Azərbaycan və osmanli imperiyasi (XV – XVI əsrləR)
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
69 məktub isə sanki birincinin davamı kimi yazılmışdır. Qızılbaş hökmdarı həmin məktubda Osmanlı sarayına yolladığı elçi heyətinin geri qayıtmadığından narahat olduğunu bildirir, Kəmaləddin Hüseyn bəydən və Bayram ağadan ibarət olan yeni elçilərinin ―masal düşən kimi‖ geri qaytarılmalarını xahiş edir. Bu məktubun diqqəti cəlb edən yerlərindən biri də, Çaldıranda məğlubiyyətinə baxmayaraq, Şah İsmayılın öz qürurunu qoruyub saxladığını ifadə edən cümlələridir. Şah öz məğlubiyyətinin səbəbini həmin döyüşə əhəmiyyət verməyərək, yaxşı hazırlıq işləri aparmamasında və ―tale qismətində‖ görür. (―O vaxtlarda mən öz əsgərlərimi ətraf yerlərdən çağırmadım, bir neçə mülazimim və diyarbəkir ətrafından gələn adamlarımla zərurət üzündən Sizin qarşınıza çıxdış‖) 58 Şah İsmayıl sultanı sülhə dəvət edərək (―dindar sultanlar arasında başlanan müxalifət din və imanın zəifləməsinə küfr və üsyan əhlininsə cürət və cəsarətinə səbəb olur‖), 59 onun yanına yollanan qızılbaş elçilərinin məqsədlərinin yalnız ―əlbirliyin əsasının qoyulması, aradakı düşmənçilik və biganəlik götürülməsi nəzərə çatdırır. 60 Osmanlı-Qızılbaş sülhünün yaranmasından ötrü Misir dövlətinin Sultanı Qansu Quri də bərk canfəşanlıq edirdi. O, Şah İsmayılla özünün yaxşı münasibətdə olduğunu nəzərə alaraq, Sultan Səlimə İrana yeni hücum etməməsini məsləhət görür, çünki ―yeni döyüşdə Şah İsmayıl Uzun Həsənin Sultan Əbu Səidlə etdiyi hərəkəti edə bilər, qarşıya çıxmaz, türk qoşunu dağa-daşa dağılar və qəfil hücumla məğlub olar‖. 61 Nəticədə, Osmanlılarla məmlüklərin Hələb yaxınlığındakı döyüşü zamanı Qansu Quri məhv edilir (24 avqust 1516) və Sultan Səlim bu qələbəni dərhal ―Misir fəthnaməsi‖ adı altındakı bir məktubla Şirvanşah II İbrahiminə xəbər verir. Məktubda məmlük qoşunları ilə 4 ay ərzində 8 döyüş etdiyini bildirən Sultan Səlim ―qızılbaşlar üzərinə hücumun kafirlər üzərinə cahaddan daha zəruri‖ olduğunu yazaraq, şiə-sünni münasibətlərinin barışmazlığına işarə edir. 62 Xəzər dənizi və Kür çayı arasındakı torpaqların (Dərbənd də daxil olmaqla) 63 irsi sahibi olan Şirvanşahlar Türkiyə sultanının əldə etdiyi Misir fəthindən çox sevindiyini və bütün Şirvan vilayətinin, həmçinin Şəki, Qumuq və Qaytaq əhalisinin də əzəmətli padşahın (Sultan Səlimin - Ş.F.) cahangirliyindən xoşhal olduqlarını bildirir. Bu, Osmanlı sultanına Şirvan hökmdarının yazdığı cavabın diplomatik tərəfidir. II İbrahimin bu məktubu yazmaqdan əsas məqsədi isə aşağıdakı cümlələrdən bilinir: ―Daraye-əcəm və padşahe-əkrəm (Əcəm Darası və kəramətli padşah - Ş. F.) Şah İsmayıl Səfəvi Sultanın bizə göndərdiyi məktubdan xəbər tutub mənə bildirdi ki, bu səadətxah bəndə hər iki dövlətarasında sülh yaranması üçün vasitəçi olsun. Amma sizin dövlətinizin qulu (yəni II İbrahim - Ş.F.) bu təklifi qəbul etməkdən boyun qaçırdı‖. 64 Şirvanşahın - guya Şah İsmayılın təklifindən boyun qaçırmağıma inanmaq çətindir, çünki məlum olduğu kimi, Məktubda Qaytağın genişliyinə işarə edilərək, o yer ―Qaytaqekuhi‖ və ―Qaytaqe-dəşti‖ (―Dağ Qaytağı‖ və ―Çöl Qaytağı‖) adı ilə qey edilmişdir. (Bax: Firidun bəy, Münşəati-səlatin, I cild, səh. 444). 