285
çağırılmıĢam
1
, ancaq Tiflisdə bir neçə ay yaĢamağıma ba xmayaraq BaĢ hakimin
bir para vədindən baĢqa məndən heç nə soruĢulma mıĢ və bu mühü m izahatların
nədən ibarət olmasından mənim xəbərim yo xdur. Bu il in ötən sentyabr ayında
Qubada həyəcanlar yenidən baĢlandığı za man BaĢ hakim mənə mü mkün qədər
tezliklə Qubaya getməy i və ö z təsirimlə iĢə faydalı olmağ ı təklif etdi, ancaq bu
təklifi mən ona görə yerinə yetirə b ilmədim ki, et ibarlı adamların b ir qis mi
Qubadan uzaqlaĢdırılmıĢ, o birilər isə rəislərin gözündən düĢmüĢlər.
Qiyam zaman ı mənim Qubaya göndərilməyim, qardaĢım Cəfərqulunun
deputatlar sırasında imperator həzrətlərinə təqdim ed ilmək üçün tiflisə
çağırılması, süvarilər toplanıĢındı b izim cidd i səyimiz, q iyamçıların bizə qarĢı
nifrət i və nəhayət, önların mənim ə mioğlu m və qaynım praporĢik ƏlipaĢanı
öldürtmələri, o biri əmioğlu m praporĢik Cavad Ağanın həyatına qəsd etmələri
və bizim ailə mizin baĢqa üzvlərin in canfəĢanlığı aydın sübut edir ki, Qubadakı
keçmiĢ qarmaqarıĢıqlıqda bizim nəin ki əlimiz yo xdur, əksinə biz hər vəchlə
onun qarĢısını almağa çalıĢ mıĢıq. Odur ki, qərəzli adamlar mü xtəlif yollarla bizi
Qubadan uzaqlaĢdıra bildilə r ki, iğtiĢaĢ yaratmaq asan olsun, Qubadakı son
həyəcanlar buna sübutdur.
Həyəcanların əsas səbəbi ço x gü man ki, qərəzli adamların mü xtə lif
fıtnə-fəsadları olmuĢdur. Quba əyalətində Quba ko mendantı polkovnik Gimbut
2
ilə Tip maha lın ın naib i mayor Ġsa bəy Həsən Əfəndi oğlu
3
arasında ikiü zlü
münasibət yaranmıĢdı. Yü ksək rəhbərlik qarĢısmda b ir-birinin paxırını açıb
qanunsuz iĢlərdə ittiha m et mələ rinə ba xmayaraq, onlar eyni za manda yüksək
rəhbərliy ini müka fatlarına və xüsusi ehtira mına layiq görülürdü lər. Ġsa bəyə isə
öz iĢləri barədə əyalət ko mendantınm xəbəri olmadan birbaĢa BaĢ hakim ilə
əlaqə saxlamağa icazə verilmiĢdi ki, bu da əyaləti açıq-açığına iki cəbhəyə:
ko mendant və onun rəqibi Ġsa bəyin cəbhələrinə bölürdü.
Bu ilin baĢlanğıcında Ġsa bəy nə üçünsə Tiflisdə imiĢ və hər hansı bir
səbəbdənsə bir çox Ģahidlə rin, o cümlədən mənim eĢitdiyimə görə , süvari-
müsəlman alay ının ko mandir müav ini Həsən Ağa və praporĢik Nəsib Əfəndinin
yanında BaĢ hakimə demiĢdir ki, o və qubalılar süvari vərməyəcəklər, Ġsa bəy
özü, yaxud onun həmfikirləri və kənar Ģəxslər tərəfındən xalqa çatdırılan belə
sözlər avam adamlar tərəfindən BaĢ hakimin əsl iradəsi kimi qəbul edilə
1
Üsyan baĢlanan kimi baron Rozen A.Bakıxanovu Tiflisə çağırmıĢ və 9 ay orada
saxlatdırmıĢdı.
2
Polkovnik Gimbut – 1831-1837-ci illərdə Quba əyalətinin komendantı. Üsyançıların tələbi
ilə komendantlıqdan kənar edilmiĢdi.
3
İsa bəy - mayor Ġsa bəy Quba əyaləti Tip mahalının naibi idi. Üsyanda iĢtirakına görə
mühakimə olunmuĢ və Sibirə sürgün edilmiĢdi.
