Azərbaycan və osmanli imperiyasi (XV – XVI əsrləR)
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
39 amirəyə çatdırsın ki, başqa şahzadələr də mürəxxəs ola bilsinlər. Əgər [göstərilən məbləği] tez göndərməsə, qardaşlarına zərər dəyəcək‖. 104 Osmanlı sultanının sonrakı cümləsindən məlum olur ki, Ruqiyyə xatunun Osmanlı sarayına göndərdiyi töhfələr içərisində kitablar da olmuşdur. Lakin, onlar sultanı təmin etməmiş (―həmin kitablardan burada da çoxdur. Az tapılanlardan göndərin‖), o, əsirlikdə qalan Yusif bəy və Ömər bəy üçün göndəriləcək xunbəha pulunun miqdarını bir daha xatırlatmışdır: ―Yusif bəy üçün 200 tüməne-Təbrizi və Ömər bəy üçün 150 tüməne-Təbrizi müqərrərdir‖. 105 Çox keçəndən Ruqiyyə xatun sultanın ikinci məktubunu da alır. Bu məktubdan aydın olur ki, yuxarıda adları çəkilən üç şahzadədən başqa, Osmanlı sultanından daha iki əmirzadə (Məhəmməd Bağır və Müzəffər bəy) xüsusunda xahiş edilibmiş. Sultan Ruqiyyə xatuna Məhəmməd Bağırın vəfat etdiyini bildirdikdən sonra yazır: ―Zeynal bəy və Müzəffər bəy üçün müqərrər olan məbləğə göndərsin. Yollandığınız töhfə və hədiyyələrin dəyəri hesablanacaq. Əgər həmin məbləği göndərə bilməsəniz əmirzadə Zeynalı geri qaytarın, yoxsa əlimizdə olan qardaş(lar)ına zərər dəyəcək‖. 106 Sultan Məhəmməd Fateh və Ruqiyyə xatun arasında baş verən və imperiyanın maddi marağının xeyrinə yönələn bu yazışmadan Osmanlı sarayında əsir alınan şahzadələr üçün təyin olnumuş xunbəha və onun miqdarı məlum olur. Uzun Həsən Otluqbel məğlubiyyətindən sonra Ağqoyunlu döyüşçülərini ətraf yerlərə hücumları azalmış, onlar əsasən qonşu xırda dövlətlər üzərinə yürüş etməklə kifayətlənmişdilər. Uzun Həsənin son yürüşü Gürcüstana 1476-cı ildə (h. 881) etdiyi qəzavat * olmuşdur. Uzun Həsən, mənbələrin məlumatına görə, rəiyyətin qayğısına qalan bir padşah olmuşdur. O, ―Qanunnamə‖ adlı bir sənəd hazırlamış, rəiyyətdən vergi yığılarkən feodal və dövlət məmurları tərəfindən sui-istifadə hallarının qarşısını ala bilməmiş. 107 Uzun Həsənin qanunları Şərqi Anadoluda ―Həsən padşah qanunu‖ adı ilə məşhur olmuş, oranı ələ keçirən Osmanlılar çox-çox sonralar da həmin qanunları oralarda tətbiq etmişlər. Bu fakt həmin vilayətlərə aid ola təhrir dəftərlərinə edilən qeydlərə aid ―müfəssəl təhrir və ovqaf dəftərləri‖ndə ―səbt olunan‖ qanunlar məhz Uzun Həsənin ―Qanunnamə‖sinə əsasən yazılmışdır. Fəxrəddin Kırzıoğlunun Türkiyə Baş Vəlakət Arxivi sənədlərinə əsasən nəzərə çatdırılan qeydində məlum olur ki, Xv əsrin II yarısında Diyarbəkir vilayətində də yerli xalqın çoxdan bəri alışdığı ―bacü-tamğa‖ vergiləri Uzun Həsəndən qalma, ―Həsən padşah yasaları‖na əsasən toplanırdı. İlk Osmanlı təhrir dəftərinə (h. 924-m. 1518) yazılmışdır. ―Məhsulati-qürra bər movcibe-qanune-osmani və bacü-tamğa bər mövcibi Həsən padşah‖. ** Uzun Həsən hakimiyyətə çıxmağa hazır olan beş * Müqəddəs yürüş, müharibə. ** ―Şəhər və kəndlərdən yığılan vergilər Osmanlı qanunları bac və tamğa isə Həsən padşah qanunları əsasında (yığılırdı)‖. 