Azərbaycan xalqinin maddi VƏ MƏNƏVİ MƏDƏNİYYƏTİNİn qəDİm köKLƏRİ
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
71 Tarixi mənbələr kəngərlilərin adını Azərbaycanla bağlamaq ənənəsi ba- xımından çox genişdir.Məsələn,orta əsrlərə aid erməni tarixçilərinin verdiyi məlumatlardan belə məlum olur ki,kəngərlər Qərbi Azərbaycandakı Kəngər dağlarında,eləcə də Albaniya ,yəni Şimalı Azərbaycan ərazisindəkə kəngərlər ölkəsində yaşamışlar.Erməni mənbələrinin birində deyilir ki,482 –ci ildə erməni və iber ordusu Kəngərlər ölkəsində fars ordusu ilə müharibəyə girişmişdilər. “7-ci əsr erməni coğrafiyası”ndan belə məlum olur ki,Göyçə gölündən şimala yrləşən torpaqlar Kəngərlər ölkəsi adlanmışdır. Tarixi mənbələr 18-ci əsrdə kəngərlilərin bir hissəsinin Gürcüstan ərazisindən Qarabağa köçdüyünü qeyd edir.Naxçıvan ərazisindəki kəngərlilərdən 6-cı əsrə aid bir anonim Suriya mənbəyi sönbə açmaqdadır.” Ekranda Rəşid Göyüşov peyda olur və deyir: “Eneolit dövrünün dini dünyagörüşünü öyrənmək baxımından Əliköməktə- pədə tapılan dairəvi otağın böyük əhəmiyyəti var.Otağın divarları gillə suvanmış, üstündən isə ağ gillə şirələnmişdir.Hamar divarda həndəsi xarakterli naxışlar çəkil-mişdir.Bu bina çox güman ki,ovsun mərasimlərinin keçirilməsi üçün istifadə edilmişdir.. Daşdan və gildən düzəldilən insan fiqurları Eneolit dövrünün ən maraqlı abidələridir.” Ekranda “Bilqamıs dastanı” kitabı görünür.O açılır və vərəqlər bir-birini əvəz edir. Diktor mətni: “Eneolit dövrünə aid ən maraqlı mərasimlərdən biri də müxtəlif insan fiqur-ları ilə bağlı olmuşdur. Bilqamıs dastanının məzmunundan belə görünür ki, Eneolit dövrü sakinləri, eləcə də sonrakı dövrdə şumerlər bu gil heykəlləri günəş tanrısı Utuya qurban vermişlər.” Ekranda peyda olan aktyor əlində tutduğu kitabdan oxuyur: “Bilqamıs özü gildən bir heykəlcik düzəltdi. Sonra taxtadan böyük bir masa da çıxartdı. Əqiqdən qayrılmış qabı balla doldurdu. Lacivərddən düzəlmiş qabı yağla doldurdu. Masanı bəzəyərək Utu üçün apardı.” Ekranda ocaq başına yığışmış milli geyimli qızlar görünür.Onlardan biri ocaqdakı daşların üstünü közlərlə örtə-örtə oxuyur: “Qodu daşı, Odu daşı, Qodu kəssin 72 Yağışı.” Sonra qızlar birlikdə oxuyurlar: “Budu daşı, Bulutların Kudu daşı, Bişirmişəm Xəmiraşı. Qonaq gəlsin Godu başı, Gətirsin Qızıl günü, Aparsın Yağışı. Qodu daşı, Odu daşı, Qodu kəssin Yağışı.” Ekranda eyni səhnə yenidən,fəqət bu dəfə səssiz təkrarlanır.Kadr arxasın- dan diktorun səsi eşidilir: “Günəş tanrısı Utunun adı Azərbaycan folklorunda bu yaxın zamanlara qədər “Qodu” şəklində yaşamışdır. Bilqamıs Utuya bal,yağ kimi yeməli şeylər apardığı kimi,Azərbaycanda da Qodu üçün xəmiraşı bişirilməliymyş.Qeydə alın- mış “Qodu-Qodu”nəğmələri içərisində bal və yağın xatırlanması xüsusi maraq do- ğurmaqdadır.” Ekranda peyda olan aktyor əlindəki kitabdan oxuyur: “Qoduya qaymaq gərək, Qablara yaymaq gərək, Qodu