Azərbaycan və osmanli imperiyasi (XV – XVI əsrləR)
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
41 Yeni Rum sultanı II Bayazid ilə Sultan Yaqub arasında bir neçə il yazışma davam etmiş, onlar bir-birlərinə əldə etdikləri qələbələr barədə vaxtaşırı məlumat vermişlər. Məsələn, rumluların 1484-cü ildə Ağkirman * üzərində qələbəsi məktubunu sultandan alan Yaqub dərhal cavab yazaraq sevindiyini bildirmiş, 116 Ağqoyunluların Şeyx Heydər Səfəvini qətlə yetirməsi barədə isə Yaqubun göndərdiyi məktuba cavab olaraq Sultan Bayazid öz təbrikini yollayaraq yazmışdı: ―Ümid edirəm ki, hər iki tərəf arasında belə [xoş] xəbərlərin təbliği üçün yazışma(lar) davam edəcəkdir‖. 117 Müəyyən vaxtlarda Ağqoyunlu və Osmanlı hökmdarları bir-birilərini fəth xəbərləri ilə sevindirməklə kifayətlənmir, öz şəxsi xahişləri barədə də məktublaşırdılar. Sultan Bayazidin Ağqoyunlu hökmdarından şahin (alıcı quş) xahiş etməsilə əlaqədar Sulatn Yaqub ona bildirmişdi ki, sizə bu günlərdə üç şahin göndərmişdim, lakin onların ikisi yolda uçmuşdur. ―Qış yaxınlaşdığı üçün quşları qışlamağa göndərmişəm. İndi isə sizə iki şahin yollayıram. Qışlaqlarımdan yenə də layiqli şahinləri tutub ―həmin quşxanaya‖ göndərəcəyəm‖. 118 Firidun bəyin ―Münşəat‖ında Yaqub Ağqoyunlu və Sultan Bayazid arasında əlaqə yaradan başqa məktublar da dərc edilmişdir. Lakin bu məktublarda ümumi sözlər və bir tərəfin başqa bir tərəfə yazdığı tərifli kəlamlardan başqa heç nə yoxdur. Görünür, məktubları aparıb-gətirən elçilər öz hökmdarlarının sözlərini şifahi olaraq çatdırmış, məktubların başqa ələ düşə bilmək ehtimalını nəzərdə tutmuşlar. Məsələn, bir yazımşada Yaqub olduqca yığcam və rəsmi şəkildə öz elçisi Tacəddin İbrahimi Rum məmləkətinə göndərdiyini yazmış, Rum sultanı Bayazid isə artıq həmin elçisinin gəlib çatdığını bildirmişdir. 119 1485-ci ildə Ağqoyunlu əmiri Bayandur xan sultan Yaquba qarşı üsyan etdi. Ağqoyunlu hökmdarı tərəfindən onun ―bəzi mülki və dini işlərinə nəzarət etmək üçün İraq ölkələrinə‖ göndərilməsi xüsusunda əmr alan Bayandur xan 120 tezliklə Həmədana gəlmiş, orada Ağqoyunlulara qarşı ―müxalifət taxtına‖ əyləşmiş, tezliklə İsfahan darüğəsi Hacı bəy Əlpavut və Qum darüğəsi Mənsur bəy Zöhrab da ona qoşulmuşdular. Tezliklə Savə yaxınlığında baş verən döyüşdə üsyançılar məğlub edilmiş, Bayandur xan öldürülmüşdür. Sultan Yaqub bu hadisə barədə Rum sultanına belə məlumat verir: ―Bu xanədanın yetişdirdiyi və bu dumanın bəzi mülk və din işlərinə nəzarət etmək üçün bir sıra İraq ölkələrinə göndərdim. O, özündə qüdrət və ixtiyar görüb itaət yolundan çıxdı, hakimlik etmək xəyalına düşdü. Azərbaycan diyarının da bəzi idbar qüruhunu özünə rəfiq edən Bayandur müsəlmanların mallarını qaərət başladı. Bayandur bir dağa tərəf qaçdı. Hər iki tərəf döyüşı başladı. O, qaçan vaxt öldürüldü. Xəlil bəy Sufi onun başını dərhal kəsib bizə gətirdi. Biz bu fəthnaməni sizə göndərdik ki, qoy sizin sevincinizə səbəb olsun‖. 121 * Ağkirmanın əsl adı ―Beldorod-Dnestrovski‖ idi ki, Osmanlılar oranı ―Ağakirman‖ adlandırırdılar. (Bax: Ə. Nəvai, Teymur və şah İsmayıla qədər, səh. 594). 