Azərbaycan tarġXĠ ÜZRƏ qaynaqlar

42 
 
 
 
 
I KĠTA B 
 
V fəsil. Aqvan ölkəsi haqqı nda 
 
  Aqvan  ölkəsi  öz    variyyəti  və  [onu  quzeydən  qoruyan]  qafqaz  dağ 
sisiləsi ürəko xĢayan və gözəld ir.  Ulu  Kür  çayı ara ma l a xraaq  [buryaöz dalğ ları 
qoynuna]  çoxlu  böyük  və  kiçik  balıqlar  gətirir,  qıvrıla-qıvrıla  böyüyüb  Xəzər  
dənizinə tökülü r. Onun a xarı boyu uzanb ged əb düzənlər ta xıl və ü zü m (mətndə: 
çaxır.  -Red),  neft  və  duz,  ipək  pamb ıq    və  saya  gəlməyən  zeytun  ağacları  ilə 
doludur. Dağlarında qızıl,  mis, gümüĢ və sarı qum çıxarılır.  Yırtıcılarında aslan, 
xallı  pələng,  bərbir  və  qulan,  uçanlardan    isə  qartal,  Ģahin  və  baĢqa    bu  kimi 
heyvanlar  yaĢayır. Partav Ģəhəri paytaxtdır
1
.  
              
 
XXVI fəsil. Aqvan hökmdarı Vaç aqanın Aqvan kils ələri məclisində 
bə ynil miĢ qanunları. 
    
Aqvan hökmdarı  Vaçaqanı  vaxtında    dindarlar  və  yepiskoplar,  ruhanilər 
və kö məkç ilər, a zatla r   və ra miklər  (qara ca maat )  arasına  narazılıq düĢmüĢdü. 
Be lə  olduqda,  hökmdar  ma reri
2
 ayının  on  üçündə  [kilsə]  Yığıncağı:  böyük  bir 
divanxana    arzusuna  düĢdü.  ―Mən  Aqvan  çarı  VaĢaqan,  partav  arxiyepiskopu 
ġubhaliĢ, qapaq yepiskopu Manas
3
, HaĢu yepiskopu Yunan,  
Euta
4
 yepiskopuları Anani və Saa k, Kaqanqat kəndinin  keĢiĢi Ġosif, Partav  
keĢiĢi Mate, Bed  keĢiĢi Abikaz, AyırmanuĢ keĢiĢi Urbat, Arsaq azatları v ə tayfa 
baĢçıları
5
,  keĢiĢlər:  Ġovəl,  Parmide  və  Ġakov,  Kaqanat  baĢçısı  Baku r  və  bir  ço x 
                                                                                                                                                  
dili kimi qələmə vərməyə çalıĢır. Halbuki sovət tarixĢünaslığında  albanlar ermənilər və gürcülər ilə 
yanaĢı Zaqafqaziya  yüksək maddi-mənəvi həyat yaratmıĢ qədim bir xalq sayılır və nəinki VII 
yüzillikdə, hətta X yüzillikdə bellə Arrandan aran (alban) dilinin qalıb iĢlənməsi göstərilir.  
1
 Alban  tarixçisinin  yazdığına    görə,  Patrav  Ģəhərini  (ərəbcə  yazılıĢı  Bərd`a)  Sasani 
hökmdarı  Peroz  (459-484)  tikdirmiĢ,  buna    görə  də  o,  ilk  vaxtlar  Perozapat  adlanmıĢdı.  VIII-X 
yüzillərdə Zaqafqaziyanın  ən  böyük  Ģəhəri  olmuĢ,  944-cü   ildə  dağıldığı  üçün  əhəmiyyətini  itirmiĢdi 
(bax: Материалы по истории СССР, вып. 1, с. 78).  
 Azatlar və ramiklərin kimliyi haqqında 
2
 K. Patkanaya  görə mareri, romalıların may ayına  uyğun gəlir. 
3
 Alban tarixi‖ində  Qapaq (Qapala,  Qəbələ) yepiskopu  Manas, habelə  Qor  (Qorqud  adının 
baĢlanğıc  komponeneti),  Qazan  kimi  tarixi  adların  iĢlənməsi  Albaniyanın  etnik  tarixinin 
öyrənilməsində yeni bir istiqamət açmıĢ olur. Bununla bağlı aĢağıdakı araĢdırmaları gözdən keĢirmək 
olar.  
4
 Uti. 
5
 T ayfa baĢçıları- nahapetlər haqqında bax: Məmmədova F.Göst ərilən əsəri. S, 102-108 

