Azərbaycan tarġXĠ ÜZRƏ qaynaqlar

50 
 
Atrnersex, ço x hörmətli o lan bir ər,  Yunan qeysərindən
1
 üçmərtəbəli t itul almıĢ 
ölkə  hakimi  onun  görüĢünə  gəldi  və  qazandığı  qələbəyə  sevindiyi  üçün  onun 
yaralarını öz  əli ilə sarıd ı. CavaĢir onunla  qırılmaz  dostluq  andı içərək, kö mək 
üçün  Ġvər  qoĢunlarını  ö zü    ilə  götürüb  dayanmadan  Uti  vilayətinə  getdi  və 
qarĢısına    çıxan  Ġran  döyüĢçülərin in  hamısın ı  qılıncdan  keçird i.  Özünün  qıĢlaq  
Ģəhərində  də  belə  bir  ağır  iĢdən  çəkin mədi,  öz  yaĢıdlarını  və  qardaĢlarını 
əsirlikdən  qurtarmay ınca    ürəyi  soyumadı.  Belə  olduqda    farslar  Atrpatakanda 
oraya    güclü  dəstələr  göndərdilər.  Ancaq  o  (CavanĢir.  –Red.)  ö zünü    itirməd i, 
çünki  öz  təbiətinə  görə  nəinki  yağılar  az    o lduqda,  çoxlu  yağı  ilə  döyüĢə daha 
saymaz  çıxırd ı.  SakaĢen
2
 vilayətində  ba  vərmiĢ  iki  döyüĢdə,  on  minlərlə  yağı 
üzərində qələb çalıb, amansız  zərbələrlə onların həyatını puĢ etdi. Bundan sonra 
CavaĢirin   baĢqa  yerlərdə  farslar  üzərində  çaldığı  artıq  qələbələrdən 
danıĢmayacağam.  Bunlara    görə  ermənistan  və  Ġvəri  əyanları  öz    nəsillərindən 
ona  qadın  seçib  [qohum  olmaq    istəyirdilər].  O  isə  Sünik  əhalisini  sonsuz  
sevindirərək, Qa ru xçan  nəslindən olan Sisakan knya zın ın qızı ilə  evləndi.  
  Ġran  ordusunun  baĢçısı  öz  qoĢunlarını  məğ lub  olmasını  eĢitdikdə, 
dostluq fikrinə düĢərək ona  barıĢıq  mə ktubu göndərdi. Onunla  barıĢmaq  üçün 
böyük  Sünik  knyazını  andlaĢ ma    üçün  onun yanına    gönd ərdi.  Bu  vasitəçi  onu 
güclə  farslar    ilə  barıĢığa    razı  sala  bildi;  Onu  qəlbən  barıĢmağa  razı  saldıqdan 
sonra  geri  qayıtdı,  Aqvan  hökmdarı  öz  anası  və  qardaĢları  ilə  ölkəsinə  qayıtdı. 
Böyük  Ġran  dövlətinin  zəifləməsini  və  keçmiĢ  Aqvan  hökmdarlarının  
müstəqiliyini  bildiy i  üçün  onların  dövranını  ö z  parlaq  hakimiyyəti  ilə  yanaĢı 
qoyaraq, o heç kəsə öz taleyini tabe  etmək fikrində deyildi.  Ġran sərkərdələrinin  
iki  tərə fdən  təzyiq  göstərməsinə  baxmayaraq  o,  müstəqil  həyat  sürürdü    və 
qardaĢı  ilə  birlikdə  öz  ata  yurduna    dönmüĢdü.  Ġran  ordusunun baĢ  komandanı 
onu xəyanətkarcasına oun atasını  ö z yanına   çağırmıĢ, o  biri yanda  is ə alay lar 
göndərib  Aqvan  vilayətlərinə  hökmdar    təyin  etmiĢdi.  Ġgid  CavanĢir  və  onun 
böyük  qardaĢı,  bu  iki  qorxubilməz  ər  nə  etməliydilər?  Öc  almaq     üçün  onlar  
silaha  qurĢandılar,  it i  ayaqlarla    ata    minərə k  kəsə  yol  ilə  Pe rozqavat  Ģ əhərini 
arxada  buraxdılar,  gizli  meĢəli  bir  yerdə  öz  yu xu larını  aldılar.  Gün  doğan  kimi 
onlar bu  iki Ģahin, Ģəhəri soyub orada və tərafdar  iran  sərkərdəsinin təbəələrinə 
amansız divan tuturdular. Öz qoĢunları gəlib çıxd ıqdan sonra o,  farsları əzməkdə 
davam edərək öz atasına sağ-salmat geri qaytardı. 
  Qaskert
3
 hakimiyyətini  21-ci  ilində  Ġran  səltənətinin  varlığ ı  ta ma milə 
sona  yetdi.  Bu,  aqaryanların
4
 dünyəvi  qələbələrini  31-c i  və  CavanĢir 
                                                                 