70 Şirvan dövləti Şirvanşah tərəfindən müstəqil idarə olunduğuna baxmayaraq, Səfəvilərə ilbəil xərac verir və onlardan vassal asılılığında idi. Belə olan halda, heç cür inanmaq mümkün deyil ki, Şah İsmayılın etdiyi təkliflə Şirvanşah razılaşmaya bilərdi (onun lap Sultan Səlim kimi əzəmətli bir müttəfiqi olsa da!). Odur ki, II İbrahim yeni bir diplomatik fənd işlədir. O, belə yazmaqla, sonrakı cümlələrindən göründüyü kimi, sultandan məsləhət almaq, yəni özü tərəfindən vasitəçi olmaq təklifinin sultanın icazəsi olmadan qəbul edilməyəcəyini bildirmək məqsəd güdmüşdür. ―Mənə çatan xəbərdən bildim ki, [Şah İsmayıl] sizə elçi göndərmək fikrindədir. Məlumdur ki, o, bu bəndəni vasitəçi edəcək. Əgər Sultan [həmin vasitəçiliyi] qəbul etməzsə, bu [hərəkət] böyük bir qovğaya səbəb olacaq‖. 65 Demək, Şirvanşah həm sultanın etibarını qazanmaq, həm də yeni qırğının qarşısını almaq və ―böyük qovğa‖dan qurtulmaq naminə müdrik addım atır. Şah İsmayılın sülh səhdinə baxmayaraq, Sultan Səlim yumşalmaq bilmir. O, Şirvanşaha cavabında ―mən gərək o tayfanın vücudunu iti qılıncımla yer üzündən siləm. Buna görə də, o tərəfə yürüş etmək fikrindənyəm‖ 66 yazaraq, ―ətrafda olan başqa hörmətli əmirlərlə də məsləhətləşəcəyini və sonra fitnə-fəsadı‖ aradan götürəcəyini bildirir. 67 Növbəti cavab məktubunu sultana yollayan Şirvanşah bu dəfə hətta ona yalvarır (―sizin hücum edəcəyiniz məlum oldu. Bunu etməyin, ey islamın pənahı!‖ 68 Şirvanşahdan başqa Gilan hakimi Əmirə Dibaca və Mazandaran hökmdarı Məhəmməd ağaya məktublar göndərib, Şah İsmayıla qarşı ittifaq təklifini irəli sürməklə öz planını onlara bildirən (―Mən daim fitnə-fəsadın aradan götürülməsi barədə düşünürəm‖) 69 Sultan Səlim Səfəvi dövlətinə olduqca böyük bir yürüş planlaşdırır. * Əslinə qalsa, elə Şah İsmayılın özü də Osmanlı sultanının məqsədindən hali olduğu üçün bir sıra diplomatik fəaliyyətə başlayır. O, ilk növbədə, Almaniya, İsveçrə, Venesiya və Macarıstanla yeni danışıqlarına girir. Elə həmin dövlətlərin özləri və başqa Avropa dövlətləri də, Osmanlı imperiyasının get- gedə genişləndiyini görərək, bərk təşvişə düşmüşdülər. Şah İsmayılın bu dövlətlərə müraciətindən sonra, onlar Səfəvilərin əli ilə Osmanlılara zərbə vurmaq qərarına gəldilər. 1519-cu ildə artıq yeni müharibə təhlükəsi gerçəkləşməkdə idi. Nikosiyada Venesiya Respublikasının canişini olan Alvikos d'Armer iyulun 7-də Hələbdən aldığı xəbər barədə öz respublikasına məlumat verib, ―Böyük Türkün ordusunun Sufinin üzərinə hücuma hazırlaşdığını‖ 70 yazırdı. Hələ 1518-ci ildə Almaniya imperatoru V Karla məktub göndərərək, ona ―müştərək düşmənimiz olan Osmanlı türklərinə qarşı siz qərbdən, mən isə şərqdən * Həmin yürüş 1525-1526-ci illər üçün planlaşdırılmışdı. Lakin o zaman Almaniya-Macarıstan müharibəsi baş verdiyi və Türkiyənin Fransa ilə əlbir olaraq Almaniya və Avstriyaya qarşı hərbi yürüşlərdə iştirakı səbəbindən ―Şərq səfəri‖ bir neçə illiyə təxirə salındı (Bax: F. Kırzıoğlu. Göstərilən əsər. səh. 127). Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|