbaycan Bədii
T
ərcümə və Ədəbi Əlaqələr Mərkəzi. 1993, s. 10.
2
Qeyd: ABŞ prezidenti olmuş oğul Corc Buş Usamə bin Ladeni Lenin və Hitlerlə
bir sıraya qoyub. O, Amerikanın hərbi zabitlər assosiasiyasının qarşısında çıxışı
zamanı dünyanın vaxtilə Leninin və Hitlerin açıq bəyanatlarına fikir vermədiyini və
bunun milyonlarla insanın ölümünə gətirib çıxardığını vurğulayıb və qeyd edib ki, bu
gün Usam
ə bin Laden və onun müttəfiqləri öz niyyətlərini Lenin və Hitler kimi açıq
bildirirl
ər.