40 oğlu vardı. Böyük oğlu Sultan Xəlil şahlığa ilk namizəd, ikincisi – Maqsud, üçüncü və bir sıra tarixçilərin yazdığına görə ən layiqlisi Yaqub idi. Dördüncü və beşinci şahzadələrin adları Yusif və Məsih idi. Fəzlullah ibn Ruzbehan Xuncinin məlumatına görə, ölüm yatağında olan Uzun Həsən, bu xəbəri eşidib Şirazdan gələn böyük oğlu Xəlilə taxta əyləşməyi məsləhət bilməmiş, bu yüksək vəzifəni Yaquba vəsiyyət etmişdir. 108 Amma Uzun Həsən vəfat edən kimi Təbriz taxtına məhz Sultan Xəlil əyləşmiş, Uzun Həsənin ölümün və özünün Ağqoyunlu taxtına əyləşmə xəbərini rəsmən bildirmək üçün Qazi Əlaəddin Beyhəqini İstanbula – II Qazi Məhəmməd Ruminin (Sultan Məhəmməd Fatehin – Ş.F.) yanına yollamışdı. 109 Amma hadisələr Yaqubun xeyrinə cərəyan etməkdi idi. Çünki şahzadələrin bəziləri (Yusif, Murad ibn Cahangir, İbrahim ibn Cahangir) və ən əsası isə əlində böyük imkan və qüdrəti olan məlikül-üməra Süleyman bəy ibn Bicən Sultan Xəlilə qarşı idilər. 110 Fəzlullah ibn Ruzbehan Xuncinin məlumatına görə, Uzun Həsənin vəfatından sonra (5 yanvar 1478) şahzadə və əmirlər hakimiyyətin Sultan Yaquba veriləcəyini gözləyir və Xəlilə etimad etmirdilər. 111 lakin bu belə deyildi. Uzun Həsən vəfatı ilə əlaqədar dövlət daxilində bir-birinə əks olan qüvvələrin qruplaşması başlandı, amma özünə tərəfdar olan əmirlərin və dövlət başçılarının fəal köməyi sayəsində, məlum olduğu kimi, səltənət taxtına böyük şahzadə Sultan Xəlil əyləşdi. 112 O, Diyarbəkiri qardaşı Yaquba verib, həbsdə olan digər qardaşı Maqsud bəyi qətlə yetirdikdən sonra, Türkiyə ilə münasibətləri yaxınlaşdırmaq məqsədi ilə oraya elçi heyəti göndərmişdi. 113 15 iyul 1478-ci ildə (14 rəbius-sani 883) Mərənd yaxınlığında iki şahzadə arasında həlledici döyüş başladı. Xəlil məğlub edildi və Ağqoyunlu taxtına Sultan Yaqub əyləşdi. 114 Yeni Ağqoyunlu hökmdarının 12 illik hakimiyyəti dövründə Osmanlılarla açıq-aşkar düşmənçilik etmək, onlara pis münasibəti nümayiş etdirmək meyli aradan çıxmış, Sultan Yaqub və Fateh arasında yazışmalar və elçi get-gəli normal vəziyyətə düşmüşdü. Lakin bir sıra başqa ölkələrin dövlət başçıları Ağqoyunlu- Osmanlı münasibətlərində uzun illərdən bəri yaranmış soyuqluğu istifadə etməyə cəhd göstərirdilər. Öz məlum əsərində 1486 (h. 891)-ci il hadisələrini şərh edən Fəzlullah ibn Ruzbehan Xuncinin məlumatına görə həmin il sultan Yaqub rəcəb ayının ortalarında (iyul) Təbriz yaxınlığında, Səhənd dağında istirahət edərkən, onun yanına Misir Sultanı Qayıtbəyin elçisi Qanum Şərbətdar gəlmiş və ona bir ―dostluq məktubu‖ gətirmişdi. Həmin məktubda rumlular üzərinə çalınan ―xoş Misir xəbəri‖ndən söhbət gedir. Sultan Yaqub məktubda verilən xəbərdən çox sevinmiş, məhşur vəziri Qazi Səfiəddin İsa Savəci vasitəsilə Qayıtbəyə dərhal cavab məktubu yazdırmışdı. Sultan Yaqub Misir sultanına vəd etmişdi ki, gələn il öz səfirini Misirə yollayacaq. 115 Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|