286
bilinərdi, çünki Ġsa bəy özünün hər bir hərəkət ini BaĢ hakimin adı ilə
təsdiqləyird i.
Qubada süvari yığ ılması tələb edilərkən Tip mahalın ın naibi və sonra
tezliklə Qubanın baĢ qazısı təyin ed ilən Ġsa bəyin öz yerində qoyduğu qardaĢı
Mehdi saymazlıqla camaatı Əhbil adlı müqəddəs yerə toplamıĢ və onların süvari
yığılmasından boyun qaçırmaq haqda and içmələrinə yol vermiĢ, sonra isə onun
maha lına Yu xarıbaĢ, Sırt, Anıqdərə və baĢqa mahallar qoĢulmuĢlar. Höku mətə
sadiq olan Quba bəyləri gö zlən ilən iğtiĢaĢların qarĢısını almaq məqsədilə bir
neçə gün ərzində öz hesablarına tələb olunan qədər süvari topladılarsa da, süvari
toplanmasmdan açıqcasına yayınan Həsən Əfəndinin ailəsi yaln ız Quban m de-
yil, eləcə də Tabasaran
1
ca maat mı da əsgər toplanıĢımn gözlənilməsi haqda yalan
xəbərlə rlə qızıĢdırıb ayağa qaldırdılar. Bir para güclə toplan mıĢ ava m ada mlar
dəstələnib Qubaya tərəf hərəkət etdikdə, höku mət ilə ca maat a rasında vasitəçiliyi
öz üzərinə götürən Ġsa bəy general-mayor Reutt
2
və bu iĢ üzrə BaĢ hakim
tərəfindən təyin edilmiĢ mə mur Pototskinin
3
yanına bir neçə silahh qiya mç ı, o
cümlədən artıq ö zünü Quba xanı elan etmiĢ Hacı Məhəmmədi
4
gətirmiĢdi;
qiyamçılar onlara inan ma-yan xalqın adından ko mendantın dəyiĢilməsini, pulla
tutulmuĢ süvarilərin buraxılmasını, süvari vərilməsinə ço x kö mək edən bəylərin
qovulmasını və mü xtəlif mükəlləfiyyətlər üçün yığılmıĢ pulların geri
qaytarılmasını israrla tələb ed irdilər. Bu tələbləri yerinə yetirmək məqsədilə artıq
yola düĢməyə hazır olan süvarilər dərhal buraxılmıĢ, ko mendant polkovnik
Gimbut iĢdən götürülmüĢ, poruçik Məhəmməd xan bəy və podporuçik Cəfərqulu
ağa indiyə kimi saxlan ıld ıqları ġamaxı və Bakıya yola salın mıĢ, pulların geri
qaytarılması haqda isə BaĢ hakim qarĢısında məsələ qaldırmaq vəd edilmiĢdi.
Avam camaatın və iğtiĢaĢçıların bu cür hərəkəti ilk üç tələb in dərhal
yerinə yetirilməsi ilə baĢa çatdıqdan sonra. Ġndiyə kimi də beyinlə rində güclü və
hər cürə həyəcanlar doğurmaqdadır; xüsusilə əya lətin höku mətə sadiq olan
bəylərdən təmizlən məsi və xa lqın bəd xahların zə rərli təsiri alt ında sa xlan ılması
(pis haldır. - Red.) [Onların ] bu hərəkəti haqda yeni ko mendant ĠĢĢenkonun
dəfələrlə xəbərdarlıq etməsinə, hətta bunu camaat üçün bəraət xəbəri ilə
müĢayiət etməsinə baxmayaraq, nə bu müraciətlərə, nə də b irinci iğtiĢaĢın
1
Tabasaran - Dağıstanda vilayətdir. Quba əyalətinin Ģimal-Ģərqində yerləĢir.
2
General-mayor İ.A.Reutt - Dağıstan hərbi dairəsinin rəisi idi.
3
ġtabs-rotmistr Pototski - 1837-ci ilin ortalarında komendant Gimburqun fəaliyyətini
yoxlamaq üçün Qubaya ezam edilmiĢ çar məmuru.
4
Hacı Məhəmməd - Buduq kəndinin kəndxudası, üsyanın rəhbəri, avqust aynın ortalarında
üsyançılar onu xan elan etmiĢdilər. 1841-ci ildə Bakıda hərbi-səhra məhkəməsinin hökmü ilə
asılmıĢdır.
Dostları ilə paylaş: |