Azərbaycan respublikasinin təHSİl naziRLİYİ
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- NƏTİCƏ VƏ TƏKLİFLƏR
- İstifadə edilmiş ədəbiyyat
68
yaradılmışdır. Həmçinin, QKDK-nın fəaliyyəti və qiymətli kağızlar bazarındakı yeniliklər barədə kütləvi informasiya vasitələrinin (KİV) nümayəndələrinin, eləcə də geniş ictimaiyyət məlumatlandırılması istiqamətində hesabat dövrü ərzində mütəmadi 7 olaraq təlim və seminarlar təşkil olunmuş, eləcə də kapital bazarlarına dair maarifləndirici materiallar hazırlanaraq elektron və yazılı media ilə yayılması təmin edilmişdir. Hesabat dövrü ərzində Azərbaycan Respublikasının Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsinin rəhbərliyinin Azərbaycan Banklar Assosiasiyasının üzvləri ilə görüşü keçirmişdir. Tədbirdə ötən dövr ərzində Azərbaycan iqtisadiyyatının müxtəlif sahələrində, o cümlədən ölkənin kapital bazarlarında həyata keçirilən islahatlar barəsində görüş iştirakçılarına məlumat verilmişdir. Belə ki, qiymətli kağızlarla ticarət proseslərinin sadələşdirilərək avtomatlaşdırılması, maliyyə vasitəçilərinin institusional potensialının artması, onların bilik və məlumatlılıq səviyyəsinin yüksəlməsi, bazara yeni maliyyə alətlərinin təklif olunması kimi tədbirlərin əsas məqsədinin iqtisadiyyatın kapitala olan tələbatını təmin etmək üçün effektiv kapital bazarı infrastrukturunun formalaşdırılması və maliyyə mənbələrinə çıxış imkanlarının genişləndirilməsi olduğu tədbir iştirakçılarının diqqətinə çatdırılmışdır. Hesabat dövründə xarici dövlətlərin qiymətli kağızlar bazarı tənzimləyiciləri ilə müqavilə- hüquq bazası və əlaqələr genişləndirilmişdir. Belə ki, Azərbaycan Respublikası və Birləşmiş Ərəb Əmirliyinin qiymətli kağızlar bazarı tənzimləyiciləri arasında məlumat mübadiləsi vasitəsilə birbirinə tənzimləyici funksiyalarının həyata keçirilməsi, investorların hüquqlarının qorunması, tənzimləyici potensialın artırılmasına dəstək göstərilməsi və qarşılıqlı məsləhətləşmələrin təşkil edilməsi məqsədilə 2 aprel tarixində BƏƏ nümayəndə heyətinin Bakıya səfəri zamanı ―Azərbaycan Respublikasının Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsi ilə Birləşmiş Ərəb Əmirliyinin Qiymətli Kağızlar və Əmtəə Agentliyi arasında yardım və qarşılıqlı əməkdaşlıq haqqında‖ Anlaşma Memorandumu imzalanmışdır. Bununla yanaşı, Azərbaycan və Çin qiymətli kağızlar bazarında ikitərəfli əlaqələrin qurulması və gücləndirilməsi, maliyyə bazarlarına səmərəli nəzarət sisteminin təşkili və bu bazarlara dair effektiv məlumat
69
mübadiləsinin həyata keçirilməsi məqsədilə 19 may 2015-ci il tarixində QKDK nümayəndə heyətinin Çinə səfəri zamanı ―Azərbaycan Respublikasının Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsi ilə Çin Qiymətli Kağızlar üzrə Tənzimləmə Komissiyası arasında qiymətli kağızlar və fyuçers bazarlarının tənzimlənməsinə dair əməkdaşlıq haqqında‖ Anlaşma Memorandumu imzalanmışdır. Hesabat dövrü ərzində QKDK-da növbəti ortamüddətli perspektiv üçün inkişaf strategiyası qəbul edilmişdir. Belə ki, qeyri-neft sektorunu ucuz, davamlı və rəqabətli maliyyə resurslarına çıxış ilə təmin edən, daxili və xarici təsirlərə yüksək dayanıqlılıq nümayiş etdirən qiymətli kağızlar bazarının formalaşdırılması missiyası çərçivəsində QKDK-nın struktur bölmələri tərəfindən 2016- 2018-ci illəri əhatə edən Strateji Plan hazırlanaraq təsdiq olunmuşdur. Strateji Planın hazırlanmasında məqsəd əvvəlki dövrlərdə nail olunmuş uğurları qoruyan və yeni situasiyada hökumətin iqtisadi diversifikasiya siyasətini dəstəkləyərək real sektorun maliyyə tələbatını davamlı təmin edən dayanıqlı infrastruktur və