Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ azərbaycan döVLƏT ĠQTĠsad unġversġtetġ
Yüklə 0,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
73
―Antiinhisar fəaliyyəti haqqında‖ Qanunun 1.1- ci maddəsinə əsasən Azərbaycan Respublikasının antiinhisar qanunvericiliyini təĢkil edən digər bir qanun 15 dekabr 1998-ci il tarixində qəbul olunmuĢ ―Təbii inhisarlar haqqında‖ Azərbaycan Respublikasının Qanunudur. Bu qanunvericilik aktı: qanunun məqəsədi, qanunun tənzimlədiyi münasıbətlər, təbii inhisarlar haqqında qanunvericilik, əsas anlayıĢlar, təbii inhisar subyektlərinin fəaliyyət sahələri, təbi inhisar subyektlərinin fəaliyyətinin dövlət tənzimlənməsi, tənzimləmə üsüullarının tətbiq olunması üçün əsaslar, təbii inhisar subyektlərinin fəaliyyətinə dövlətnəzarəti,təbii inhisarları tənzimləyən orqanların səlahiyyətləri, təbii inhisar subyektlərinin informasiyanı açqlamaq vəzifəsi, təbii inhisar subyektlərinin və təbii inhisarları tənzimləyən orqanların vəzifəli Ģəxslərinin məsuliyyəti və zərərin ödənilməsi baĢlıqlı 14 maddədən ibarətdir. Qanunu 4-cü maddəsi Əsas anlayıĢlara aydınlıq gətirir və bu maddədə təbii inhisara belə bir tərif verilmiĢdir ki, ―təbii inhisar- istehsalın texnoloji xüsusiyyətlərinə görə rəqabətin olmadığı Ģəraitdə təlabatın ödənilməsi daha səmərəli olan və inhisar subyektlərinin istehsal etdiyi (satdığı) əmtəə istehlakda baĢqa əmtəə ilə əvəz edilə bilməyən əmtəə bazarının vəziyyətidir‖. Qanun konkret olaraq təbii inhisar sahələri, burada fəaliyyət Ģərtləri, bu sahədə fəaliyyət göstərərn təsərrüfat subyektlərinin hüquq və vəzifələri, dövlət nəzarəti və tərəflərin səlahiyyət və məsuliyyətini müəyyən edir. ―Təbii inhisar haqqında‖ Azərbaycan Respubikasının Qanunun 2-ci maddəsinə əsasən, ―Qanun təbii inhisar subyektlərinin, istehlakçıların, müvafi icra hakimiyyəti və yerli özünün idarəetmə orqanlarının iĢtirak etdiyi məhsul, iĢ, xidmət ( bundan sonra əmtəə) bazarlarında yaranan münasibətləri tənzimləyir‖ və ―Bununun müəyyən etdiyi hallar istisna olmaqla, onun müddəaları təbii inhisar subyektlərinin təbii inhisara aid olmayan fəaliyyət sahələrinə Ģamil edilmir‖. Qeyd edilməlidir ki, təbii inhisarların tənzimlənməsi ilə əlaqədar qanunlar qabaqcıl xarici təcrübədə antiinhisar və ya rəqabət qanunvericiliyinin birbaĢa tərkib hissəsi kimi göstərilmir. Bu sahə rəqabətin olmadığı və daha çox təchizatın təmin edilməsi ilə əlaqədar inzibati tənzimləmə metod və vasitələri ilə tənzimlənir. Məhz bu 74
səbəbdəndir ki, qabaqcıl xarici təcrübədə təbii inhisarların tənzimlənməsi antiinhisar qanunvericiliyinə daxil edilmir və xüsusi tənzimələr haqda qanunvericiliyinin tərkib hissəsi olur. Belə olduqda Azərbaycan Respublikasının ― Təbii inhisarlar haqqında‖ Qanunun tənzimləmə metodları istiqamətlərinin müxtəlifliyinə görə, həmçinin ixtisaslaĢmıĢ sahələri olduğuna görə bu Qanun müstəqil sahə kimi ayrıca qanunvericiliklə tənzimlənməli və Azərbaycan Respublikasının ―Antiinhisar fəaliyyətin tənzimlənməsi‖ haqqında Qanununundan çıxarılmasına ehtiyac vardır. Məhz ―Təbii inhisarlar haqqında‖ Azərbaycan Respublikasının Qanunun 1-ci maddəsində də göstərildiyi kimi, bu Qanunun məqsədi-―Təbii inhisarlarla bağlı dövlət tənzimlənməsininin təĢkilati və hüquqi əsaslarını müəyyən edir. Təbii inhisar subyektləri ilə istehlakçıların maraqlarının uzlaĢdırılmasını təmin etməyə yönəldilmıĢdır‖. Çünki bu sahədə rəqabət və haqsız rəqabətlə bağlı bir hissə yoxdur və burada söz hər hansı bazara ziyan vuracaq inhisarlaĢmadan belə gedə bilməz bu su təchizatnın, qaz təchizatının, energetika, nəqliyyat, rabitə və sair