---

43 
 
baĢqları  bizim  yalaq  yerimiz  Aquendə  hamılıqla  mənim  qarĢıma    toplanaraq 
qərar verdik: ‖  
1.  Kənd  keĢiĢləri  ildə  iki  dəfə   yepiskopun  ayağına    gəlin  diz    çökmə li, 
onddan [müqəddəs] kitablar  ü zrə dini qaydaları öyrənməli və adət üzrə ildə bir 
kərə ona par  vermə lid irlər.  
2.  Ruhani  və  ya   dyakon  təyin  o lunduqda,  ruhani  [yepiskopa]  dörd, 
dyakon isə drahma
1
 pul vermə li id i. 
3. Azat və  hökmdar nəslindən olan ada m  is ə öz ruhunun  xilas ı üçün  ö z 
əli  ilə  yəhərli,  yüyənli  atı  və  ya  vərə  biləcəyi  baqa    Ģey  bağlamalıdır.  Əgər 
sağlığında bunu etməmiĢ olsa, o öləndən sonra ailəsi ödəməlid ir. 
4. Xa lqdan keĢiĢ üçün aĢağıdakı pay düĢür: h ər il  4 ölçü buğda, 6 ölçü və 
16  dolça  [üzü m]  Ģirəsi.  Kasıblar  qoy  taxılın  yarısın  və  bacardıqları  qədər  çaxır 
vərsinlər.  Ancaq  kimin   əkinliy i  və  ya   üzü mlüyü  yo xdursa,  ondan    heç  nə 
almasınlar. Bu göstərilən lərdə artıq verənlər öz ruhu qarĢısında xeyirxahlıq yapır. 
Pavəl  de miĢkən:  ―Kim  səpində  əliaçıq lıq   edirsə,  b için i  də   bol  o lur.  Kimin  
qoyunları var, bir qoyun, üç əlçim və bir kərpic pendir vərsin, kimin atı varsa –
bir dayça, kimin malı varsa-bir buzov vərsin. 
5.  Hər b ir a zat,  kəndli (Ģinakan) və ya hər hansı dinə inanan Ģəxs il boyu 
bir  dəfə  dəfn  ehsanı  vermə li,  yəni  bacard ığı  kimi  ölən  ada mı  yad  etmə lid ir  ki, 
onu öz zəh mətinin bərhrəsindən  məhru m etməsin.  Onun (ölənin.-Red) atları var 
idisə,  rəh mətliyin  ruhu Ģad olsun deyə-kilsəyə bir atı bağıĢlasın,  ma l-qarası var 
idisə, bir cöngə bağıĢlasın.  
6. Monastrda  olan keĢiĢ və ya Ģagird öz nəfsini boğ mayıb b ir Ģey aparmıĢ 
olsa  və  bunu  üstü  açılarsa,  biab ırç ılıqla   buradan  qovulmaslı,  oğlu  (xostak)  is ə 
kilsə [iĢləri] üçün götürülməlidir. 
7.  Əgər bir  kilsənin keĢiĢləri ço x,  ic ması  isə kiç ikdirsə, baĢqa bir kils ənin 
isə adamı ço x,  keĢiĢləri a zdırsa, ço x olan yerdən adamları götürüb, keĢiĢləri ço x 
olan  yerə köçürmək olurdu.  
8.  Xaçpərəst  adam  dava-dalaĢ  salarsa  və  ya  qan  tökərsə  yepiskopun 
qarĢısına  gətirilməli və qanun ilə cəzalandırılmalıd ır.  
9.  Böyük  bir  kəndə  ba xan  yepis kop  baĢqalarına  göz  dikmə məlidir.  Ġki 
kənd bir-birinə  ya xındırsa, qoy onla rın  bir ruhanisi olsun. Qoy ruhani, rəhbər ola  
biləcəyi  ic maya baĢçılıq etsin. 
10. HeĢ kəs qohumu ilə, qardaĢı arvadı ilə ev lənə bilmə z.  
11.  Bir  səbəb  olmadan  arvadını  atıb  gedən  və  baĢqa  qadınla    nikahsız 
evlənən ər yarama z və qatildır; ya xud bütlərə sitayiĢ edən kimsəni əl-ayağı bağlı 
halda  hökmdarın qarĢısına gətirməli və ölü m cəzası verməli. 
                                                                 
1
 Qədim yunanlarda alınma pul vahidi, çəkisi 3,4 qram.  
 

---