yüksək kompitensiyalı bazar institutlarının formalaşdırılmasıdır. Qiymətli kağızlarla ticarətin səmərəliliyinin artırılması və risklərin azaldılması məqsədilə qiymətli kağızların ticarəti üzrə mərkəzləşdirilmiş klirinq sistemin yaradılması və onun elektron ödəniş sistemlərinə inteqrasiyasının təmin edilməsini planlaşdırılır. Bundan başqa, proqramda maliyyə vasitəçiliyi fəaliyyətinin və kollektiv investisiya sxemlərinin təşkili və təşviqinə diqqət yetirilib. Sənəddə nəzərdə tutulmuş tədbirlər çərçivəsində müasir maliyyə vasitəçilərinin - investisiya şirkətlərinin, aktivlərin idarə edilməsi şirkətlərinin və kastodian təsisatlarının formalaşması üçün zəruri hüquqi və təşkilati mexanizmlər formalaşdırılacaq. Maliyyə vasitəçiləri tərəfindən broker, diler, investisiya təhlili, anderraytinq və digər əlaqədar funksiyaların kompleks şəkildə həyata keçirilməsi üzrə fəaliyyət təşviq ediləcək. Proqramın yeniliyi və ən vacib hissəsi kimi burada qiymətli kağızlar bazarında tələb və təklifin dəstəklənməsi üzrə müəyyən addımların öz əksinin tapmasını qeyd etmək olar. Proqramda bildirilir ki, qiymətli kağızlar bazarının səmərəli fəaliyyət
70
göstərməsi üçün fond bazarında ticarətin artırılmalı və bunun üçün əlverişli mühitin yaradılmali,həmçinin mövcud kapital bazarı alətlərindən istifadə genişləndirilməli , yeni maliyyə alətlərinin buraxılışı tələb olunmalıdir.Müasir kapital bazarının formalaşması ən birinci növbədə dövlət istiqrazlarının likvid və dərin bazarının təmin edilməsi ilə sıx bağlıdır. Bunun üçün isə müvafiq dövlət orqanlarının fəaliyyətinin əlaqələndirilməsi, monetar həmçinin fiskal siyasət alət və vasitələrindən optimal şəkildə istifadə olunması habelə birinci mərhələdə dövlət qiymətli kağızlarının likvidliyinin təmin edilməsi üçün zəruri tədbirlərin həyata keçirilməsi planlaşdırılır. Qiymətli kağızlar bazarında ticarətin genişləndirilməsi məqsədilə qiymətli kağızlar bazarlarından maliyyələşməyə hazır olan bir çox dövlət müəssisələrinin qiymətli kağızlarının fond birjasında təklif edilməsi nəzərdə tutulur. Bununn üçün müvafiq hüquqi və təşkilati mexanizmlərin yaradılması nəzərdə tutulur. Habelə özəl sektora dövlət maliyyə dəstəyinin fond bazarı alətləri ilə göstərilməsi, dövlət xətti ilə sərmayələrin qoyulmasında fond birjasında kotirovka olunan şirkətlərə üstünlük verilməsi və sərmayələrin çıxış dəyərinin kapital bazarı alətləri ilə müəyyənləşdirilməsi həyata keçiriləcək. Kiçik və orta sahibkarlığın kapital bazarlarından maliyyələşməsi imkanlarının artırılması məqsədilə Bakı Fond Birjasında alternativ ticarət platforması yaradılması nəzərdə tutulur. Bütün bunlarla bərabər, fond birjasında təqdim edilən investisiya alətlərinin çeşidinin artırılması və fərdi investorların bazara marağının təmin edilməsi məqsədilə xarici fond bazarlarında ticarət olunan qiymətli kağızların yerli bazarda, habelə yerli qiymətli kağızların xarici kapital bazarlarında təklif edilməsi, bunun üçün müvafiq hüquqi və təşkilati tədbirlərin həyata keçirilməsiplanlaşdırılır. Qiymətli kağızlar bazarında yüksək rəqabət gücünə malik maliyyə alətlərinin təklifinin genişləndirilməsi üçün həmçinin xarici investorların Azərbaycanın qiymətli kağızlar bazarına marağının artırılması üçün infrastruktur layihələrinin fond bazarı alətləri ilə maliyyələşdirilməsi təcrübəsinin tətbiq olunması, müxtəlif borc kağızlarının və müddətli kontraktların ticarəti mexanizmlərinin də yaradılması nəzərdə tutulur. Kapital bazarlarının səmərəli fəaliyyəti, özəl sektorun kapital
71
