Azərbaycan tarġXĠ ÜZRƏ qaynaqlar

59 
 
O, bu Ģərtləri qəbul etdi.     Bundan sonra o, Beyləqandan çıxaraq Bərdə qalasına  
basqın  etdi.  Onun  əhalisi  təzminat  vermək  Ģərtilə  barıĢığa    gəldi;  o,  pulları 
əsgərləri arasıda  bölərək onların döyüĢə həvəsini artırd ı. Sonra  o ö z atlıları ilə 
Cüzran  (Gü rcüstan)  üzərinə  yol  aldı.  Buranın  əhalisi  onunla    hər  il  müəyyən 
təzminat  ödəmə k Ģərtilə barıĢıq  bağladı. 
Bundan  sonra  o və onun silahdaĢları geriyə dönərək əl-kü r (Kür) çay ını 
keçənə  kimi  irəlilədilər.  On lar  ġirvan    torpaqlarına  yaxınlaĢıb  düĢərgə saldılar. 
ġirvan  hakimini  yanlarına  çağırıb  onunla    təzminat    vermək    Ģərti  ilə  barıĢıq  
bağladılar. Sonra ġirvandan hərəkət edərək ġabran  və Maskata  çatdılar. Bundan 
sonar    o,  dağlardakı  hakimlərin  (mülü k-əl-cibal)  yanına    ö z  elçilərinin  
göndərərək onları yanına  gəlmək üçün dəvət etdi.  
Onun  yanına    əl-Lazka,  Filan  və  Təbəristan  hakimləri  (malik)  gəld ilər. 
Onlar    hamısı    ona    pul,  hədiyyəıər  gətirərək,  hər  il  məlu m  təzminat    vərməyə 
razılaĢdılar. Bütün bunlara  o da  razılığ ını verd i.  
<…>  Bundan  sonra    o,  əl-Bab  (Dərbənd)  Ģəhəri  istiqamətində  hərəkət 
etdi.
2
 Bu  va xt  orada    dinsizlərin  (küffar)  300  min lik  ordusuna    baĢçılıq  ed ən  
Xəzə r hökmda rı  xaqan yaĢayırdı.  Ərəb lərin Ģəhərə ya xınlaĢdığını  eĢidən  xaqan  
Ģəhəri tərk etdi.  Bu vaxt ona  dedilər: ―Ey hökmdar!  Sənin hökmün a ltında  300 
min  [döyüĢçü]  olduğu halda, s ən 10 min lik ordunun qarĢısından geri çə kilirsən?‖ 
Xaqan  cavab  verdi:  ―Mən  bu  qəbilə  haqqında    bəzi  Ģeylər  eĢitmiĢə m,  deyirlər 
onlar göydən enmiĢlər və heç bir silah onlar  xələl gətirmir.  Kim olara qarĢı dura  
bilər?‖  
Bundan sonra  o, Ģəhərdən çəkilməkdə davam etdi. Salman   ibn  Rəbiyyə 
Ģəhərə  yaxınlaĢdı  və  müsəlman lar  əl-Baba  girdilər.  Sonra    o,  xaqanı  və  onun 
ordusunu  təqib  etmək  üçün  Ģəhərdən  çıxdı.  O,  Xə zər  Ģəhərindən  biri  olan   
Bə ləncərə çat mağı qət etdi.  
<...>  Salman  ibn  Rəbiyyə  o  yerlə rdə  it i  a xan  çay  sahilində  yerləĢən 
meĢəyə  yaxınlaĢdı.  Burada  xaqan  qoĢunlarından  olan  xəzərlər  g izlən ird i. 
Onlardan b iri yaxın gələrək müsəlman  döyüĢçülərini gözdən keçirməyə baĢladı....  
Onlardan  biri  dəstəma z  a lmaq    üçün  çaya  endi.  Bu  va xt,  o,  yarağın ın  döyüĢ çü  
müslimə xətər  gətirib-gətirməyəcəyin i  yo xlamaq üçün onu oxla  vurub öldürdü. 
Sonra    o  yaxınlaĢıb  geyimini  götürdü,  baĢını  kəsərək  gətirib  xaqanın  qarĢısına  
qoydu və dedi: ― Ey hökmda r! Sən  deyird in silah onlara   xətər gətirmir və ö lü m  
onların alın ına yazılmayıb. Bu, onlardan  b iridir!...‖  
                                                                                                                                                  
1
 Beyləqan    həmin  ildə  tutulmuĢ,  yerli  əhali  ərəbləər  cizyə  və  xərc  verməyi  öhdəsinə 
götürmüĢdü. 
2
 Ġlk dəfə ərəblər Dərbənd hicri 22-ci ildə (642/43) tutub üzərinə bac qoymuĢdur. 