1
 Bizans imperatorundan. 
2
 Bizans imperatorundan. 
3
 Qaskert- Sasani Ģahı III Yezdəgerd (632-641). 
4
 Aqaryanlar.  

---

51 
 
hakimiyyətinin  15-c i  ilində  oldu
1
.  Belə liklə,  taciklər   quzey    və   gündoğar  
ölkələrinə  basqın  etdilər.  Onlar  nəsil  baĢbilənlərindən  güclə  qalaları  alıb  ələ 
keçirir, on lar üsyan etəmsinlər deyə, uĢaqları və qadınları girov aparırd ılar. 
  Cənubluların a mansızlığ ını görən  CavanĢir b ir  müddət onları aldadırdı;  
özü    çayın   o  tayına    keçmiĢdi.  Onlar  ilə  döyüĢə  girərək  atasının  onların  əlinə 
vərmə mək  üçün  qorxma z  ürəyi  a lıĢıb  yanırd ı.  Ancaq  atası  onu  bu  yoldan 
çəkindirərək, könüllü Ģəkildə özü  yağıların görüĢünə getdi. 
  Ancaq ağıllı  CanvanĢirin erməni sərkə rdəsi
2
 ilə  ittifaq bağlayaraq   onu 
yenidən  Yunan  qeysərinə tabe   olmaq   yo lunu çəkirdi, o,  Yunan hö kü mdarına   
belə bir mə ktub yazmıĢdı. (s. 141-144). 
 
 
XX fəsil. CavanĢirin Yunan  hökmdarı Konstantinə
3
 məktubu 
 
―Hökmü sonsuz olan, güclü  və  mərhəmətli  Yunan hökmdarı  Konstantin, 
Göyün  dənizlər  və  quru  ü zərinə  qoyduğu  hakim,  Avqan  sparapeti  və  knyazı 
CavanĢır sidq   ilə səni alqıĢlay ır, sənə baĢ əyərək  ö z gündoğar  ölkəsi  ilə sənə 
itaət bildirir. Qoy  s ənin xaç  sevən dövlətin lütf ed ib u zaq bir xa lqı da təbəəliyinə  
götürməyə  razılıq    vərsin  ki,  bizim  göstərdiymiz  itaət  qarĢısında  sənin  ulu 
Ģöhrətinin ilahi xey irxahlığın b izə də bağlan mıĢ olsun‖.  
  Bu yazı  xey irxah imperatora çatdırıldıqda, o sevinib Ģ ənləndi və o günü  
böyük Ģadlıq içində keçird i. O, andlaĢ ma bağlamağ ı əmr edərək onunla səmimi 
ittifaqa  girdi.  O,  CavanĢirə  dəbdəbəli  bə xĢiĢlər,  söykənəcəyi  qızıla  tutulmuĢ 
bərbəzkli  qızıl  ta xt ,  qızılı  saplarla    tikilmiĢ  paltarla r,  öz  be lind ən  açdığı 
mirvarilərlə  örtülmüĢ qılınc göndərdi.  O,  CavanĢirə proton-patrisi  rütbəsi verdi, 
1200  [Avqan]  ərlə rinə   bə xĢiĢ  olaraq   patrisi,  ipat,  opoipat,  stratelat  v ə  elist 
diplo mları  göndərməy i  əmr  etdi.  O,  öz    boynundan  açaraq    Ġsanın  həyatvərici 
xaçın ın bir parçasını, həmçinin ö z sinəsində gəzdirmək üçün CavanĢirə göndərdi. 
(s. 144-145). 
    
 
XXV fəsil. Fər manı m  surəti 
                                                                 
1
 Burada  alban  tarixçisi  hadisələrin  gediĢini  artıq  üçqat  t əqvim  üzərində  izləyir:  III 
Yezdəgerdin hakimiyyətinin 20-ci  ili (Ġran təqvimi), ərəb  savaĢlarını 31-ci  ili  (hicri tarix) və  CavaĢir  
hakimiyyətinin  15-ci  ili,  hər  biri  ayrılıqda652-ci  ilə  düĢür,  (bax:  Məmmədova  F.  Göstərilən əsər,  s. 
52-53). 
 Taciklər-ilkin orta əsr qaynaqlarına ərəblərə verilən ad. 
2
 Ermənistanda  Ġran  mərzmanı  Smbat  Baqratuni  (644-654)  ərəblər  Zaqafqaziyaya  yönələn 
kimi onlara ―vassal‖ olub, hakimiyyətlərini qəbul etmiĢdi.  
3
 Ġmperator II Konstantin (641-668) 
 

---