bazarlarından maliyyələşmə və bütövlükdə investisiya imkanlarının genişlənməsi məqsədilə əlverişli vergi mühitinin mövcudluğu çox vacib rol oynayır. Bunu nəzərdə tutaraq , qiymətli kağızlar bazarında vergiyə cəlb olunma şərtlərinin qabaqcıl beynəlxalq təcrübə əsasında təkmilləşdirilməsi, həmçinin qiymətli kağızlardan əldə edilən investisiya gəlirlərinə, qiymətli kağızların alqı-satqısından əldə olunan gəlirlərə vergi güzəştlərinin tətbiq olunması gündəlikdə olacaq. Habelə investisiya fondlarının fəaliyyətini, şirkətlərin fond birjasının listinqinə çıxmasını təşviq edən əlverişli fiskal şəraitin yaradılması nəzərdə tutulur. Xatırladaq ki, "2011-2020-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında qiymətli kağızlar bazarının inkişafı" Dövlət Proqramı ölkə başçısı tərəfindən mayın 16-da təsdiqlənib. 2011-2020-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında qiymətli kağızlar bazarının inkişafı‖ Dövlət Proqramının yəni Dövlət Proqramı ən mühim məqsədi müasir, beynəlxalq standartlara uyğun, iqtisadiyyata geniş kapitalizasiya imkanları təqdim etmək və risklərin etibarlı idarə edilməsini təmin edən, yüksək səmərə ilə fəaliyyət göstərən qiymətli kağızlar bazarının formalaşdırılmasıdır.[11]
72
NƏTİCƏ VƏ TƏKLİFLƏR Buraxılış mövzusunun tədqiqi aşağıdakı nəzəri və praktiki xarakterli nəticə və təkliflərin əsaslandırılmasına imkan vermişdir: Qeyd etdiyim kimi qiymətli kağızlar bazarı dövlətin maliyyə və pul-kredit siyasətinin əsas aləti kimi çıxış etmək maliyyə resurslarının hərəkətini təşkil etmək, onların düzgün istiqamətləndirilməsini təmin etmək və baxımından iqtisadiyyatın inkişafinda çox vacib rol oynayır. Həmçinin qiymətli kağızar bazarı borcların və ödəmələr problemlərini həll edərək istehsal və digər iqtisadi münasibətlərin fasiləsizliyinin təmin olunmasında da vacib əhəmiyyətə malikdir. Qeyd etdiyim sahədə isə əsas alətlər, artıq bildiyimiz kimi qiymətli kağızlar bazarının tərkibinə daxil olan veksel və istiqrazla keçirilən əməliyyatlardır. Beləliklə müəyyən bir təsərrüfat subyektinin hər hansı tələbatlarını ödəmək üçün müvəqqəti olaraq maliyyə vəsaitlərinə ehtiyacı varsa, qiymətli kağızlar bazarı ona veksel və ya istiqrazlar buraxmaq yolu ilə bu ehtiyacı ödəmək və cari öhdəlikləri yerinə yetirməklə həmin subyektin fəaliyyətinin fasiləsizliyini təmin etmək kimi bir çox imkanlar verir. Dövlət üçündə bu bazarın mövcudluğu xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Bu,ən çox dövlət borcu ilə bağlı yaranan münasibətləri əhatə edir. Dövlətin öz funksiyalarını yerinə yetirməsi zamanı büdcə vəsaitləri və digər vasitələr kifayət etmədikdə dövlət dövriyyəyə müxtəlif qiymətli kağızlar məsələn xəzinə vekselləri, qısamüddətli istiqrazlar və digərlərini buraxmaqla bu resurslara olan tələbatını ödəyir. Bunlardan başqa qeyd etməliyəm ki, qiymətli kağızlar bazarındakı vəziyyəti öyrənməklə hər hansı bir ölkədə istehsal-iqtisadi şəritin nə vəziyyətdə olduğunu müəyyən etmək olar. Yaxın illər ərzində iqtisadiyyatda bazar münasibətlərinə keçilməsi istiqamətində görülən işlər nəticəsində ölkənin iqtisadiyyatında müxtəlif sahələr üzrə böyük inkişaf müşahidə olunur ki bunlara məsələn ildən-ilə ümumi daxili məhsulun artması inflyasiyanın templərinin azalması və sənaye istehsalının göstəricilərinin artması, milli valyutanın sabitliyinin əldə edilməsi, kiçik və orta müəssisələrin 73
