Azərbaycan xalqinin maddi VƏ MƏNƏVİ MƏDƏNİYYƏTİNİn qəDİm köKLƏRİ

105
                Dutum,dutum,
                Mənəm dutum
                Dutum,dutum,
                Bacım,dutum.
               Ucaboy maral inək,
                Qarnı bir xaral inək,
                Doymursan tayalardan
                Südü bir aral inək."
                                                             
            Ekranda yenidən Azad Nəbiyev görünür və sözünə davam edir:
            "Əmək  nəğmələri  qrupuna  daxil  olan  ovçu  nəğmələri  də  əcdadlarımızın 
ovçuluq həyaının müxtəlif cəhətlərinin öyrənmək baxımından faydalıdır."
                                                            
            Ekranda aktyor peyda olu və oxuyur:
            " Ova gedən
               Ovun tuş.
               Ovun olsun
               Maral,quş."
                                                            
              Ekranda xalça toxuyan qızlar  görünür.
              Diktor mətni:
              "Peşə  və  məşğuliyyətlə  bağlı  əmək  nəğmələri  içərisində  toxuculuq  və 
xalçaçılıqla bağlı hana nəğmələri mühüm yer tutur.Hana nəğmələri bilavasitə əmək 
prosesində  ,yəni ilmə vurularkən və döyülərkən söylənən  nəğmələrdir:
                         Kəndəlaşı dərmişəm,
                         Dərib yerə sərmişəm.
                         Üzül boyağım,
                         Düzül boyağım,
                         Kətan içindən 
                         Süzül boyağım.  
                         Əzildi,
                         Üzüldü,
                         Qırx taxçaya 
                         Düzüldü. 
             Əgər  ovçu  nəğmələrinin  kökü  mezolit  dövrünə  qədər  uzanırsa,hana 
nəğmələri 
Neolitin 
sonları,Eneolitin 
əvvəllərində 
förmalaşmağa 
başlamışdır.Sayaçı  və  sağın  nəğmələrinin  isə  formalaşma  dövrü  kimi  ilk  Tunc 
dövrü  qəbul  edilə  bilər.Müəyyən  vəznə  və  ritmə  tabe  olan  bu  tip  nəğmələrin  bir 

---

106
qismi dövrümüzədək heç bir dəyişikliyə uğramadan və ya cüzi dəyişiklikərlə gəlib 
çata bilmişdir."
                                                          
            Ekranda Azad Nəbiyev görünür və deyir:
                                                            
        "Əmək nəğmələri içərisində balıqçı nəğmələrinin də özünə məxsus yeri var.Bu 
nəğmələrin  dəniz  və  çay  əttafında  yaşayan  tayfaların  şifahi  poeziyasında  ilkin 
inkişaf  mərhələlərində  yarandığı  ehtimal  edilir.balıqçı  nəğmələri  çox  qədim 
"Vətəgə nəğmələri" adlı 40 nəğmədən ibarət olmuşdur."                 
                                                           
         Ekranda  "Əhməd  haradadır?"  filmindən  Leylanın  atası  ilə  birlikdə  göldə 
balıq tutma səhnəsinin əks olunduğu süjet əks olunur.Bu səhnəni torla balıq tutan 
balıqçılarla bağlı başqa bir süjet əvəz edir.
         Kadr arxasından alimin səsi eşidilməkdə davam edir:  
         "Vətəgəyə işə gələnlər bu nəğmələri öyrənməmiş balıq ovuna çıxmazlarmış. 
Bu nəğmələr ayın doğmasını tərənnüm edən nəğmə ilə başlayır."
         Azad Nəbiyevin səsini aktyorun kadr arxasından eşidilən səsi əvəz edir:
         " Yahu,hu,hu,
            Hu,hu,Yahu.
            Gecədən yola düş gəl,
            Sübh üstü sala düş gəl.
            Ay çıxsın tora baxsın,
            Avarçım dora baxsın.
            Yel babam nənnidədir,
            Giriş ver kirişləyək.
            Babamı nənni üstə, 
            Yelpik ver yelpikləyək."
                                                           
         Ekranda görünən Azad Nəbiyev deyir:
         "Fitlə  başlayan  bu  nəğmələr  xüsusi  nəqarətli  xorlarla  qurtarmışdı.Toru 
yığarkən,külək,firtina qoparkən oxunan balıqçı nəğmələi də olmuşdur.Toru atdıq-
dan  sonra  ov  gözləyən  balıqçıların  sevgi  nəğmələri  daha  geniş  yayılmışdır.Bu 
nəğmələr balıqçıların  şəxsi arzu və istəkləri ilə  bağlı motivləri əks etdirir.balıqçı 
nəğmələrində  mifoloji  təsəvvürlərin  mühafizəsi-dəniz  adamlarının,su  pərilərinin, 
onqonların,tanrıların təsviri çox qüvvətli olmuşdur."
                                                          
         Ekranda peyda olan aktyor oxuyur:
         " Tor doldu.

---

107
            Tarım oldu.
            Qayığım 
            Yarım oldu.
            Toru atan,toru çək,
            Doru açan,doru çək.
            Salı salan,salı tut,
            Toru salan,toru tut.
            Hu,hu,yahu,
            Yahu.hu,hu.
            Tor doldu,tarım oldu.
            Qayığım yarım oldu.
             Yahu,hu,hu,
              Hu,hu,yahu.   
                                                              
         Ekranda  baramadan  ipək  saplarının  alınması,  ipək  şalların  boyanması  və 
üstlərinə bəzək vurulması prosesini əks etdirən süjet görüntülənir.
          Kadr arxasından Azad Nəbiyev sözünə davam edir:
          "Xalq  arasında  "gümçü  nəğmələri"  adı  ilə  tanınan  ipəkçi  nəğmələri  də 
böyük  maraq  doğurmaqdadır.Bu  nəğmələrdə  barama,onun  əhəmiyyəti  ,barama 
qurdlarının bəslənməsi,onlara qulluq edilməsi,baramanın bəd nəzərdən qorunması 
,  insan  həyatına  gözəllik  gətirməsi,  dolanacaq  vasitəsi  olması  və  sairə  tərənnüm 
olunur.
           Əldə  edilən  ipəkçi  nəğmələrində  baramaçılıq  və  ipəkçiliklə  bağlı  bir  sıra 
etiqad  və  görüşlər  əks  olunmuşdur.Başqa  janrlarda  bəzən  nəzərə  çarpan  bir 
xüsusiyyət  gümçü-ipəkçi  nəğmələrində  də  özünü  göstərir.Gündəlik  müşahidə 
zamanı  söylənən  nəğmə  sonradan  tapmaca  şəklinə  düşmüş  və  hafizələrdə  belə 
yaşamışdır.
                    Bir quşum var alaca,
                    Gedib qonar ağaca.
                    Özünə bir ev tikər,
                    Nə qapı qoyar,nə baca."    
                                                               
           Ekranda  "yağış  yağdırmaq"  və  "yağış  dayandırmaq"  ovsun-ayinlərinin  əks 
olunduğu  epizod  təkrar  göstərilir.Çay  qırağında  durmuş  milli  geyimli  qızlar 
görünür.Onlar xorla deyirlər:
           “Suda daşım,
            Baba daşım,
            Gələr,getməz
            Yağışım.
             Suda daşım,
             Yaş başım,

---