Say 7-8 • 2014 |
STRATEJİ TƏHLİL
91
9. Frank A.G. Latin America: Underdevelopment and Revolution, Monthly Review Press,
1970
10. Habermas J. Theorie des kommunikativen Handelns , Frankfurt: Suhrkamp, 2 vols,
1981.
11. Holahan P.J., Aronson Z.H., Jurkat M.P., Schoorman F.D. Implementing computer
technology: A multiorganizational test of Klein and Sorra’s model, Journal of En-
gineering
and Technology Management, 21, 2004, pp. 31-50.
12. Huntington S.P. Political Order in Changing Societies, (The Henry L. Stimson Lectures
Series), Yale University Press, 2006.
13. Inglehart R., Welzel C. Modernization, Cultural Change, and Democracy: The Human
Development Sequence,
Cambridge University Press, 2005.
14. Klein J.K., Andrew P., Knight Innovation Implementation, Overcoming the Challenge,
Current Directions in Psychological Science, Vol. 14, No. 5 (Oct., 2005).
15. Klein J.K., Andrew P., Knight Innovation Implementation, Overcoming the Challenge,
Current Directions in Psychological Science, Vol. 14, No. 5 (Oct., 2005), pp. 244-245.
16. Klein K.J., Conn A.B., Sorra J.S., Implementing computerized technology: An organi-
zational
analysis, Journal of Applied Psychology, 86, 2001, pp. 811-824.
17. Klein K.J., Rails R.S., The organizational dynamics of computerized technology imple-
mentation: A review of the empirical literature, L.R. Gomez-Mejia & M.W. Lawless
(Eds.), Greenwich, CT: JAI Press, Implementation management of high technology,
1995, pp. 31-79.
18. Lipset S.M., Some Social Requisites of Democracy, American Political Science Review
53, no. 1, 1959, pp. 69-105.
19. Luhmann N., The differentiation of society, Columbia University Press, New York, 1982.
20. Przeworski A., Limongi F. Modernization: Theories and Facts, World Politics 49, 1997,
pp. 155-183.
21. Rostow W.W. The Stages of Economic Growth: A Non-Communist Manifesto, Camb-
ridge University Press, 3 edition, 1991.
22. Rueschemeyer D., Stephens E., Stephens D. J. Capitalist Development and Democracy,
University
of Chicago Press, 1992.
23. Schluchter W. The rise of Western rationalism: Max Weber’s developmental history,
Berkeley: University of California Press, 1981.
24. Segerstrom P.S. Innovation, Imitation, and Economic Growth, Journal of Political Eco-
nomy, The University of Chicago Press, Vol. 99, No. 4, Aug., 1991.
25. Smelser N. J. Evaluating the model of structural differentiation in relation to educa-
tional change in the nineteenth century, Neofunctionalism, ed. J. Alexander, Beverly
Hills: Sage, 1985, pp. 113–30.
26. Weber M. The Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism, CreateSpace Independent
Publishing
Platform, 2012.
STRATEJİ TƏHLİL | Say 7-8 • 2014
92
Vusal Gasimli
Theoretical and methodological basis of economic modernization
Modernization is an adaptation of an object to new requirements and stan-
dards, technical specifications and quality in order to accelerate development
process. Macro-theory modernization has historical and sociological roots.
Modernization theories explain the changing ways of communication and
media use in traditional and (post)modern societies. As a research object, the
aricle only considered economic modernization. However, there are also types
of modernization such as modernization of political and social spheres and
culture.
Вусал Гасымлы
Теоретические и методологические основы экономической
модернизации
Модернизация - процесс адаптации объекта к новым стандартам с це-
лью улучшения развития. Как макроэкономическая теория, модерниза-
ция имеет исторические и социологические корни. Теория модернизации
дает возможность объяснить причины появления новых видов коммуни-
каций и изучить способы использования средств массовой информации
в традиционных обществах.
Несмотря на то, что автор уделил внимание анализу экономической
модернизации, последняя также имеет политический и социальный ха-
рактер.
