Azərbaycan t a r ġ X ġ
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azərbaycan Cəlairilərin hakimiyyəti altında.
28
ilə fəal məĢğul olmadı. Azərbaycanda yaranmıĢ vəziyyətdən istifadə edən Qızıl Orda xanı Can ı bəy 1357-ci ildə buraya gələrək yerli feodalların müĢayiəti ilə Təbrizə daxil oldu və Məlik ƏĢrəfi edam etdirdi. Çobani feodalları 1338-1357-ci illərdəki fəaliyyətləri dövründə Azərbaycanda və onların nüfuz dairələrində olan ərazidə Hülaku ların təsirindən azad, müstəqil dövlət təsis etməd ilər. Onlar bütün fəaliyyətləri dövründə Hülakular dövlətinin müdafiəsi bayrağı altında mübarizə apardılar və dövləti Hü laku Ģahzadələrin in (Satıbəy xatunun, Süley man xanın, ƏnuĢirəvani Adilin və Həsən xanın) adından idarə etdilər. Çobanilər dövründə orta əsrlərdə ġərq dövlətlərində səltənət rəmzi hesab olunan sikkə zərbi və xütbə oxunuĢu mərasimi onların adından deyil, Hülaku Ģahzadələrinin adından həyata keçirilird i, fərmanlar da Hülakularin adından verilirdi. Çobanilər əməli olaraq hakimiyyəti ələ aldılar, lakin onlar qonĢu dövlətlər tərəfindən müstəqil, tamhüquqlu dövlətin hökmdarları kimi tanın madılar. Məlik ƏĢrəfin öldürülməsi ilə Çobanilərin Azərbaycanda Hülakular dövlətinin mühafizəsi uğrundakı mübarizəsi də baĢa çatdı və Hülakular dövləti 1357-ci ildə süqut etdi. Azərbaycanda hakimiyyəti ələ almıĢ Can ı bəy oğlu Bərdi bəyi Təbrizdə taxta oturtdu və geri döndü. Bərdi bəy cəmi iki ay hakimiyyətdə qaldı və atasının xəstələndiyini eĢidib Qızıl Orda dövlətinə qayıtdı. Təbrizin sahibsiz qaldığ ını görən Çobani əmiri Əxicuq buraya gəldi, Ģəhərə sahib oldu və bir ilə qədər hökmranlıq etdi. Əxicuq Azərbaycan ərazisini Çobani əmirləri arasında bölüĢdürdü. Daxili və xarici vəziyyətin gərginləĢdiyindən istifadə edən Cəlairi sultanı ġeyx Üveys Azərbaycana yürüĢ etdi. Əxicuq ona qarĢı çıxdı və rəqib dəstələr Sina dağı ətrafında üzləĢdilər. Tərəflər arasında gedən sülh danıĢıqları müsbət nəticə verməd i. 1358-ci ilin oktyabr ayında Ģiddətli vuruĢma baĢ verdi. ġey x Üveys qələbə çaldı və Təbrizə tərəf irəlilədi. Çobani əmirləri Ģəhəri qarət edib Naxçıvana tərəf çəkildilər. ġey x Üveys Azərbaycanda hakimiyyəti ələ keçird i.
