98
Qurana görə, müsəlmanın məsuliyyət hissi Allahdan qorx-
maq, onun əmrlərinə hörmət göstərmək və bu əmrləri gecikdirmə-
dən yerinə yetirmək, qadağan etdiyi Ģeylərdən uzaq olmaq islam
əxlaqının vacib Ģərtlərindən sayılır.
Digər bir mühüm Ģərt müsəlmanın digər məxluqata qarĢı son
dərəcə mərhəmətli, ədalətli və Ģəfqətli davranması, zəiflərə, möhtac
olanlara yardım etməsi, ana və ataya diqqətli və qayğıkeĢ olması,
onların həmiĢə könüllərini alması istəyidir. Bütün bunlarla bərabər,
insanın öz hiss, iradə və duyğularına hakim olması, təvazökar, səbr-
li, ədəbli və insaflı olması kimi keyfiyyətlərdir.
Bütün bu prinsip və Ģərtlərə baxdıqda Ġslam əxlaqının saf və
sağlam olduğunu, fikirdə, sözdə və əməldə həmiĢə xeyirxah oldu-
ğunu, daim yaxĢı bir niyyətə-Allah rizasına önəm verildiyini görə
bilirik. Peyğəmbərimizin (s) “Əxlaqınıızı gözəlləĢdirin”, “Allahın
və Rəsulunun əxlaqı ilə əxlaqlarının”-deyə tövsiyələrdə bulunması
müsəlman əhlinin daima əxlaq və tərbiyəsini gözəlləĢdirməsi vacib-
liyini önə sürməsidir.
Qurana görə, Allah insanı yaratmıĢ, ona bilik və idrak vermiĢ,
bütün kainatı ona tabe etmiĢdir ki, o yer üzünün ən Ģərəfli məxluqu
olsun. Allahın yer üzündəki sirlərini aĢkar etsin və Onu tanıtdırsın.
Bunun üçün isə bilik lazımdır. Odur ki, Quran biliksizliyə qarĢı
çıxır və bunun ilkin yolunu oxuyub-yazmaqda görür.
Quran bilənlərlə bilməyənlərin bərabər olmadığını elan et-
məklə insanları bilik qazanmağa səsləyir: “De ki: “heç bilənlərlə
bilməyənlər (alimlə cahil) eyni ola bilərmi?! (Allahın ayələrindən,
dəlillərindən) yalnız ağıl sahibləri ibrət alar!”.
Ġnsanın gözəl bir əxlaqa sahib olması üçün “Qurani-Kərim”də
bir xeyli əmrlər mövcuddur ki, biz onlardan “Ə1-Ġsra” surəsinə nə-
zər yetirsək, Allah Taalanın kəlamlarında insan əxlaqının, ümumi-
likdə, islam tərbiyəsinin əsas keyfiyyətlərini görə bilərik: “Rəbbin
yalnız Ona ibadət etməyi və valideynlərə yaxĢılıq etməyi (onlara
yaxĢı baxıb gözəl davranmağı) buyurmuĢdur. Əgər onların biri
və ya hər ikisi sənin yanında (yaĢayıb) qocalığın ən düĢkün
çağına yetərsə, onlara: “Uf!» - belə demə, üstlərinə qıĢqırıb acı
söz söyləmə. Onlarla xoĢ danıĢ!”.“Onların hər ikisinə acıyaraq
mərhəmət qanadının altına alıb: “Pərvərdigara! Onlar məni
körpəliyimdən (nəvaziĢlə) tərbiyə edib bəslədikləri kimi, sən də
99
onlara rəhm et!” “Qohum əqrabaya da, miskinə də (pulu qurtarıb
yolda qalan) müsafirlərə də haqqını ver. Eyni zamanda (mal-döv-
lətini əbəs yerə) sağa-sola da səpələmə!”. “Həqiqətən, (malını əbəs
yerə) sağa-sola səpələyənlər ġeytanın qardaĢlarındandır. ġeytan isə
Rəbbinə qarĢı nankordur!”. “Əgər Rəbbindən dilədiyin bir mərhə-
məti (ruzini) gözləmək məqsədilə onlardan (kömək göstərilməsi la-
zım olan Ģəxslərdən) üz çevirməli olsan (onlara bir Ģeylə kömək et-
mək istəsən, lakin imkanın olmadığı üçün bacarmasan və buna görə
də məcburiyyət qarĢısında qalıb gözlərinə görünmək istəməsən),
heç olmasa, onlara (darıxmayın, Allah mənə ruzi bəxĢ edər, mən də
sizə verərəm kimi) xoĢ bir söz de!”. “Nə əldən çox bərk ol, nə də
əlini tamamilə açıb israfçılıq et. Yoxsa həm qınanarsan, həm də
peĢiman olarsan”. ”Zinaya da yaxın düĢməyin. Çünki o çox çirkin
bir əməl və pis yoldur!”. “Allahın haram buyurduğu cana haqsız
yerə qəsd etməyin...”, “...yetimin malına həddi buluğa çatana qədər
yaxın düĢməyin...”, “Ölçəndə ölçüdə düz olun, (çəkəndə) düzgün
tərəzi ilə çəkin. Bu (sizin üçün) daha xeyirli və nəticə etibarilə daha
yaxĢıdır!”, “(Ey insan!) Bilmədiyin bir Ģeyin ardınca getmə...”.