42 Az sonra Gürcüstan vilayətinin özü tərəfindən fəth edilməsi xəbərini də Rum sultanına bildirən Sultan Yaqub, onun sevincini bir qədər də ―artırdı‖. O, bu hücumu ―cahad‖ adlandırıdb, gürcülərin ona qarşı müxalifətdə olduqlarını xüsusilə qeyd edir. 122 Osmanlı sultanları kimi, o da apardığı işğalçılır siyasətinə cahad adı ilə bir növ bəraət qazandırırdı. Sultan Bayazid dərhal ona cavab məktubu göndərərək (h. 991-ci il səfər ayının əvvəlləri‖ bu fəth münasibətilə onu təbrik edir. 123 Sultan Yaqub yalnız II Bayazidlə deyil, onun oğlanlarından ən döyüşkən Səlimlə də əlaqə saxlayır, onunla məktublaşır. Belə ki, bir müddət Trabzon hakimi olan şahzadə Səlim özünün təşəbbüsü və təkidi ilə Kəfədə hakim olduqdan dərhal sonra Sultan Yaqubdan məktub aldı. Məktubda şahzadə Səlimin yeni iş yeri (təyinatı) ilə əlaqədar yazılmışdır: ―Sultan Səlim şah (halbuki o, hələ şah deyildi – Ş.F.). Səlim alicənab bizim diyarın yaxınlığında yerləşən əyalətə namizəd təyin edilmişdir. Yəqin ki, sülh şəraitində yaşayacayıq‖. 124 Məktubu aparan Ağqoyunlu elçisi Xızır bəyin artıq onun yanına gəlib çatdığını bildirən Səlim Ağqoyunlu hökmdarını arxayın edir: ―Əbunəsr Sultan Yaqub! Bu tərəf sizə qarşı heç bir naqisliyə yol verməyəcəkdir. Qoy yazışma qapıları həmişə üzümüzə açıq olsun‖. 125 Doğrudan da hər iki tərəf yazışmanı davam etdirmiş, Sultan Yaqubla Səlim məktubların birində göstərildiyi kimi öz ―həqiqi məhəbbətlərini‖ bir-birinə izhar etmişdilər. 126 1490-cı ilin dekabr ayının 24-də (11 səfər 896-cı il) 12 il ağqoyunlu dövlətinə başçılıq edən Sultan Yaqub gözlənilmədən öldü. Onun vəfatının təfərrüatı ilə təsvir edən Fəzlullah Xunci bu gözlənilməz ölümün səbəbini qızdırma xəstəliyində görür. 127 Lakin ondan sonrakı tarixçilər (Həsən bəy Rumlu, Təbrizli Arakel və başqaları) Sultan Yaqubun sui-qəsd nəticəsində zəhərlənərək ölmüş olduğunu yazmışlar. 128 Doğrudan da, Həsən bəy Rumlu həmin ölümün səbəbini aşağıdakı kimi təsvir edir: Yaqubun anası Səlcuqşah bəyim ögey oğlu Məsih Mirzəni zəhərləmək istəmiş, təsadüfən zəhrə Yaqubun və qardaşı Yusif bəyin nəsibi olmuş, vəziyyəti belə görən ananın özü də intihar etmişdir. 129 Yaqubun vəfatı və onun yerinə azyaşlı Baysunqur Mirzənin şah olması Ağqoyunlu – Osmanlı münasibətlərinin davam etməsinə heç bir mənfi təsir göstərmədi. Yaqub şahın təziyəsi və Baysunqur culusu münasibətilə Rum sultanı Bayazid dərhal elçi Şeyx Hüseyn ağa vasitəsilə Ağqoyunlu sarayəna məktub yollayaraq, yeni hökmdarı ―səadətqübab, məmalekpənah, fələkdəstgah, səltənətşüar, nəticeyi-səlatine-namdar, calese-məsnəde-padşahi...Sultan Baysunqur‖ kimi ibarəli ifadələrlə salamlamış, onun culusunu təbrik etmişdi. Onun həmin məktubunda gələcəkdə də iki dövlət arasında gediş-gəlişin davam etməsinin zərurəti xüsusilə qeyd olunurdu. 130 ―İndi Həzrət fərzənd gərək bizim atalıq şəvqətimizin olduqca güclü olduğunu təsəvvür etsin. Vəziyyəti barədə və zəruri məsələlər haqda yazışma qapılarını açıq saxlasın‖. 131 Tezliklə Sultan Bayazidin Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|