Azərbaycan xalqinin maddi VƏ MƏNƏVİ MƏDƏNİYYƏTİNİn qəDİm köKLƏRİ
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
67 birmə-nalı şəkildə sübut edən çox sayda əvəzsiz maddi mədəniyyət nümunəsi tapılmışdır.” Ekrandakı xəritə öncə müxtəlif təbiət mənzərələri,daha sonra isə Qobustan və Gəmiqayanın qayaüstü təsvirlərindən seçmələrlə əvəz olunur.Təsvirlər növbə ilə ekranda canlanır.Buna paralel olaraq diktor mətni davam edir: “Əlverişli təbii-coğrafi şəraiti olan Azərbaycan ərazisi dönyada insanın formalaşdığı ilk məskənlərdəndir.Arası kəsilmədən yaşayış məskəni olmuş bu torpaqbəşər tarixinin müxtəlif mərhələlərini özündə əks etdirən zəngin abidələr ölkəsidir. Söhbət ən azı 2 milyon illik bir tarixdən getsə də,onun yalnız son 5 min ili yazılı mənbələrdə bu və ya digər dərəcədə əks olunmuşdur.Ondan öncəki tariximi- zin mənzərəsini isə arxeoloji abidələr və kökü minilliklərin dərinlikləinə qədər uza- nan zəngin folklor nümunələri əks etdirir.” Ekranda “Azərbaycanfilm”in istehsalı olan “Yeddi oğul istərəm” filmindən bir qadının atlıların dalınca su atması səhnəsi çanlanır. Diktor mətni: “Bu gün Azərbaycanda,eləcə də digər türk ölkələrində bir kəsi yola salarkən arxasınca su atmaq adəti yaşamaqdadır.Belə hesab olunur ki,yolçunun arxasınca su atmaq yolun uğurlu olmasına kömək edir. Şumer ədəbiyyatının şah əsəri olan “Bilqamıs”dastanında eyni adət və inancın izlərinə rast gəlinmişdir.Bu isə o deməkdir ki,yola çıxan adamın ardınca su atmaq adətinin ən azı 5 min il yaşı var.” Ekranda peyda olan aktyor əlindəki kitabdan oxuyur: “Sabunlu köklər ilə bədənini yudu o. Öz qamətinə layiq gözəl paltar geydi o. Sinəsinə yaraşan boyunbağı da asdı Belinə qurşaq vurub,başına tac qoydu o. İgidlərin ardınca bir cam təmiz su atdı. Pillələrlə çıxıb o evin damına qalxdı.” Ekranda yenidən Tofiq Hacıyev görünür.O deyir: “Türk dillərindəki bir sıra köməkçi sözləin əslini şumer dilində tapmaq mümkündür.Məsələn ,türk dillərindəki çoxaltma mənasında işlənən “ən” ədatının şumercədə “yüksək”, “qam”, “kahin”mənalarında “an” kəlməsi müstəqil leksik vahid kimi çıxış edir. “Kimi”, “gibi” qoşmalarının məqamında da şumercədə müqayisə bildirmək üçün “qi-qim-qimi” variantlarında çıxış edən ünsürün işləndiyi də məlumdur.” 68 Ekranda İraqın Kərkük şəhərindən və İraq türkmənlrinin həyatından görüntülər canlanır. Diktor mətni: “Qədim şumerlərin birbaşa nəsilləri olan İraq türkmənləri bu gün də İraqda,əsasən Kərkük, qismən də Mosul,Ərbil və Süleymaniyyə şəhərlərində yaşayırlar və türk dilinin oğuz qrupuna daxil olan Azərbaycan türkcəsinin fərqli bir şivəsində danışırlar.Bu üzdən onları İraq azərbaycanlıları da adlandırırlar.Sayları 3 milyondan artıqdır.İranın cənubunda yaşayan kəngərlilər də şumerlərin birbaşa varislərindəndir.Onlar da Azərbaycan türkcəsinin şivələrindən birində danışırlar. Sayları 1 milyona yaxındır.” Ekranda “Yeddi oğul istərəm” və “Dəli Kür”filmlərindən Novruz bayramı ilə bağlı səhnələr canlanır. Diktor mətni: “Bir çox Şərq xalqlarının,ik növbədə də türk xalqlarının hər il mart ayında sevə-sevə keçirdikləri Novruz bayramının təşəkkülü və tarixi ilə bağlı bir çox mülahizələr irəli sürülmüşdür.Bəziləri onu zərdüştiliklə,bəziləri isə İslamla,daha dəqiq demsək,Həzrət Əlinin doğum günü ilə bağlamağa çalışmışlar.Həqiqət isə budur ki,sözügedən bayram barədə ilk yazılı mənbələr 5 min il öncəyə aid şumer mətnləridir ki,bu mətnlərdən eyni bayramı martın 21 –də şumerlərin qeyd eməkdə olduqları və bu bayramın məhsuldarlıq və cobanlar tanrısı Dumuzu şərəfinə keçiildiyi məlum olur.Şumerlər həmin bayramı eyni tanrının adı ilə Dumuzu bay- ramı adlandırırdılar.Bununla bağlı ayrıca bir mifik süjrt də var idi və həmin süjet barədə Lipin və Belov birgə qələmə aldıqları “Gil kitabələr”adlı kitablarında məlumat verməkdədirlər.Süjetin qısa məzmunu belədir: Yeraltı ölülər dünyasının hakimi Ereşkiqal məhsuldarlıq və çobanlar tanrısı Dumuzunu öz qaranlıq dünyasında əsir edir.Bu səbəbdən də yer üzündə bütün çiçəklər solur,ağacların yarpaqları tökülür. Sevgi tanrısı İninni Dumuzunu xilas etmək üçün yeraltı dünya- ya enir,7qapı keçir və uzun sərgüzəştlərdən sonra Dumuzunu əsirlikdən xilas edir. Bu martın 21-də baş verir.Həmin gün ağaclar yenidən çiçək açır,təbiət oyanır.” Ekranda Tofiq Hacıyev görünür və deyir: “Şumer dilində yerlik hal üçün işlənən “ra”şəkilçisi “ra” və “ru” formasında türk dillərində, o cümlədə, Azərbaycan dilində eyni mənada fəaliyyət göstərmişdir. Məsələn,sonra,yuxarı və sairə.Şümer dilinin çıxışlıq halındakı “ta”,yerlik halındakı “a” yenə maraq doğurur.Azərbaycan dilində yerlik və çıxışlıq,yönlük və yerlik hallarının sistem şəklində bir-birini əvəz etməsinin şahidi oluruq.Deməli,bu qrammatik hadisənin kökü onunla bağlıdır ki,vaxtilə “ta” ,“da” şəkilçisi çıxışlıq məzmunu bildirmiş,sonralar çıxışlıq halı kim “tan”, “dan” müəyyənləşərkən,o , “ta”, “da” yerlik halı vəzifəsinə keçdiyi zaman xeyli Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|