sahələri tənzimləyən qanundur. Bu Qanunun ayrıca qanunvericilik kimi verilməsi ―Antiinhisar fəaliyyəti haqqında‖ Qanunun öz fəaliyyətində daha da ixtisalaĢmasına və konkret hədəflər seçməsinə dahada yardımçı olacaqdır. Apardığımız araĢdırmalar göstərir ki, təbii inhisarlar üzərində dövlət nəzarətinin yalnız zahiri ―görüntülü‖ tətbiqi ölkənin iri iqtisadi subyektlərinin səmərəli fəaliyyət göstərə bilməməyində əsas rol oynayan amillərdən biri olmuĢdur. Məsələn, ―Azərkimya‖ Dövlət ġirkətinin dövlət büdcəsinin mədaxil hissəsində (məcmu gəlirdə) xüsusi çəkisi cəmisi 1% (1997-ci il) olmuĢdur. Baxmayaraq ki, kimya sənayesinin məhsulları (həmin ildə) ölkə üzrə ümumsənaye istehsalının 15- 20%-ni təĢkil edirdi. Təbii inhisarların antiinhisar yönümlü tənzimlənməsi son dərəcə mürəkkəb xarakterə malik münasibətlər sisteminin bütövlükdə sağlamlaĢdırılmasını tələb edir. Belə ki, əvvəla, təbii inhisarlar dövlətin istehsal infrastrukturu kompleksini formalaĢdıran əsas bazadır. Ġkincisi, milli sənayenin, eləcə də bütövlükdə real sektorun inkiĢafı təbii inhisar subyektlərinin fəaliyyət xüsusiyyətlərindən birbaĢa asılılıqdır. Üçüncüsü, iqtisadiyyatın inhisarsızlaĢdırılması prosesi real bazar 75
münasibətlərinin inkiĢafını əngəlləməməlidir. Bu o deməkdir ki, problemin sistemli Ģəkildə qoyuluĢu birtərəfli xarakter daĢıya bilməz. Yəni, iqtisadi subyektlərin maraqlarının mühafizəsi təbii inhisar subyektlərinin ―əzilməsi‖ hesabına həyata keçirilə bilməz. Məsələn, elə həmin 1997-ci ildə ―Azəriqaz‖ SC–i təbii qazın 1000 3
-ni ARDNġ-dən 57 min manata satın alır və digər məsrəflərə birlikdə həmin həcmdə qazın maya dəyəri səhmdar cəmiyyətə 100 min manat baĢa gəlirdi. Amma ―Azəriqaz‖ 1000 3
təbii qazı son istehlakçılara 25 min manata satırdı. Fərq isə müəssisənin hesabına tutulurdu. Yuxarıda haqqında bəhs olunan qanunlarla yanĢı, ―Antiinhisar fəaliyyəti haqqında‖ Azərbaycan Respublikasının Qanununun 1.1- maddəsində qeyd olunduğu kimi, Azərbayca Respublikasınının antiinhisar qanunvericiliyi həmçinin ―digər normativ-hüquqi aktlardan ibarətdir‖. Azərbaycan Respublikasının mövcüd antiinhisar qanunvericiliyindən danıĢarkən ―Antiinhisar siyasəti və istehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi sahəsində fəaliyyətin təkmilləĢdirilməsi haqqında‖ Azərbaycan Respublikası Prezidentinin № 113, 24 iyun 2009-cu il tarixli Fərmanı 25 dekabr 2009-cu il tarıxli, 203 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmiĢ ―Azərbaycan Respublikasının Ġqtisadi ĠnkiĢaf Nazirlyi yanında Antiinhisar Siyasəti və Ġstehlakçıların Hüquqlarının Müdafiəsi Dövlət Xidməti haqqında Əsasnamə‖, Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin Qərarı ilə, 29 may 1998-ci il tarıxındə təsdiq edilmiĢ ―Aantiinhisar qanunvericiliyinin pozulması haqqında iĢlərə baxılması Qaydaları‖ və həmçinin anyiinhisar orqanının qəbul etdiyi ―Azərbaycan Respublikasında antiinhisarçı müəssisələrindövlət reyestri haqqında Əsasnamə (15 yanvar 1993-cü il), ―Təsərrüfat subyektlərinin, assosiasiyaların, sahələrarası regionlararası və digər birliklərin yaradılması və yenidən təĢkili ilə bağlı antiinhisar orqanının razılığının alınması haqqında ərizələrə baxılması Qaydaları‖ (21 dekabr 1994-cü il), ―ġərikli müəssisələrdə payçıların və təsisçilərin nizamnəmə kapitalındakı paylarının səhmdar cəmiyyətlərin sadə adlı səhmlərinin alınması üzərində nəzarətin və bir-birinin əmlakına nəzarət edən hüquqi Ģəxslərin müəyyənləĢdirilməsi qaydaları haqqında Təlimat‖ (21 dekabr 1994-cü il ) və sairə qeyd etmək lazımdır.
Yüklə 0,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|