---

60 
 
<...> Görən xaqan  ö z döyüĢçülərini çağırıraq  b ir yerə topladı. Sonra   300 
minlik  ordunu  baĢında    geriyə,  müslimlərin  ü zərinə  hücuma  keçərək,  onların  
hamısı qırılana kimi vuruĢdu. 
<...> Sa lman ibn Rəbiyyə əl-Bəhili və onunla  olanla rın  ha mısı öldürüldü
1
. 
Allah onlara  rəh mət e ləsin!. 
Onların  qəbirləri  orada    tanın ır    və  həm  də  Bələncərdə  hamı  oranı 
―Ģəhidlər qəbirstanı‖ [qubur aĢ-Ģuhada] adlandırır... (s. 9-11) 
 
Əl-cərrah ibn Abdullahın Azərbaycan ölkəsinə yürüĢü 
və xəzərlər [ilə savaĢ da] onu baĢına  gələnlər haqda  hekayə  
 
 [Müəllif]    deyir:  [Xə lifə]  Ye zid    ibn  Əbd  əl-Malik,  ə l-Cə rrah  ibn 
Abdullah  əl-Hə ka mini  çağıra raq  ona    göstəriĢ  verdi,  böyük    ordu  ayıraraq  
azərbaycan    hərəkət  et məyi  ə mr  etdi
2
.  əl-Cərrah  ibn  Abdullah  ço xlu  qoĢunla  
yola  düĢüb tezliklə A zərbaycan ölkəsinə gəldi.  
Bunu  eĢidən  xəzərlər  Bab  əl-Əbvab  Ģəhərinə  qaçdılar.  Əl-Cərrah  
müslimlərə b irlidə hərəkət etməy i  Bərdə Ģəhərinə çatdı, burada  döyüĢçülərin və 
atların  dincin i a lması üçün bir neçə gün qaldı. Sonra  o, Bə rdədən çıxa raq ə l-Kür 
çayında  keçdi  və  Bab  əl-Əvbab  istiqamətində  hərəkət  etdi.  Əl-Bab  Ģəhərini  iki 
fərsə xliyində
3
 a xan Rubas çayına  çatana kimi hərəkətdə oldu. 
O, burada dayandı və dağlı hakimlərə elçi göndərdi. Tezlikə onun yanına  
bütün əyalətlərdən hakimlə r gəlməyə baĢaldı.  
Əl-Cərrah   xəzərlərin üzərinə hücuma  keçməyə hazırlaĢarkən sonuncular  
Əl-Bab Ģəhərindən öz ölkələrinə çəkilib sığındılar.   
...Gecə düĢüb gözlər yu xudan yumu larkən əl-Cərrah  ibn Abdullah qoĢun 
Bab əl-Əvbab tərəfə yeriməyə ə mr etdi. 
Müslimlər gecənin qaranlığında  yola çıxd ılar.  Onların döyüĢçülərində üç 
mə `Ģəl var id i:  Bir böyük mə `Ģəl var id i ön döyüĢ hiss əsində, bir baĢqası ortada  
gedən döyüĢçülərdə,  üçüncüsü  isə  qoĢunun  arxa  dəstəsində  idi.  Onlar    Bab  əl–
Əvbab Ģəhərinə çatanadək hərəkətə etdilər. ġəhərdə bir nəfər belə qalmamıĢdı. 
Müslimlər Ģəhərin  bu baĢında  g irib o    b iri yandakı daravazalardan d ıĢarı 
çıxd ılar.  Əl-Cərrah  öz  ordusu  ilə  Əl-Babın  yarım  fərsəxliyində  olan  əl-Cihad 
darvazala rı  qarĢısında  dayandı.  Sübh  çağı    o  öz    ada mlarından  birini  yanına   
çağırdı, ona   üç  min  atlı verib  dedi: ―Haydak
4
 torpaqlarına   çatana kimi gizlicə 
get, əhaliyə dəymə, ancaq  onları qarət et!  Ya lnız  s ənə qarĢı çıxanlarla vuruĢ və 
                                                                 
1
 Salman ibn Rəbiyyə Bələncərdə hicri 32-ci ildə (652/53) öldürülmüĢdür. 
2
 Əl-Cərrah hicri 104-cü ildə (722/23) Azərbaycan hakimi qoyulmuĢdur. 
3
 Bir fərsəx 6-7 km-dir. 
4
 Haytak (Qaytak) Dağıstanın quzey vilayətindəndir. 

---