gün çıxarmasa, Gözlərin oymaq gərək. Yağ verin yağlamağa, Bal verin ballamağa, Qodu gülmək istəyir, Qoymayın ağlamağa.” Ekranda “Bilqamıs” dasanının üz qabığı görünür. Diktor mətni: 73 “5 min il öncə Günəş tanrısı Utuya bal və yağ qurbanlığı verən Bilqamıs bu mərasim zamanı gildən heykəl düzəltdiyi kimi,Azərbaycan türkləri də 20ci əs- rin ortalarınadək “Bal verin ballamağa,yağ verin yağlamağa”- deyərək “Qodu- Qo-du” mərasimi keçirərkən, müqəvva düzəldərmişlər.” Ekranda tanınmış rəssam və tədqiqatçı Elçin Aslan peyda olur.Ekranın al- tında onun adı,soy adı və məşğuliyyəti yazılır.O deyir: “Azərbaycanda vaxtsız və uzun müddət yağan leysan yağışına son qoy- maq, günəşi çağırmaq məqsədi ilə icra olunan kütləvi xalq tamaşası “Qodu- Qodu” günəş tanrısına həsr olunurdu.Vaxtilə yaşlılar tərəfindən göstərilən bu 8 əsatiri tamaşa,get-gedə ilkin önəmini itirmiş və 20-ci yüzilin əvvəllərində subay gənclər və uşaqlar tərəfindən oynalınan hərəkətli,sözlü-nəğməli bir oyuna çevrilmişdir. Oyun iştirakçıları müqəvva Qodunu qapı-qapı gəzdirib,onun şəninə təriflər deyir, məzəli səhnələrdə kuklanı çomaqla vurub “öldürür”,sonra yenidən “dirildirdilər.” Ekranda Nəsir Rzayev görünür və deyir: “Tunc dövründə,eramızdan əvvəl 3-2-ci minilliklərdə Azərbaycanda gü- nəş kultu çox geniş yayılmışdı.O vaxt günəş tanrısının bir sıra simvolları məişət- də,ictimai həyatda tətbiq edilərək bədii yaradıcılığa daxil olmuşdur.Tunc dövrünün sonunda əmək məhsuldarlığının artması,istehsalın,maldarlığın inkişafı varlanmaq- da olan qəbilə və ailə başçılarının,əcdadların hüququnu genişləndirir,yeni dini eti- qadların yaradılmasına səbəb olurdu.Odur ki,günəş tanrısının “funksiyasında” yeni elementlər ortaya çıxırdı.Onlardan biri günəş tanrısının əcdadlara və bununla əla-qədar olaraq ölülərə himayəkarlıq göstərməsi idi.Bunun nəticəsində cəmiyyətdə “atalar kultu” və “ölülər kultu” kimi yeni ideoloji tendensiya yaranırdı.Bununla əlaqədar olaraq qəbir daşları günəş rəngli oxra ilə boyadılırdı ki,qəbir isti,işıqlı ol-sun, axirət evinə dirilik bəxş edilsin və ölüləri kurqanlarda dəfn etməyə başlayırdı-lar.Kurqan qəbirlərinin yerləşdirilməsində vahid bir sistemə, “şüa sistemi”nə riayət edilirdi.Kurqanların daxilində də kromlexlər tikilirdi. Görkəmli arxeoloq Hummel Xanlar rayonunun kurqanlarını tədqiq edərkən, onların səpələnmiş halda deyil,müəyyən ərazidə toplanmasına diqqət yetirmişdir. O, qərara gəlmişdir ki,bütün qəbirlər bir nöqə ətrafında- günəş şüasının çevrə boyu yayılması istiqamətində tikilmişdir.Onun kəşf etdiyi bu qanunauyğunluq “şüa sistemi” adlanır.Alimlər bu sistemin Orta Asiya kurqanlarına da aid olduğu fikrini irəli sürmüşlər. Təsərrüfatda günəşə ehtiyac olanda,onu buludlar arxasından çıxarmaq la- zım gələndə,günəşə təsir etmək üçün ovsun ayini keçirilir və “Qodu-Qodu”nəğmə- si oxunurdu.” Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|