Azərbaycan t a r ġ X ġ

32 

 

ġirvana soxuldu. ġamaxı Ģəhəri mühasirə edildi. ġəhər əhalisi ilə istilaçılar arasında 

qanlı  vuruĢma  o ldu.  Monqollar  ġamaxın ı  ələ  keçirdilər  və  dağıtdılar.  Onların  

keçəcəkləri əsas yol (Dərbənd keçidi) güclü mühafizə o lunurdu. Buna görə də Cəbə 

və Subutay Ģəhərdən yan keçmək qərarına gəldilər. On lar h iylə iĢlədərək ĢirvanĢaha 

xəbər göndərdilər və onunla danıĢıqlar aparmaq  istədiklərini b ild ird ilər. ġirvanĢah 

buna razı oldu və öz nümayəndələrini on ların yanına göndərdi. Monqol sərkərdələri 

ĢirvanĢahın elçilərini bələdçiliyə məcbur edərək, Dərbənddən yan ötüb-keçdilər. 

Monqollar  ġirvandan  çıxdıqdan  sonra  ölkə  qıpçaq  və  gürcü  qoĢunlarının 

həmlələrinə  məru z  qald ı.  ġirvanĢah  GərĢasb  dövlətin  möhkəmləndirilməsi  iĢi  ilə 

ciddi  məĢğul olmad ı.  1225-ci  ildə ġirvanĢah GərĢasbın oğlu Fəribürz atasına qarĢı 

çıxd ı,  onu  hakimiyyətdən  məhru m  etdi  və  ölkədən  qovdu.  GərĢasb  gürcü 

feodallarından  yardım  alaraq  ġirvan  üzərinə  yerid i,  lakin  məğ lubiyyətə  uğradı. 

Fəribürzün  hakimiyyəti  ordu  və  xalq  tərəfindən  müdafiə  olundu.  O,  ġirvanı  XIII 

əsrin  ortalarına  kimi  (1244)  idarə  etdi.  Fəribürzün  hakimiyyəti  dövründə 

Azərbaycana yürüĢ etmiĢ XarəzmĢah  Cəlaləddin onunla saziĢə girdi.  Cəlaləddin lə 

bağlanmıĢ  müqaviləyə  əsasən  ġirvanĢahlar  xərac  ödəməli  oldular.  Lakin 

ġirvanĢahlar  1227-ci  ildə  Cəlaləddinə  verg i  verməkdən  də  imtina  etdilər  və 

monqolların ikinci yürüĢünə kimi müstəqil fəaliyyət göstərdilər.  

1231-c i  ildə  Cormağunun  baĢçılığı  ilə  A zərbaycana  ikinc i  dəfə  gəlmiĢ 

monqollar  ġirvanı  da  zəbt  etdilər.  ġirvanĢahlar  monqolların  hakimiyyətini  qəbul 

etməyə  məcbur  oldular  və  tədricən  asılı  vəziyyətə  düĢdülər.  XIII  əsrin  50-c i 

illərində ġirvanĢah Axsitan dövləti idarə etməyə baĢladı.  

XIV  əsrin  birinci  yarısında  ġirvanı  Keyqubad  və  Kavus  idarə  etmiĢlər. 

Dərbənd  Ģəhəri  Hülakular  dövlətin in  tərkibinə  (ġirvan  ərazisinə)  daxil  idi.  Əbu 

Səid  Dərbəndin  mühafizəsini  Əmir  Bu zəngiyə  tapĢırdı.  Qızıl  Orda  xanı  Özbək 

1318-c i  ildə  ġirvana  müda xilə  etdi,  lakin  ciddi  müqavimətə  rast  gəlib  geri 

çəkilməyə  məcbur  oldu.  Bu  yürüĢ  zamanı  Pirsaat  çayı  sahilindəki  Pir  Hüseyn 

məqbərəsi qarət ed ild i. 1324-cü ildə  ġirvan vilayəti (Gürcüstan və ġəki vilayətləri 

ilə  b irlikdə)  Əmir  Çobanın  oğlu  ġey x  Mahmuda  tapĢırıldı.  1328 -ci  ildə  isə  Əmir 

Əqbəxi  ġirvana  hakim  təyin  olundu.  1335-ci  ildə  ġirvan  iki  dəfə  Qızıl  Orda 

qoĢunlarının hücumlarına məruz qaldı. 

ġirvanĢahlann  istiqlal  mübarizəsi  XIV  əsrin  40-cı  illərinə  doğru  ġirvanın 

müstəqil  dövlət  kimi  fəaliyyət  göstərməsinə  səbəb  oldu.  Bu  dövrdə  ġirvanın 

hökmdan Keyqubadın oğlu Kavus idi. O, feodal müharibələrində fəal iĢtirak etdi və 

ġirvanın müstəqilliy inə nail oldu. 1338-ci  ildə (Azərbaycanda Çobani feodal qrupu 

ağalığa  baĢladığı  vaxt)  ġirvanĢah  Kavus  Çobanilərə  tabe  olmadı  və  ġirvanı 

müstəqil surətdə idarə etdi. 

