281
64. YELĠZAVƏTPOL DAĠRƏS Ġ
1
Qabaqkı zaman lar ticarət və manufaktura
2
iĢləri gəncəlilərin baĢlıca
qazanc mənbəyi olmuĢdur; ancaq Gəncədə siyasi vəziyyətin dəyiĢilməsi
nəticəsində onun əhalisi daha ço x ə kinç iliklə məĢğul olmağa baĢladı. Ġndi is ə
Yelizavetpol əhalisinin istehsalatı və variyyəti aĢağıdakılarla bağlıd ır: ə kinçiliklə
bağçılıq və baramaçılıq, maldarlıq, bir qədər fabrik istehsalı, dağ-mədən
sənayesi - zəy və də mir (filizi) istehsalı, a rıç ılıq, sənətkarlıq və ticarət.
Buğda, arpa, çəltik və darı əkinçiliyin baĢlıca məhsullarıd ır...
Ġndiyə kimi Yelizavətpol sakin ləri yabanı marena (q ızıl boya. - Red.
3
yığıb satmaqla məĢğul olurdular. Onun gəlirli olduğunu gördükdə marenanı
özləri yetiĢdirməyə baĢladılar. Marena əkinlərin in böyük hissəsi Ģəhər əhalisinə
mə xsus idi. Marena istehsalının geniĢləndirilməsi faydalı ola rdı.
Yelizavetpolda bağçıhq Ģ əhər ətrafında yerləĢir və maha lla rın içə risində..
bir neçə ü zü mlük vardır. Bu rada böyük bağlar - 165 meyvə və 27 tut bağı vardır.
Hər həyətdə bir neçə ağacın olması nə zərə a lınsa, bütün Ģ əhəri bağ adlandırmaq
olar ki, bu da 17 verstlik da irəni əhatə edir. Bağ lardakı yaĢıllığın sahəsini dəqiq
müəyyənləĢdirmək mü mkün deyil. Lakin belə güman edilir ki, onun sahəsi 5
kvadrat verstə yaxındır. Bağla rda üzü m, ərik, Ģaftalı, alça , gavalı, tut, armud,
heyva, gilas, qoz, fınd ıq, zoğal yetiĢdirilir.
Ye lizavetpol üzümü olduqca xoĢagələn, dadma görə Zaqafqaziyada ən
yaxĢı növlərdəndir. Ondan hazırlanan sarımtıl-qırmızı Ģərab acı-Ģirin tama
ma likd ir, kifayət qədər tünddür və baĢağrısı verir.
Maldarlıq. Qabaqlar Yelizavetpol dairəsində 4 min baĢ at, 45 min baĢ
buynuzlu mal, 230 min baĢ qoyun, quzu və keçi, 2 min baĢ donuz var id i.
sonralar onların sayı xeyli azald ı. Atların heç bir yaraĢığı yo x idi; buynuzlu mal-
1
Yelizavetpol hərbi dairəsi Gəncə xanlığı 1804-cü ildə tabe edildшkdən sonra yaradılmıĢ
hərbi-inzibati vahiddir. Rusiyaya ikit ərəfli dövlətlərarası siyasi müqavilələr bağlamaq yolu ilə
birləĢdirilən xanlıqlardan (Qarabağ, ġəki, ġirvan və TalıĢ xanlıqlan) fərqli olaraq, çar qoĢunlarına
müqavimət göstərən xanlıqlar dərhal ləğv edilir, onların ərazisində «hərbi dairə» adlanan və çar
zabitləri tərəfindən idarə olunan vahidlər yaradılırdı. Gəncə xanlığı ərazisinin «Yelizavetpol dairəsi»,
yəni çar I Aleksandrın arvadının Ģərəfinə adlandırılması Qafqazda baĢ komandan P.D.Sisianov un
təklifı ilə olmuĢdu. O, min ildən çox tarixi olan Ģəhərin Yelizavetpol adlandırılması haqqında çarın
fərmanını 1804-cü il martın 2-də Gəncə Cümə məscidində oxurnurdu. (A
KTЫ
...,
II c, sənəd № 1194).
Sonralar çar hökuməti «Gəncə» sözünü iĢlədən adamlardan 1 man. Cərimə alırdı.