ortalarında Hülaku xanın Yaxın ġərq ölkələrinə yürüĢündə iĢtirak etmiĢ, Cənubi Qafqaza gəlmiĢdilər. Onların nümayəndələri Hülakular dövlətin in hərbi və inzibati idarələrində xid mət etmiĢlər. ġey x Həsən Cəlairi XIV əsrin birinci rübündə Rumda hakim idi. O, 1336-c ı ildə Oyrat qəbiləsindən olan Əmir Əli PadĢahı və onun taxta çıxardığı Musa xana qalib gələrək, Hü laku Məhəmməd xanı Ru mda padĢah elan etdi və bir müddətdən sonra Təbrizə daxil oldu. O, Azərbaycanı və Ġraqı ö z hakimiyyəti altında birləĢdird i. 1338-c i ildə ġey x Həsən Cəla iri daha qorxu lu rəqib lə - ġey x Həsən Çobani ilə qarĢılaĢ malı oldu. Həmin ilin iyul ay ının 17-də Çobanilərlə vuruĢmada məğlub olmuĢ ġeyx Həsən Cəlairi Sultaniyyənin hakimi kimi tanındı. O, bir müddətdən
29
sonra Xorasan əmirləri ilə ittifaq bağladı, Toqa Teymur xanı padĢah elan etdi və Çobanilərə qarĢı mübarizəni gücləndirdi. ġey x Həsən Cəlairi 1339 -cu ildə Bağdada çəkilərək Toqa Teymuru hakimiyyətdən məhru m etdi, onun əvəzinə Key xatu xan ın nəslindən olan Cahan Teymu ru hakimiyyətə gətirdi. 1340-cı ildə ġey x Həsən Cahan Teymuru ta xtdan saldı, ö zünü padĢah elan etdi və beləliklə, Bağdadda Cəlairilər dövlətinin əsası qoyuldu. ġey x Həsən Cəlairi Azərbaycana olan iddialarından əl çəkmə miĢdi. Onun 1340, 1341 və 1344-cü illərdə Azərbaycanı ələ keçirmək cəhdləri boĢa çıxdı. Azərbaycan ərazisi ġey x Həsən Cəlairin in ölü mündən sonra, 1359 -cu ildə onun oğlu ġey x Üveys tərəfindən Cəlairilər dövlətin in tərkib inə daxil edildi. Çobani əmirlərin in bir hissəsi Naxçıvana toplaĢdı və sonradan Əxicuğun baĢçılığ ı altında birləĢib Arrana gəldi, burada məskən saldı. Onlara qarĢı göndərilən Cəlairi qoĢunu Əmir Piltənin xəyanəti nəticəsində məğ lubiyyətə düçar oldu. ġeyx Üveys Bağdada doğru geri çəkildi. Təbriz yenidən Əxicuğun ixtiyarına keçdi. 1359-cu ilin payızında Fars hakimi Məhəmməd Müzəffər A zərbaycana hücum etdi və Təbrizə daxil oldu. Lakin bir həftədən sonra ġeyx Üveys yenidən Azərbaycana gəldi və Təbrizi tutdu. Beləliklə, A zərbaycan Cəlairilər dövlətinin tərkibinə daxil oldu. Cəlairilər dövlətinin ərazisi Azərbaycan, Ġraq-i Ərəb, Ġraq-i Əcəm, Gü rcüstan və Ermənistanı əhatə edirdi. ġey x Üveys dövründə Azərbaycanın təsərrüfat və mədəni həyatında nəzərəçarpacaq canlan ma baĢ verdi. Suvarma kanalları çəkild i, memarlıq abidələri inĢa olundu, kənd təsərrüfatını in kiĢaf etdirmək üçün müəyyən Ģərait yaradıldı. Lakin ölkədə vaxtaĢırı olaraq üsyanlar baĢ verir, q iyamlar qalxırd ı. 1364-cü ildə ġirvanĢah Kavus Cəlairilər dövlətinə qarĢı çıxd ı və müstəqillik uğrunda mübarizəyə baĢladı. Bu dövrdə Cəlairilər dövlətinin digər hissəsində - Bağdadda da qiyam baĢ verdi və buna görə ġeyx Üveys ġirvana səfərini təxirə saldı. O, Bağdada getdi və qiyamı yatırdı. ġey x Üveysin Bağdadda olmasından istifadə edən ġirvanĢah Kavus iki dəfə Qarabağa gəldi və əhalinin bir hissəsini (ġirvanın iĢçi qüvvəsinə olan ehtiyacını ödəmək məqsədilə ġirvana köçürdü. Cəlairi qoĢunu Bayram bəyin baĢçılığı ilə 1367-c i ildə ġirvana da xil o ldu və 3 ay ərzində ġirvanda qaldı. Kavus ölkənin vəziyyətini nəzərə alıb Cəlairilərlə danıĢıqlara baĢladı. Bayram bəy ġirvanı ələ keçirdi və Kavusu sultanın hüzuruna apardı. Lakin 3 aylıq həbsdən sonra ġeyx Üveys onu yenidən ġirvana hakim təyin etdi. ġey x Üveysin ölümündən sonra hakimiyyət onun oğlu Sultan Hüseynə (1374-1382) qismət oldu. Cəla irilər dövlətinin da xilində feodal özbaĢınalığı gücləndi. ġirazda ġah ġüca, Diyarbəkirdə Qaraqoyunlu Qara Məhəmməd Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|