---

33 

 

1345-c i  ildə  Çobani  Məlik  ƏĢrəf  Qa rabağda  ġirvanĢah  Kavusla  danıĢıqlar 

apararkən onu  məhv etmək və ġirvanı ələ  keçirmək qə rarına gəldi.  Kavus bundan 

xəbər  tutdu  və  ġirvana  qayıtdı.  ġirvanĢahlarla  Çobanilərin  münasibətləri  daha  da 

kəskin ləĢdi. Məlik  ƏĢrəf  1347-ci  ildə ġirvana yürüĢ etdi.  Vəziyyətdən xəbər tutan 

ġirvanĢah  Kavus  Kür  çayının  sahilinə  qoĢun yeritdi  və  Çobaniləri  geri  çəkilməyə 

məcbur etdi. Tərəflər arasında sülh danıĢıqları oldu və ƏĢrəf Təbrizə qayıtdı.  Lakin 

1348-c i ilin a xırlarında o, Qarabağa gəldi və yenidən ġirvana hücum etdi. Kavus və 

atası  Keyqubad  Çobanilərə 

müqavimət  göstərə  bilməyərək  qalalarda 

möhkəmləndilər.  Çobanilər ġirvanda qarətçiliklə  məĢğul oldular. ġirvanĢah Kavus 

Çobanilərin  ağalığın ı  qəbul  etməli  oldu.  Lakin  ġirvanĢahlar  Çobanilərə  qarĢı 

mübarizəni davam etdird ilər və bu  məqsədlə ġimal qonĢuları olan  Qı zıl  Orda  xan ı 

ilə  əlaqəyə  girdilər.  Qızıl  Orda  xanı  Can ı  bəy  1357-ci  ildə  ġirvan  ərazisini 

maneəsiz keçərək Təbrizə daxil oldu. ġirvanĢah Kavus da Canı bəylə Təbrizə gəldi 

və  Çobani  əmiri  ƏĢrəfin  öldürü lməsində  yaxından  iĢtirak  etdi.  Kavus  Arran 

feodallarına  hərbi  yardım  göstərdi  və  oğlu  Novdarı  qoĢunla  Arrana  göndərdi. 

Novdar  Arran  feodalları  ilə  b irləĢib  Çobanilərə  qarĢı  vuruĢmağa  baĢ ladı.  Lakin 

Çobani əmiri Əxicuq Arranı və Qarabağı öz tabeliyinə ala bildi, Kavus isə ġirvana 

qayıtdı. 

ġirvanĢahlar  Azərbaycan  vilayətləri  Cəlairilər  dövləti  tərəfindən  istila 

edildikdən  sonra  da  müstəqillik  uğrunda  mübarizə  apard ılar.  1364-cü  ildə 

ġirvanĢah  Kavus  Cəlairilərə  qarĢı  üsyan  qaldırdı.  Cəlairi  sultanı  ġeyx  Üveysin 

1367-c i  ildə Bağdada səfərindən fürsət kimi  faydalanan Kavus bu müddət ərzində 

iki dəfə Təbrizə yürüĢ etdi, Arranı və Cənubi Azərbaycanı onların hakimiyyətindən 

azad  etməyə  cəhd  göstərdi.  Lakin  ġey x  Üveys  Azərbaycana  qayıtdığı  vaxt  Kavus 

ġirvana  dönməyə  məcbur  oldu.  ġey x  Üveysin  ġirvana  hücumu  zamanı  Cəlairilərə 

müqavimət göstərə bilməyən Kavus qalalarda möhkəmləndi. Cəlairilər 3 ay ərzində 

ġirvanda  qalıb  əhalin i  qarət  etdilər.  Cəlairi  əmiri  Bayram  bəy  Kavusu  Üveysin 

yanına  gətirdi.  Kavus  3  ay  həbsdə  qaldıqdan  sonra  Üveys  onu  yenidən  ġirvana 

hakim təyin etdi. 

Kavusun  ölümündən  (1372)  sonra  onun  oğlu  HuĢəng  ġirvanı  idarə  etməyə 

baĢladı.  O,  Cəlairi  hökmdarının  etibarını  qazandı  və  Su ltan  Əh mədlə  ona  qarĢı 

çıxmıĢ Bayazidin arasında münasibətlərin nizama salın masına nail o ldu. 

1382-c i  ildə  ġirvanĢah HuĢəng öldürüldü. Hakimiyyətə ġey x Ġbrah im gə ldi 

(1382-1417).  Onun  hakimiyyəti  dövründə  ġərq  ölkələ rində  siyasi  vəziyyət 

kəskin ləĢdi.  Tey murun  iĢğalçı  yürüĢləri  ilə  əlaqədar  olaraq  Cəlairilər  dövləti 

tədricən tənəzzü lə uğradı. 

---