Azərbaycan respublikasinin təHSİl naziRLİYİ
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
7 Qiymətli kağızlar bazarı sərbəst kapitalın qoyula biləcəyi müxtəlif sferalardan biri olduğuna görə, o digər bazarlarla aşağıdakı şərtlər daxilində rəqabət aparmağa məcburdur: -
-
Bazarın vergiqoyma səviyyəsi; -
gözlənilən gəlirin alınmaması və ya kapitalın itirilmə riski səviyyəsi; -
bazarın təşkil olunması və invetor üçün əlverişli şəratin yaradılması, yəni bazarda tez girmək və çıxmaq imkanı; -
bazarın informasiya vermə səviyyəsi və s. Qiymətli kağızlar bazarı müxtəlif funksiyaları yerinə yetirir. Bu funksiyalar şərti olaraq 2 qrupa – bütün bazarlara xas olan ümumbazar funksiyalarına və digər bazarlarda olmayan xüsusi funksiyalara bölünür. Qiymətli kağızlar bazarının ümumbazar funksiyalarına aşağıdakılar daxildir: -
kommersiya funksiyası – həmin bazarda aparılan əməliyyatlardan mənfəətin əldə edilməsi; -
təmin olunması; -
informativlik funksiyası – ticarət obyektləri və iştirakçıları haqqında məlumatların hazırlanması və bütün bazar iştirakçılarına çatdırılması; -
müəyyənləşdirilməsi, iştirakçılar arasında yaranan mübahisəli halların araşdırılması, prioritetlərin təyin edilməsi, nəzarət və idarəetmənin təşkili. Qiymətli kağızlar bazarının xüsusi funksiyalar qrupunu yenidənpaylama və maliyyə risklərinin sığorta funksiyaları təşkil edir. Yenidənpaylanma funksiyaları öz yerində 3 hissəyə bölünür: -
müxtəlif sahələr və bazar fəaliyyəti sferaları arasında pul vəsaitlərinin yenidən paylanması; -
8 - əlavə pul vasitələrinin dövriyyəyə buraxılmaması şərti ilə dövlət büdcəsi defesitinin maliyyələşdirilməsi. Qiymətli kağızlar bazarının maliyyə risklərinin sığortası funksiyasını yerinə yetirilməsi fyuçers və opsion kimi törəmə qiymətli kağızlar növünün meydana gəlməsi ilə əlaqədardır. Qiymətli kağızlar adlı, adsız və orderi qiymətli kağızlara bölünür. Adlı qiymətli kağızlar müəyyən şəxsin adına verilmiş qiymətli kağız sayılır. Bu qiymətli kağız üzrə borclu icranı yalnız sənədin sahibi olan və özünün adına verilmiş şəxs kimi və ya şəxsin hüquq varisi kimi təqdim edən şəxsə həyata keçirilməlidir. Qiymətli kağız o halda adsız sayılır ki, ona əsasən borclu öhdəliyi bu qiymətli kağızı təqdim edən istənilən şəxsə icra etməyi öz üzərinə götürür. Əgər qiymətli kağız üzrə ixtiyarlı şəxs öz sərəncamı ilə öz əvəzinə başqa ixtiyarlı şəxs təyin edə bilərsə, qiymətli kağız orderi kağız sayılır. Borclu icranı yalnız adına və ya sərəncamı ilə sənəd yazılmış şəxs və ya şəxsin hüquq varisi olduğunu sübut edən şəxsə həyata keçirməlidir.[11] Qiymətli kağızlar bazarının tərkib hissəsinin əsasını bazarda aparılan ticarət üsulları təşkil edir. Bu baxımdan qiymətli kağızlar bazarının 5 növ müxtəlifliyini qeyd etmək lazımdır: 1.
İlkin və təkrar qiymətli kağızlar bazarı. İlk növbədə ilkin bazarı nəzərdən keçirək.Bu zaman qiymətli kağızlar öz qəbul qaydaları tələbləri ilə ilk dəfə satışa çıxarılır və realizə olunma prosesinin ilk mərhələsində ilk dəfə olaraq alıcılar tərəfindən alınır. Təkrar bazarda isə öncələr buraxılmış qiymətli kağızlar dövriyyə müddəti daxilində alqı-satqı və ya digər köçürmə formalarında öz sahibini dəyişir. 2.
Mütəşəkkil qiymətli kağızlar bazarında qiymətli kağızların yicarəti bazar istirakçıları arasında, onların zəmanəti ilə digər bazar iştirakçıları – lisenziyaya malik peşakar vasitəçilər tərəfindən sərt qaydalar əsasında təşkil edilir. Qeyri-mütəşəkkil bazarda vəziyyət fərqlidir.Bu zaman qiymətli kağızların dövriyyəsi zamanı bazar 9 iştirakçılarının hamı tərəfindən qəbul edilmiş qaydalara riayət etməsinə heç bir tələb qoyulmur. 3.
Birja və birjadankənar qiymətli kağızlar bazarı. Birja bazarında qiymətli kağızların ticarəti yalnız bütün bazar iştirakçıları arasından ciddi surətdə seçilmiş birja vasitəçiləri tərəfindən fond birjasında və birja qaydaları əsasında təşkil edilir. Birjadankənar bazarda qiymətli kağızların ticarəti fond birjasından kənara həyata keçirilir. 4.
Ənənəvi və kompyuterləşdirilmiş qiymətli kağızlar bazarı. Bazar iştirakçılarının arasında qiymətli kağızların ticarəti ənənəvi və kompyuterləşmiş bazarda həyata keçirilə bilər. Sonuncu halda ticarət fond vasitələrini birləşdirən vahid kompyuter şəbəkəsi vasitəsilə aparılır. Bu zaman iştirakçıların yerləşdiyi fiziki yerə heç bir məhdudiyyət qoyulmur və onlarla ticarət əlaqələrini yaradıb həyata keçirmək üçün ticarət sisteminə qiymətli kağızların alışı və satışı haqqında öz sifarişlərini daxil etmək kifayət edir. 5.
Kassa və müddətli qiymətli kağızlar bazarı. Kassa qiymətli kağızlar bazarında əqdlər 1-2 iş günü ərzində icra olunur. Müddətli qiymətli kağızlar bazarında isə müxtəlif növ əqdlərin icra müddəti 2 işçi günündən çox olub, adətən 3 ayadək davam edir. Qiymətli kağızlar bazarının alqı – satqı obyekti kimi qiymətli kağızlar çıxış edir. Onlar kağız formasında və yaxudda elektron formada olur və öz dəyəri olmayan əmtəədir. Qiymətli kağız müəyyən olunmuş formaya riayət olunmaqla hər hansı hüququ təsdiqləyən sənəddir.Həmin hüquq bu sənəd olmadan həyata keçirilə bilməz. Qiymətli kağız başqasına verdikdə onun təstiqlədiyi bütün hüquqlar da keçir. Qiymətli kağızla təstiqlənən hüquqların, qiymətli kağızların məcburi rekvizitləri, qiymətli kağızın formasına aid tələblər və digər zəruri tələblər qiymətli kağızlar haqqında qanunlarla və ya onların müəyənləşdirdiyi qaydada təyin edilir.
Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|