“Yer üzündə təkəbbürlə gəzib dolanma. Çünki sən nə yeri yara
bilər, nə də (boyca) yüksəlib dağlara çata bilərsən”. “Bütün bunlar
rəbbinin dərgahında bəyənilməyən (məkruh), pis Ģeylərdir”.
Ġslamiyyətdə elmə qiymət həmiĢə çox yüksək dəyərləndiril-
miĢdir. Qurana görə, Allah insanı yaratmıĢ, ona idrak vermiĢ, bütün
kainatı ona tabe etmiĢdir ki, Allahın yer üzündəki sirlərini aĢkar et-
sin. Quranda insan biliyi hər Ģeyə qadir olduğu göstərilmiĢ və o elm
əhlini yüksək tutaraq Allah və mələklərdən sonra üçüncü yerdə zikr
etmiĢdir.
“Qurani-Kərim”də və hədislərdə “əl-elm” istilahında daha çox
iman, təqva və salehlik nəzərdə tutulsa da, bu istilah dünyəvi məna-
ları da qoruyub saxlayır. Ġslamın bu mənbələri elə bir psixoloji, mə-
nəvi və intellektual ab-hava təlqin edir ki, burada həm dini, həm də
dünyəvi elmlərə təhrik vardır”. Elmin insanı kamilləĢdirməsi üçün
əsas Ģərt biliklə əməlin uyğunluğudur. Əməlsiz elm və ya elmsiz
əməl faydasızdır. Elmin məqsədi faydalı, səmərəli iĢlər görmək,
insanların rifahını yüksəltməkdir.
Həzrət Peyğəmbər (s) buyururdu ki, elmi əldə edən, Allah yo-
lunda onu arayan, Allaha ibadət emiĢ olur, onu öyrədən sədəqə
100
vermiĢ olur, onu haqq edib kimsələrə çatdıran yaxĢılıq etmiĢ olur.
Qiyamət günündə üç sinif bağıĢlanılırlar:
1) Peyğəmbərlər; 2) Alimlər; 3) ġəhidlər.
Quran bütün gücü ilə bilikisizliyə qarĢı çıxır və bunun ilkin
yolunu oxuyub-yazmaqda, öyrənməkdə görür. Ġslamda elm iki yerə
bölünür:
l. Zahiri elm ; 2. Batini elm. Zahiri elm ibadətlə bağlı olan
elmdir.
Burada hədis (yəni, Həzrəti Məhəmmədin sözləri, davranıĢı
ilə bağlı məlumatlar), Quranın təfsiri (yəni açıqlanması), fiqh (islam
hüquq elmi) daxildir. Batini elm özü də iki yerə ayrılır: Elmi-
müamilə və elmi mükaşefə.
Elmi müamilədə insan riyadan, lovğalıqdan, paxıllıq və qey-
bətlərdən uzaqlaĢıb özünü tərbiyə, özünütəkmilləĢməyə istiqa- mət-
lənir. Bu elm insanlara gözəl əxlaqın, mənəvi sərvətlərin nədən iba-
rət olmasını göstərir və bu sərvətlərə yiyələnmənin yollarını da tanı-
dır.
Bu elm sahəsində insanların maddi və mənəvi həyatı təhlü-
kələrdən qoruna bilir, hər cür günahlardan, xəta və xəstəliklərdən
uzaqlaĢması mümkün olur.
Elmi-mükaĢefə isə qəlbə ilahidən gələn bir nurdur, xüsusi is-
tedaddır, fitri qabiliyyətlərdir. Elmi-mükaĢefə bu istedadlı insan-
ları, fitrən qabil olan adamların fəaliyyətləri inkiĢaf etdirməklə məĢ-
ğul olur.
Quran ayələrinin insanlarımıza daha aydın və ana dilində
çatdırılması üçün ġərqdə Azərbaycan daha öncül mövqelərdə dura-
raq Quranın tərcüməsi iĢinə baĢlamasıdır.
Mənbələrin verdiyi məlumata görə, Azərbaycanda Quranı ilk
dəfə Azərbaycan dilinə tərcümə etdirən XV əsrdə Ağqoyunlu Uzun
Həsən olmuĢdur. XX əsrdə isə Bakı milyonçusu, maarifpərvər Ģəx-
siyyət Hacı Zeynalabdin Tağıyev olmuĢdur. O, 1907-ci ildə Qura-
nın tərcümə və təfsirini Azərbaycan dilinə çap etdirmiĢdir. Quranı
tərcümə edənlər Bakı Quberniya Qazisi Məhəmməd Kərim Cəfər-
zadə və məĢhur din xadimi Axund Əbu Turab olmuĢdur.
H.Z.Tağıyev üç cilddə nəĢr etdirdiyi bu müqəddəs kitabı 1907-
ci ildə bir nüsxəsini Rus çarına, bir nüsxəsini Ġran Ģahına, bir nüs-
xəsini isə türk sultanı Sultan Əbdül Həmidə hədiyyə olaraq göndər-
Dostları ilə paylaş: |