2
Manufaktura adı ilə daha çox ənənəvi istehsal müəssisələri - karxana və emalatxanalar
nəzərdə tutulur. Lakin bunların içində artıq muzdlu əməkdən istifadə edənləri də var idi.
3
Qızıl boya (marena) - boyaqotu; kökündən qırmızı boya alınan bitki. Orta əsrlər boyu
Azərbaycan xalçalarının, toxuma və tikmə parçalarının dünya Ģöhrətini t əmin edən kefiyyətli t əbii
boya.
282
qara xırda və cılız id i; qoyun və quzu da bu vəziyyətdə idi və onların yunu qaba
və qırmızımtıl idi; ən ya xĢı ökü zlə r Sa mu x mahalında id i.
Yelizavetpolda manufa ktura istehsahnın mühü m istiqa mətin i ipəkdən
parça və yaylıq hazırlan ması təĢkil ed irdi. Ġndi to xucu dəzgahların ın sayı 200
olduğu halda, Cavad xanın
1
dövründə 375-ə çat mıĢdı. Bu sənaye sahəsinin
tənəzzülə uğra masını onunla bağlayırlar ki, fabrikantlar keyfiyyətsiz parça lar
buraxırdılar, onla r da ġa ma xı və xüsusən Ġran ma lla rı ilə rəqabət apara
bilmirdilər.
ġəhərdə ağ və qırmızı bez. habelə cəlamay i adlanan nazik parça istehsal
edən 30 dəzgah qurğusu vardı. Ümu miyyətlə, bütün Yelizavetpol toxucu
müəssisələrində hər il 10.000 top parça, çeĢidcə ayrı-ayrı olan 15.000 yaylıq,
2000 top ağ, 200 top qır-mızı rəngli bez, 400 top cəlamayi hazırlan ır. Dairədə
həmç inin be z, Ģalvar üçün parça, yundan çul, ya xud çuval, Ģal, pala z, xa lça
toxunulur. Özü də bu iĢləri yalnız qadınlar görürlər.
Toxucu qurğuları sadədir. Jakird dəzgahların ın burada tətbiq olunması
çox yerinə düĢərdi. Manufaktura iĢlərində ən ço x samu zlular seçilirlər: onlar
yaxĢı xalçalar, ipək, yarımipək parçalar və cecim ad lanan iplik to xu ma
hazırlay ırlar.
ġəhərdə 7 ev gön aĢılama iĢi ilə məĢğuldur, zavodlardan
2
ibarət olan bu
evlərdə 30 ada m iĢləyir. Bundan baĢqa Çelabirt kəndində 4 gön e malat xanası
iĢləyir. Gön aĢılama iĢi belədir: gönü 4 gün çay suyuna qoyduqdan sonra iyirmi
gün onu xüsusi qabda, sonra üç gün duz içində və on iki gün də saranqa və ya
saraqan, yəni taxta təbəqə aras mda saxlayırlar. Bundan sonra dərini yenidən
duzlayır, onapiy sürtərək gün vurmaq üçün asırlar; bununla da bütün iĢlər
qurtarmıĢ olur...
Mis qabları 6 emalatxanada hazırlayırlar. Hər b ir emalat xanada ağır
iĢlərdə məĢğul olanlardan savayı 10 nəfər iĢləyir. Hər mu zd lu iĢçi ö zünə çörək
pulu kimi hər gün 1 abbası, ya xud 17 qəpik qa zanır. M is, Tiflisdə, bəzən hər
pudu gümüĢlə 9 manata alın ırdı. Onun hər pudunun Yelizavetpola gətirilməsi iki
abbasıya baĢa gəlirdi. Bir funtluq mis qab iki abbasıya satılırd ı. Ġstehlak o lunan
mə mu latın çə kisi 100 puddan artıq olmurdu.
1
Cavadxan - Gəncə xanlığının sonuncu hökmdarı, Ziyad oğlu nəslindən olan Qarabağ-
Gəncə bəylərbəyilərinin son nümayəndəsi. 1804-cü il yanvarın 2-də Gəncə qalasının müdafıəsində
öldürülmüĢdür.
2
Burada «zavod» adı altında gön-dəri iĢləri ilə ixtisaslaĢmıĢ karxanalar, «iĢ evləri» nəzərdə
tutulur.
Dostları ilə paylaş: |