STRATEJİ TƏHLİL | Say 2 (9) • 2014
226
və kəmərlə ötürülməsinə görə Azərbaycan Dəmiryolu İdarəsinə 40 mln. ma-
nat borcu yaranmışdı. Maliyyə Nazirliyi müvafiq dövlət strukturlarının məsul
şəxslərini dövlətin iqtisadi maraqlarını qorumaq üçün təcili tədbirlər görməyə
çağırırdı [16, vv.125, 129, 148].
Azərbaycan hökuməti neft məhsullarının ixracından daxil olan pul
ödənişlərinin (fraxt, aksiz və gömrük rüsumları) yalnız Cənubi Qafqaz Komis-
sarlığının və Azərbaycanın pul vahidləri (bonlar) ilə ödənilməsi tələbini qo-
yurdu. Maliyyə Nazirliyinin 1920-ci il 22 aprel tarixli qərarına uyğun olaraq,
Batumiyə göndərilən neft və neft məhsullarının dəyəri, gömrük rüsumu və ak-
siz vergisinin Azərbaycan manatı ilə ödənilməsinə başlanılmışdı. Azərbaycan
tərəfi qiymət siyasətində dəyişiklik edərək bir ton mazutun franko-Batumi satış
qiymətini 25, kerosinin qiymətini isə 35 ABŞ dolları həcmində təyin etmişdi [1,
v.11; 2, v.16].
Azərbaycanın gömrük xidməti müxtəlif təzyiqlərə baxmayaraq, neft ix-
racının milli maraqlara uyğun həyata keçirilməsinə çalışırdı. Azərbaycanın
Batumidəki Baş Konsulluğunun Ticarət bölməsində neft məhsulları qəbul
edilərək rəsmiləşdirilir, gömrük rüsumları tutularaq Konsulluğun və ya Bakı
gömrüyünün Mərkəzi Bankdakı hesablarına köçürülürdü.
Cədvəl 3. 1919-cu ilin I yarısında AXC-nin gömrük müəssisələrində yığılan
vergi və rüsumların dinamikası (manatla)
s/s Gömrük yığımları
Yanvar-may iyun
Cəmi 6 ay
ərzində
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
İdxal mallarından
daxilolmalar
İxrac mallarından daxilolmalar
Cərimələr
Malların müsadirəsindən
daxilolmalar
Dəftərxana rüsumu
Anbar rüsumu
Tamğa rüsumu
Gəmi rüsumu
Puda
görə rüsum
Gömrük yığımları üzrə cəmi
Digər yığımlar, o cümlədən
Gerb rüsumu
Baratlara görə alınan rüsum
Neft məhsullarına
görə aksiz
Çaya görə aksiz
Tütünə görə aksiz
İçkilərə görə aksiz
Təsadüfi
gəlirlər
Poçt göndərişləri rüsumu
Kibritə görə aksiz
Yekun
941311
7085290
6276
2155
21014
8079
11797
-
65389
8142315
2003123
11425
2909
175063
90524
1708705
28412
-
-
190
10159773
109309
2068465
3816
-
5077
116
3246
-
25906
2215956
459706
2052
843
1400
15101
378019
26372
-
11
38612
2678578
1050640
9153755
10092
2155
26091
8195
15044
-
92295
10358272
2462839
13488
3752
176463
105626
2086724
54784
-
11
38802
12838352
Mənbə: Azərbaycan Respublikasının Dövlət Arxivi, f.84, siy.1, iş 263, vər. 84-85.