özəlləşdirilməsinin keçirilməsi, xarici investisiyaların axımının çoxalması, milli bank sisteminin yaradılması və digərləri aiddir.Həmçinin tədavülə dövlət qısamüddətli istiqrazları, dövlət özəlləşdirmə payları dövlət özəlləşdirmə opsionları, səhmdar cəmiyyətlərinin səhmləri, kredit təşkilatlarının depozit sertifikatları və veksellər buraxılmışdır. Qiymətli kağızlar üzrə Dövlət komitəsinin fəaliyyəti qiymətli kağızlar bazarının dövlət tənzimlənməsi sisteminin təkmilləşdirilməsi yolu ilə Azərbaycanda həmin bazarın inkişafına şərait yaratmiş iqtisadi problemlərin həll olunması üçün zəmin yaratmış və beynəlxalq maliyyə bazarları sisteminə inteqrasiya olunmağa yönəlmişdir. Azərbaycanda qiymətli kağızlar bazarının inkişaf etdirilməsinin əsas şərtlərindən biri yerli şirkətlərin ticarət markalarının bir brend kimi formalaşdırılmasıdır. Qiymətli kağızlar bazarında yüksək rəqabət gücünə malik maliyyə alətlərinin təklifinin genişləndirilməsi, xarici investorların Azərbaycanın qiymətli kağızlar bazarına marağının artırılması məqsədilə infrastruktur layihələrinin fond bazarı alətləri ilə maliyyələşdirilməsi təcrübəsinin tətbiq olunması, müxtəlif borc kağızlarının və müddətli kontraktların ticarəti mexanizmlərinin də yaradılması nəzərdə tutulur. Son nəticə olaraq aşağıdakı təklifləri yazmaq olar: a)İlk öncə Qiymətli kağızlara olan təlabatın və ona uyğun olan təklifin yaranması üçün şəraitin yaradılmasi yaxıi olar; b)Emitentlər tərəfindən investorların qanuni hüquqlarının yəni özəlliklə qiymətli kağızların və qiymətli kağızlar üzrə gəlirlərin vaxtında ödənilməsi müdafiəsi və korporativ idarəetmə və məlumatın açıqlanması normalarına riayət edilməsinin təmin edilməsi yolu ilə qiymətli kağızlara olan təlabatın stimullaşdırılması və dəstəklənməsi lazımdır c)Son olaraq vəsaitlərin cəlb edilməsi üçün təsərrufat subyektlərinin qiymətli kağızlar bazarından istifadə etməyə stimullaşdıran mexanizimlərin tətbiq edilməsi.
74
Deyilənlərin ümumiləşdirərək bele bir nəticəni gördük ki, bazar iqtisadiyyatı ölkəsi olaraq Azərbaycanda da bu bazarın formalaşması çox vacib hadisələrdəndir.Ona görə ki, ölkədə geniş miqyasda dövlət mülkiyyətinin özəlləşdirilməsi prosesinin həyata keçirilməsi, sahibkarlığın inkişafı, səhmdar cəmiyyətlərinin qurulması, borc münasibətlərinin inkişafı həmçinin digər iqtisadi proseslər qiymətli kağızlar bazarının mövcudluğunu lazım edir. Həmçinin özəlləşdirmə çekləri və opsionlarının buraxılışı bazar iqtisadiyyatına keçidlə əlaqədar dövlət mülkiyyətinin özəlləşdirilməsində çox vacib rol oynamışdır. Respublikamız tərəfindən müstəqilliyimizin müxtəlif dövrlərində həyata keçirilən tədbirlərin nəticəsində ölkəmizdə artıq qiymətli kağızlar bazarı formalaşmışdır. 75
İstifadə edilmiş ədəbiyyat 1.
Azərbaycan Respublikasının (AR) Mülki Məcəlləsi. Bakı 2000. 2.
Musayev A., Vəliyev N. ― Qiymətli kağızlar bazarı.‖ Dərslik. Bakı 1999. 3.
Cəbiyev R.M. ―Azərbaycanda bazar infrastrukturunun formalaşması və inkişafı‖. Bakı 2000.
4.
A.Kərimov, A.Babayev.‖ Qiymətli kağızlar bazarı‖. Dərslik. Bakı 2003. 5.
A.Abbasov. ―Azərbaycanda maliyyə bazarının formalaşması və bazar iqtisadiyyatında maliyyə-kredit sisteminin problemləri‖. Bakı 2003 6.
A.Abbasov. ―Qiymətli kağızlar bazarının formalaşması və inkişaf perspektivləri‖.Bakı 2005.
7.
A.Abbasov. ―Qiymətli kağızlar və onlarla əməliyyatlar‖.Dərslik.Bakı 2007 8.
N.Novruzov, X.Hüseynov.‖Maliyyə‖. Dərslik. Bakı 2007. 9.
E.Sadıqov ―Azərbaycanın qiymətli kağız bazarı və onun inkişaf perspektivləri‖. Sankt- Peterburq – 2003. 10.
R.Əsgərova. ―Pul, kredit və banklar‖. Dərslik. Bakı 2007. 11.
12.
www.economy.gov.az – İqtisadi İnkişaf Nazirliyinin saytı. 13.
www.maliyye.gov.az – Maliyyə Nazirliyinin saytı. 14.
www.stateproperty.gov.az – Dövlət Əmlakının İdarə Edilməsi üzrə Dövlət Komitəsinin saytı. 15.
www.bse.az – Bakı Fond Birjasının saytı. 16.
17.
Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|