Say 7-8 • 2014 |
STRATEJİ TƏHLİL
93
Açar sözlər: xərclər-buraxılış modeli, diversifikasiya əmsalı, seçmə müşahidə,
aralıq məhsul, ümumi buraxılış, ümumi əlavə dəyər, son məhsul
Key words: Input-Output table, diversification coefficient, sample observation,
intermediate goods,
gross output, gross value added, final product
Ключевые слова: межотраслевая таблица, диверсификация коэффи-
циента, выборочное наблюдение, промежуточные товары, валовая
продукция, валовая добавленная стоимость, конечный продукт
Azərbaycanın
regional
iqtisadi
mövqeyinin
xərclər-buraxılış
modeli vasitəsi
ilə təhlili
Ceyhun
ABBASOV
İqtisadi İslahatlar
Elmi-Tədqiqat İnstitutunun doktorantı
ceyhunabbasov811031@mail.ru
STRATEJİ TƏHLİL | Say 7-8 • 2014
94
Giriş
Qloballaşan dünyada planetin iqtisadiyyatı çox qısa zaman kəsiyində
dəyişir, fərqli şəkillərə düşür. Son bir neçə onillikdə baş verən iqtisadi böhranlar
dünya iqtisadiyyatında müşahidə edilən keyfiyyət dəyişikliklərinin nəticəsidir.
Təbii ki, öz-özünə baş verməyən bu dəyişikliklər dünya dövlətlərinin qarşılıqlı
iqtisadi münasibətlərinin təzahürüdür. Azərbaycan son dövrlərdə dünya
iqtisadiyyatına uğurla inteqrasiya edən və bu qarşılıqlı iqtisadi münasibətlərdə
kifayət qədər müstəqil iqtisadi siyasət yürütməsi ilə seçilən dövlətlərdən
biridir. Bu baxımdan Azərbaycanın qarşılıqlı iqtisadi münasibətlərinin təhlili
çox böyük önəmə malikdir. Bu münasibətlərin təhlilində fərqli yanaşma və
üsullar ola bilər. Biz isə təhlili iqtisadiyyatın riyazi üsullarının çox əhəmiyyətli
bir bölməsi olan sahələrarası balans (İnput-Output) modelləri vasitəsilə
aparmağa çalışmışıq. Bu modellər və onların xüsusiyyətləri haqqında müvafiq
bölmələrdə ətraflı danışacağıq. Burada isə işin qısa məzmunu və məqsədimiz
barədə qeydlər aparmaq istəyirik. İşdə Azərbaycan və dünyanın aparıcı ölkələri
də daxil olmaqla 70 dövlət təhlil obyekti kimi götürülmüşdür. Sahələrarası
balans modellərinin cədvəllərində balans olması üçün dünyanın yerdə qalan
dövlətləri “qalan dünya” adı altında verilmişdir. Qeyd edək ki, bu tip təhlilin
daha dolğun olması üçün bütün dünya dövlətlərinin modelə daxil edilməsi
daha məqsədəmüvafiqdir. Lakin ölkələrin iqtisadi göstəricilərinin, xüsusilə
ölkələrin milli hesablarına daxil olan göstəricilərin toplanmasında bir sıra
çətinliklər vardır. Sahələrarası balans modellərinin dövlətlərin qarşılıqlı iqtisadi
münasibətlərinin təhlilində tətbiqi üçün Milli Hesablar Sisteminə (MHS) daxil
olan aralıq istehlak, aralıq məhsul, ümumi daxili məhsul, ümumi buraxılış,
ümumi əlavə dəyər və son tələb kimi makroiqtisadi göstəricilərin olması
vacibdir. Məlum olduğu kimi, bu tip göstəricilərin statistik məlumatlarının
toplanılması iqtisadi tədqiqatların başlıca problemidir. Tədqiqat işi 2011-
ci ilin statistik məlumatları əsasında aparılmışdır. Bu məlumatlar Beynəlxalq
Millətlər Təşkilatının (BMT) rəsmi internet saytlarından əldə edilmişdir. Statistik
göstəricilərin konkret mənbələri mətndə yeri gəldikcə göstəriləcəkdir.
Ümumi olaraq məqsədimiz sahələrarası balans modelləri vasitəsilə
Azərbaycanda və tədqiq olunan digər dövlətlədə baş verən iqtisadi
dəyişikliklərin qalan dünyaya və ümumilikdə dünya iqtisadiyyatına necə
təsir etməsinin müəyyənləşdirilməsidir. Daha dəqiq desək, əsas məqsədimiz
Azərbaycanın əsas partnyor ölkələrində baş verən iqtisadi dəyişikliklərin
ölkəmizin iqtisadiyyatında hansı dəyişikliklərə səbəb ola biləcəyini təhlil
etməkdir.
1. İ-O modelinin nəzəri,
metodoloji əsasları,
onun tətbiqi və nəticələrin təhlili
1.1. İ-O modelinin nəzəri əsasları
Xərclər-buraxılış modeli (İnput-Output) ilk dəfə “sahələrarası balans” adı ilə
1926-cı ildə keçmiş SSRİ-nin Mərkəzi Statistika Komitəsi tərəfindən Fransua